Yog‘li taomlar deganda bu bolaligimizdan sevimli bo‘lgan qovurilgan kartoshka, go‘shtli sho‘rva, muzqaymoq, quymoq va turli pishiriqlar shirin tortlar ko‘z oldimizga keladi. Ularni barchamiz ishtaha bilan iste’mol qilamiz. Ammo hech o‘ylab ko‘rganmisiz, nima uchun odamlar bunday ovqatlarni yaxshi ko‘radi? Bu haqda endokrinolog, diyetolog Darya Xaykina batafsil so‘zlab berdi.
Dofamin va yog‘li taomlarga qaramlik
“Sevimli taomingizni ko‘z oldingizga keltiring. Bu mazali osh yoki xushbo‘y pitsa bo‘lishi mumkin. Uni tasavvur qilganingizda nimani his qildingiz? Albatta ko‘tarinki kayfiyat, xotirjamlik yoki biroz hayajon qamrab oldimi? Gap shundaki, yog‘li va yuqori kaloriyali taom iste’mol qilganingizda, miyada dofamin gormoni ajralib chiqadi. U zavq hissini uyg‘otuvchi neyromediator bo‘lib, bizga uni yan va yana yeyishga undaydi. Natijada yog‘li ovqatlarga bog‘lanib qolish paydo bo‘ladi,” deydi Xaykina.
Evolyutsiya va energiyaga bo‘lgan ehtiyoj
Shifokorning so‘zlariga ko‘ra, bu holat evolyutsion rivojlanish davri bilan ham bog‘liq. Ma’lumki, ajdodlarimiz og‘ir sharoitda yashagan, ular uchun energiya manbaini izlab topish juda muhim bo‘lgan. Energiya esa albatta, ko‘proq yog‘li kaloriyalardan olinadi. Shu sababdan qadimgi odamlar yog‘li va quvvat beruvchi mahsulotlarni afzal ko‘rishgan.
Bizning ong ostimizda “yog‘li taomlarni topish kerak” degan yashirin g‘oya hanuzgacha saqlanib qolgan. Organizm yog‘li ovqat iste’mol qilgan zahoti, miya butun tanaga “yetarlicha kaloriya bor, hayotni saqlab qolish uchun kerakli miqdorda energiya yig‘ildi” degan signalni uzatadi, deydi mutaxassis.
Miya yog‘li taom kaloriyasini xotirada saqlab qoladi
Tadqiqotlarga ko‘ra, bosh miya yog‘li ovqatning ta’mi bilan birga uning kaloriya miqdorini ham eslab qolish qobiliyatiga ega. Biz yuqori kaloriyali taomni tatib ko‘rganimizda, miya ta’m va energiya o‘rtasida mustahkam bog‘liqlik hosil qiladi. Shu sababli vaqt o‘tishi bilan bu odatlar yanada mustahkamlanib, taom tanlash odatimizga bevosita ta’sir qiladi.
“Dofamin ta’siridan tashqari, yog‘lar ta’mni kuchaytiruvchi omillar ham hisoblanadi. Ular til va og‘izdagi retseptorlarni rag‘batlantirib, bizga ovqatdan yanada ko‘proq zavq olish imkonini beradi,” deya tushuntiradi Xaykina.
Yog‘li taomlar va shirinliklarga bo‘lgan ishtiyoqni qanday kamaytirish mumkin?
Mutaxassisning ta’kidlashicha, yog‘lardan butunlay voz kechish noto‘g‘ri, chunki ular organizmning normal ishlashi, jumladan, gormonlar sintezi va miya salomatligi uchun zarur.
“E’tiborni foydali yog‘larga qaratish kerak: baliq, yong‘oq, avokado, zaytun yog‘i kabilar tana uchun koni foyda. Transyog‘lar va zararli to‘yingan yog‘larni (fastfud, do‘kondagi pishiriqlar) ni kamaytirish lozim. Yog‘lar bilan birga oqsil va o‘simlik tolalariga boy mahsulotlarni ham iste’mol qilish zarur. Bunday odat ishtahani kamaytiradi”, deya tavsiya qildi mutaxassis.
Xulosa o‘rnida aytish lozimki, yog‘li taomlar kundalik ratsionning ajralmas va muhim qismi. Biz ulardan butunlay voz kecha olmaymiz. Muhimi me’yorga amal qilish va muvozanatli ovqatlanish qoidalarini kanda qilmaslikdir.
Izoh (0)