Mamlakatda qurilayotgan AES qiymati ikki milliard dollardan kam bo‘ladi. Bu haqda “O‘zatom” agentligi direktori Azim Ahmadxo‘jayev Alter Ego’ga bergan intervyusida maʼlum qildi.
Azim Ahmadxo‘jayevning aytishicha, stansiyaning yakuniy qiymati hozircha nomaʼlum.
“Narx-navo haqida nega maʼlumot berilmaydi? Sababi oddiy — loyiha uchun aniq qancha mablag‘ sarflanishi nomaʼlum. Belgilangan muayyan summa borgan sari kamaytirib borilyapti. Loyiha narxini hozirgacha 300 million dollargacha arzonlashishga erishilgan.
Stansiyaning narxi ikki milliard dollardan kam bo‘ladi. Bu biz ko‘zlagan maqsad. Men aniq raqam haqida gapirishni istamayman, chunki biz doimiy ravishda uni optimallashtirish ustida ishlayapmiz, har bir detal narxlari bo‘yicha muzokaralar davom etyapti”, dedi u.
Qaysi mablag‘lar evaziga quriladi?
“Avvalo, tizim qanday tashkil etilganini tushuntirib o‘tay: bu loyiha xalqaro miqyosda bo‘lgani sababli, aytaylik, baʼzi uskunalarni Xitoydan xarid qilamiz. Biz Xitoydan imtiyozli shartlarda mablag‘ jalb qilamiz. Shuningdek, ushbu loyihaga qiziqish bildirib, mablag‘ kiritishga tayyor, ammo stansiya egalari qatoriga kirmaydigan investitsiya kompaniyalari ham bor. Ha, ular foyda oluvchilar hisoblanadi”.
Yaʼni davlat byudjeti hisobiga emas?
“Aslida davlat byudjeti ham hisobga olingan, ammo juda oz miqdorda, asosan bu chet eldan jalb qilingan mablag‘lardir. Bu barcha sohalarga sarmoya kiritadigan investitsiya kompaniyalaridir. Shunchaki, turli manbalardan mablag‘ to‘playmiz, yaʼni qandaydir pullar, kreditlar izlab topamiz”.
Rossiya mablag‘lari-chi?
“Biz Rossiya mablag‘larini ko‘rib chiqmaymiz. Chunki barcha geosiyosiy jarayonlarni hisobga olamiz. Shu sababli biz ushbu loyihani samarali amalga oshirish va unga vaqtimiz hamda mablag‘imizni sarflash imkonini beradigan moliyaviy guruh shakllantiryapmiz.
Bu yerda juda murakkab moliyaviy sxema. Biz byudjetdan iloji boricha kamroq foydalanishni va tashqi qarz hisobiga minimal yuklamani yaratishni xohlayapmiz. Yaʼni barcha mablag‘larni jalb qilish uchun davlat kafolatlari mexanizmidan foydalanishni minimallashtirmoqchimiz”, dedi “O‘zatom” direktori.
Eslatib o‘tamiz, “O‘zatom” agentligi huzuridagi “AES qurilishi direksiyasi” DUK va “Rosatom” tuzilmasidagi “Atomstroyeksport” AJ injiniring kompaniyasi o‘rtasida O‘zbekistonda kam quvvatli atom elektr stansiyasi qurilishi bo‘yicha shartnoma tuzilgan. Kelishuvga asosan, Jizzax viloyatida Rossiya loyihasi asosida 330 MVt quvvatga ega olti reaktorli AES qurilishi kerak.
Direksiya rahbari Otabek Omonov “Daryo” muxbiri bilan suhbatda loyihani ishga tushirish qachonga mo‘ljallanganini aytgandi.
“2025-yil yakunigacha maydonchaga AES joylashuvi bo‘yicha ruxsatnoma olmoqchimiz. 2029-yil oxirida stansiyaning birinchi qismi ishga tushirilishi kutilmoqda”, degan mutaxassis.
Otabek Omonovning aytishicha, loyiha doirasida 10 ming nafargacha quruvchilar va boshqa sohalar vakillari ishlashi rejalashtirilgan. AES qurilishiga sarmoya kiritish borasida bir nechta xorijiy va mahalliy banklar takliflar bergan.
Masʼullar AES necha pulga tushishini sir tutmoqda. Ammo loyiha qiymati to‘g‘risida turli taxminlar yo‘q emas. Ayrim mutaxassislar AES qiymatini taxminan 9 milliard dollar atrofida baholanmoqda.
Otabek Omonovning aytishicha, quriladigan AES narxi xalqaro qiymatdagidan yuqori bo‘lmaydi.
“Jahonda quriladigan AESning 1 MVt quvvati 5 ming dollarga yaqin. Bizniki ham shu narxdan yuqori bo‘lmaydi. Lekin tijoriy sirligi bois, aniq summani ayta olmayman”, degan u.
Besh ming dollarni AESning 330 MVt quvvatiga ko‘paytirsak, umumiy summa 1 milliard 650 million dollarga yetishi oydinlashadi. Ammo hech bir davlatda qurilgan AES narxi dastlabki aytilgan qiymati barobarida bo‘lmagan. Loyihani ishga tushirish muddati uzoqligi bois, inflyatsiya va boshqa omillar taʼsirida qiymat sezilarli darajada oshadi. Iqtisodchi Abdulla Abduqodirov fikriga ko‘ra, boshlanishida ikki milliard dollarlik loyiha yakunda 11 milliard dollardan ortiqqa tushadi.
Falsafa fanlari doktori, professor Baxtiyor Karimovning aytishicha, hozirda AESlarda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining 1 KVt soati narxi 4 sentdan kam emas.
“Bizga bunaqa qimmat narxdagi elekr kerakmas. Quyosh stansiyalari tokni 1,3 sentdan taklif qilyapti-ku. Investorlar cho‘lni ko‘rsatsangiz, quyosh panellarini qurib beradi. Ham xavfsiz, ham arzon. Bu birovning qosh-qovog‘iga qarab qolmasligimiz uchun juda katta ahamiyatga ega. Shoshmay, har tomonlama o‘ylab ish qilish kerak. Hozir AES qurmaslik lozim”, dedi mutaxassis.
Tahlillarga ko‘ra, AES qurilishi jarayoni turli sabablarga ko‘ra 2040-yilgacha cho‘zilsa, loyihadan umuman foyda bo‘lmaydi. Kun sayin arzonlashib borayotgan quyosh va shamol stansiyalari kelajakda AESga bo‘lgan talabni yo‘qqa chiqarishi mumkin.
Izoh (0)