Kuni kecha Vazirlar Mahkamasining “Elektrodvigatelga ega bo‘lgan transport vositalari akkumulyator batareyalarini utilizatsiya qilish infratuzilmasini tashkil etish ishlarini moliyalashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Ushbu qaror ijtimoiy tarmoqlarda ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘ldi. “Daryo” bu mavzu atrofida iqtisodchi Valijon To‘raqulov va bloger hamda jamoatchilik faoli Umid Gafurov bilan suhbatlashdi.
Vazirlar Mahkamasining qaroriga muvofiq, joriy yilning 1-may sanasidan boshlab ishlab chiqarilgan muddatidan boshlab 3 yildan ortiq bo‘lmagan elektromobillar uchun BHMning 120 baravari (45 mln so‘m), ishlab chiqarilgan muddati 3 yildan ortiq bo‘lgan elektromobillar uchun BHMning 210 baravari (78 mln 750 ming so‘m) utilizatsiya yig‘imi undiriladi.
“Daryo” bilan suhbatda iqtisodchi Valijon To‘raqulov utilizatsiya uchun belgilangan narx juda qimmat ekanligini, Yevropa mamlakatlarida utilizatsiya narxi – 200-300 AQSH dollari atrofida bo‘lishini, qolaversa, chiqarilgan qaror teskari effekt berib, havoning yanada zaharlanishiga olib kelishini aytib o‘tdi.
“Utilizatsiya – ekologiya uchun soliq. Bu juda ko‘p davlatlarda mavjud. Biroq Yevropa davlatlarida utilizatsiya uchun belgilangan narx – 200-300 AQSH dollar atrofida. Lekin O‘zbekistonda belgilangan narx – 7 ming dollarga bormoqda. Bu juda katta mablag‘! Vaholanki, bizni iqtisodiy rivojlanishimiz xorijiy davlatlardan ancha past.
Qolaversa, Yevropa davlatlarida elektromobillar uchun hukumat subsidiya ajratadi. Agar siz elektromobil olmoqchi bo‘lsangiz Germaniya – 9 ming yevro, Fransiya – 6 ming yevro, Italiya esa 3 ming yevrogacha subsidiya beradi. Bizda buning aksi bo‘lmoqda.
Bu qaror teskari effekt berishi mumkin. Chunki narx oshganini ko‘rgan odamlar elektromobil olmasdan, yana havoni ifloslantiruvchi avtomobillarni xarid qilishni boshlaydi. Qarabsizki, o‘zi shundoq ham zaharlangan havo bundan ham yomonlashadi!
Utilizatsiya yig‘imi ekologiyani asrash uchun tatbiq etilmoqdami yoki monopolchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun? Bu qaror bilan elektromobillarga hujum qilinmoqda. Chunki xalqimiz ko‘proq Xitoyda ishlab chiqarilgan, ancha qulay elektromobillarni sotib olib, minishni boshladi. Yaʼni xalqimizda komfort avtomobil minishga umid paydo bo‘lgan edi. Lekin joriy yilning 1-may sanasidan bu umid olib qo‘yilmoqda”, deya taʼkidladi u.
Bloger hamda jamoatchilik faoli Umid Gafurov qarorda kelajakda elektromobillarni kim, qayerda va qanday tartibda utilizatsiya qilishi yozilmaganiga e’tibor qaratdi.
“Meni bu masalada bir necha savollarim bor. Utilizatsiya uchun yig‘imi undirilsa, keyinchalik elektromobillarni kim, qayerda va qanday tartibda utilizatsiya qiladi? Xorijiy davlatlarda utilizatsiya masalasi ishlab chiqaruvchining bo‘yniga yuklatilgan. Lekin utilizatsiya narxi bu darajada katta emas.
UzAuto Motors 2020-yildan to bugungi kungacha 1 million 600 mingta avtomobil ishlab chiqargan ekan. Jismoniy shaxslar tomonidan esa 230 mingga yaqin avtomobil xorijdan O‘zbekistonga olib kirilgan. Lekin UzAuto ishlab chiqargan har bir avtomobili uchun utilizatsiya yig‘imini to‘lamaydi. Vaholanki, UzAuto O‘zbekiston bozorida eng ko‘p sotiladigan avtomobillarni ishlab chiqaradi.
Utilizatsiya uchun bu darajada katta narx belgilashni qanday tushunish mumkin? Yoki UzAuto Motors to‘lashi kerak bo‘lgan utilizatsiya uchun yig‘imni, shu orqali sekingina import qilinayotgan elektromobillar bo‘yniga ilib qo‘yilmoqdami? Chunki bitta avtomobilning utilizatsiya yig‘imi 7 ming dollar bo‘lishi mumkin emas”, dedi u.
Valijon To‘raqulov bunday holatda O‘zbekiston Jahon savdo tashkiloti (JST)ga aʼzo bo‘la olmasligini, tashkilot O‘zbekiston hukumatidan nima uchun utilizatsiya yig‘imini bu darajada oshirib yuborganini so‘rashini taʼkidladi.
“2012-yilda Rossiya JSTga aʼzo bo‘lganidan keyin, import qilinayotgan avtomobillar uchun utilizatsiya narxini qimmat qilib qo‘ygan. Shunda Yevropa mamlakatlari va Yaponiya Rossiyani xalqaro sudga bergan edi. Yaʼni Rossiya bir vaqtlar biz qilgan ishni amalga oshirgan.
Lekin O‘zbekiston hozirgi holatida tashkilotga aʼzo bo‘la olmaymiz. Boisi bizda adolat bo‘lmayapti. Vaholanki, Jahon savdo tashkilotining asosiy tamoyili – adolat. Tashkilot bu stavkani shunchaki qabul qilmaydi. U bunga asos so‘raydi. Yaʼni hukumat nega utilizatsiya yig‘imini 7 ming dollarga yaqin qilib belgilaganini asoslab berishi kerak. Agar qaror asoslab berilmasa, tashkilot bunday qaror chiqargan davlatni o‘ziga qabul qilmaydi. Chunki bu proteksionizm boshqacharoq ko‘rinishi.
2026-yilning may oyida Marokashda JSTning vazirlar uchrashuvi bo‘ladi. O‘zbekiston katta ehtimol bilan shu uchrashuvda o‘zini tashkilotga aʼzo bo‘lganini eʼlon qiladi. Bu degani – 2025-yilning oxiriga borib, joriy qilingan utilizatsiya masalasi ko‘tariladi. Yaʼni JSTga aʼzo mamlakatlar O‘zbekistondan utilizatsiya yig‘imini olib tashlashni talab qiladi”, tushuntirdi Valijon To‘raqulov.
Umid Gafurov elektromobillarga utilizatsiya yig‘imidan tashqari yana qo‘shimcha soliqlar kutib turganini bildirdi.
“Hozir Xitoy bozorida elektromobillarning narxi keskin tushib bormoqda. Hukumat go‘yoki cho‘kayotgan odamdek, xasga tarmashmoqda. Utilizatsiya yig‘imidan tashqari yana qandaydir cheklovlar kutib turibdi. Boshida odamlarni rasmiy dilerdan olishga undab ko‘rishdi. Keyin norasmiy dillardan olingan elektromobillar uchun sertifikat joriy qilindi.
Tasavvur qilib ko‘ring, Germaniya, Yaponiya va Xitoy olimlari tomonidan ishlab chiqarilgan elektromobillarni bizning injenerlar tekshiradi. Ular elektromobilni nimasini tekshiradi? Lekin bu bilan elektromobillar oqimini kamaytira olishmadi. Shundan so‘ng utilizatsiyani joriy qilishdi. Biroq bu o‘ta kulgili yechim. Xo‘sh, bundan keyin yana qanday yig‘im undiriladi? Balki, ranglar uchun soliq joriy qilarmiz”, deb aytdi u.
Shuningdek, Umid Gafurov 2020-yildan beri joriy etilgan O‘zbekistonga import qilinayotgan ichki yonuv dvigatelli avtomobillardan undirilayotgan utilizatsiya yig‘imidan jamlangan mablag‘lar nimaga sarflangani ochiq qolayotganiga eʼtibor qaratdi.
“Utilizatsiya uchun yig‘im 7 ming dollar etib belgilandi. Lekin hukumat nima uchun 7 ming dollar qilib belgilaganini tushuntirib berishi kerak. Shungachaki biz pullar nimaga, qaysi maqsadda sarflanayotganini bilmoqchimiz.
Men taxminan 2020-yildan beri joriy etilgan O‘zbekistonga import qilinayotgan ichki yonuv dvigatelli avtomobillardan undirilgan utilizatsiya yig‘imidan qancha mablag‘ yig‘ilganini hisoblab ko‘rdim. 5 yil davomida taxminim bo‘yicha 160-200 million dollar yig‘ilgan. Xo‘sh, bu pullarning taqdiri nima bo‘ldi? Misol uchun, shuncha pulga bemalol poligon qilish mumkin edi. Faqat yig‘ilayotgan pullar qayerga sarflanayotganini ochiqlansin. Boshqa muammo yo‘q”, dedi suhbat oxirida bloger.
Maʼlumot o‘rnida, O‘zbekiston 2024-yilda xorijdan qiymati 224,8 mln dollarga teng bo‘lgan 24 095 ta elektromobil import qilgan. Eng ko‘p elektromobil import qilgan davlatlar reytingida esa Xitoy peshqadam — 23 982 ta. Keyingi o‘rinda esa Qozog‘iston — 51 ta. Bundan tashqari, Gonkongdan 17 ta, Germaniyadan 15 ta, BAAdan 13 ta va AQSHdan 10 tadan elektromobillar olib kelingan.
Izoh (0)