Jahon bankining Inspeksiya kengashi Tojikistonda qurilayotgan Rog‘un GES bilan bog‘liq loyihalarni tekshirish bo‘yicha rasmiy so‘rovni e’lon qildi. U O‘zbekiston va Turkmanistonning Amudaryo quyi oqimida yashovchi aholisi nomidan berilgan shikoyatga asoslangan. Bu haqda “Chegara bilmas daryolar” koalitsiyasi (Rivers without Boundaries) xabar berdi.
Shikoyatda Rog‘un GES loyihasining ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy xavflari “katta” hamda “qaytarilmas” bo‘lishi mumkinligi ta’kidlangan. Da’vogarlar manfaatlarini “Chegara bilmas daryolar” koalitsiyasi himoya qilmoqda. Bu tekshiruv GES loyihasi Jahon bankining ijtimoiy va ekologik standartlariga qanchalik mos kelishini aniqlab beradi.
Aholi shikoyatiga ko‘ra, Jahon banki Rog‘un GESni qurishga pul ajratish qarorini noto‘g‘ri baholash asosida qabul qilgan. Bu eski va to‘liq bo‘lmagan ma’lumotlarga tayangan bo‘lib, loyiha Amudaryo havzasidagi tabiat va odamlar hayotiga qanday xavf tug‘dirishini yetarlicha ko‘rsatmaydi.
So‘rovda Rog‘un GES qurilishi oqibatida Amudaryoga suv oqimi 25 foizgacha kamayishi va bu holat mintaqada ekologik falokatga olib kelishi mumkinligi aytilgan. Bunday o‘zgarishlar cho‘llanish va sho‘rlanishni kuchaytirib, O‘zbekiston va Turkmanistondagi 8–10 million aholining salomatligi va farovonligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ayniqsa, YUNESKO merosi ro‘yxatiga kiritilgan “Tigrovaya balka” qo‘riqxonasi kabi noyob to‘qayzorlar va yo‘qolib borayotgan baliq turlari, masalan, amudaryo soxta kurakburuni (amudaryo ljelopatons) xavf ostida qolishi xavotir uyg‘otmoqda.
Rog‘un GES loyihasi o‘zining hozirgi tugallanmagan ko‘rinishida Markaziy Osiyodagi millionlab odamlarning ekologik barqarorligi va farovonligi uchun ulkan tahdid hisoblanadi. So‘rovning Inspeksiya kengashi tomonidan ro‘yxatga olinishi bizning xavotirlarimiz jiddiyligini tasdiqlovchi muhim qadamdir.
Jahon banki yetakchi xalqaro moliya instituti sifatida o‘zining ijtimoiy-ekologik standartlarini e’tiborsiz qoldira olmaydi va loyihani moliyalashtirishni davom ettirishdan oldin barcha xavf-xatarlarni har tomonlama va xolisona baholashni ta’minlashi shart, deydi “Chegara bilmas daryolar” ekologik koalitsiyasining xalqaro muvofiqlashtiruvchisi Yevgeniy Simonov.
Ekologlar ham quyidagi masalalardan xavotir bildirmoqda: Rog‘un GES loyihasi bo‘yicha O‘zbekiston va Turkmanistondagi aholining fikri inobatga olinmagan, loyiha haqida to‘liq ma’lumot, jumladan favqulodda vaziyatlarda amalga oshiriladigan rejalar e’lon qilinmagan. Bundan tashqari, hujjatlar mahalliy tillarda — o‘zbek, qoraqalpoq va turkman tillarida taqdim etilmagan.
Shikoyat qilganlar ta’qibdan cho‘chib o‘z shaxsini yashirishni so‘ragan. Bu mintaqada aholi fikrini eshitish mexanizmlari sust ishlayotganini ko‘rsatadi, deyiladi xabarda.
Amudaryo quyi oqimidagi aholi o‘nlab yillar davomida suvdan noto‘g‘ri foydalanish va Orol dengizi qurib borishidan aziyat chekmoqda. Rog‘un GES bu holatni yana ham yomonlashtirib, muhim ekotizimlarning butunlay yemirilishiga va odamlar turmush sharoitining yomonlashuviga olib kelishi mumkin.
Hayoti daryoning holatiga bevosita bog‘liq bo‘lgan O‘zbekiston va Turkmaniston aholisi bilan to‘laqonli muloqotning yo‘qligi ishtirok va shaffoflik tamoyillarining jiddiy buzilishidir. Biz baholash yondashuvlarini zudlik bilan qayta ko‘rib chiqishni va barcha manfaatdor tomonlarning haqiqiy ishtirokini ta’minlashni talab qilamiz, deydi CEE Bankwatch nohukumat tashkiloti vakili Manana Kochladze.
2024-yili ekologlar Rog‘un GES loyihasini Jahon bankining ijtimoiy va ekologik standartlariga mos tarzda qayta ishlab chiqishni, shuningdek, dunyodagi eng baland to‘g‘on qurilishiga xavfsizroq va tejamliroq alternativlarni ko‘rib chiqishni taklif qilgan edi. Biroq Jahon banki bu takliflarni ko‘rib chiqmagan.
“Chegara bilmas daryolar” koalitsiyasi Jahon banki va Rog‘un GES qurilishida ishtirok etayotgan boshqa moliyaviy institutlarni, so‘rovda ko‘tarilgan barcha masalalarni mustaqil, shaffof va keng qamrovli tergov o‘tkazilgunga qadar, loyihani moliyalashtirishni to‘xtatishga chaqirmoqda. Shuningdek, loyiha keltirishi mumkin bo‘lgan salbiy ta’sirlarni oldini olish va yumshatish bo‘yicha aniq choralar ishlab chiqilishi lozimligi ta’kidlangan.
Izoh (0)