Isroil va HAMAS 468 kun davom etgan qonli mojarodan so‘ng va nihoyat sulhga kelishdi. AQSH, Qatar va Misr vositachiligida imzolangan bitim garovga olinganlarni ozod qilishni, Isroil qo‘shinlarini anklav hududidan bosqichma-bosqich olib chiqishni nazarda tutadi.
Barchasi qanday boshlangandi?
7-oktyabr tonggi millionlab insonlar hayotini butunlay o‘zgartirib, domino effektini ishga tushirgan voqea bilan boshlandi. Blokada ostidagi G‘azo sektorini nazorat qiluvchi qurolli guruhlar Isroilga hujum qilib, Beeri, Reim kabi kibbutzlar (aholi maskanlari), shuningdek Sderot va Ofakim shaharlarini egallab oldi.
“Aqso to‘foni” nomli operatsiya Isroil armiyasi, eng avvalo xavfsizlik tuzilmasidagi zaif tomonlarni ko‘rsatib berdi. HAMAS va “Falastin islomiy jihod” kabi qurolli harakatlar kutilmaganda boshlagan hujum xaos keltirib chiqardi. Tartibsizliklar vaqti 1300 ga yaqin isroillik, jumladan harbiylar va tinch aholi halok bo‘ldi. Yana 200 nafar isroillik garovga olindi.
Isroil tomoni bergan talafotlarning eng katta qismi 15 oydan beri davom etayotgan mojaroning dastlabki kunlariga to‘g‘ri keladi. Bunga qurolli guruhlar bosqini asosiy sabab bo‘lsa-da, yahudiy jamiyati uchun og‘riqli hisoblangan boshqa omillar ham bor.
Birovning hisobiga yozilgan “nomer”
Falastinliklar Isroilga yengil qurollar bilan hujum qildi. Ularning ixtiyorida na tank, na boshqa og‘ir texnikalar bo‘lgan. HAMAS jangchisi RPG-7 granatomyoti va Toyota pikapidan yaxshiroq vositaga ega chiqa olmasdi. Ammo 7-oktyabr kuni Isroilga yetkazilgan zarar Ak-47 alomatiga o‘xshamaydi. Talafot ko‘lami voqeada Apache vertolyotlari va Merkava tanklarining roli borligiga, boshqacha aytganda, Hannibal direktivasiga dalolat qiladi.
Ushbu direktivaga ko‘ra, armiya o‘z askarlari asirga tushishining oldini olish uchun kuch ishlatishi mumkin – bu asirlarga zarar yetkazishi xavfi bo‘lsa-da.
Haaretz ibroniy nashriga ko‘ra, Isroil Mudofaa kuchlari 2023-yilning 7-oktyabr kuni o‘z fuqarolariga qarshi ayni shu direktivani qo‘llagan. Qo‘mondonlik tomonidan berilgan ko‘rsatmaga asosan dastlab HAMAS jangchilari kirib kelgan uchta armiya obyekti – Erez o‘tkazish punkti, Reim bazasi va Nahal Oz posti havodan o‘qqa tutilgan. Shu bilan birga, bo‘linmalar G‘azo tomon birorta ham mashinani o‘tkazmaslik haqida buyruq olgan. Bu esa tabiiyki, HAMAS jangchilari bilan birga, ular tomonidan garovga olingan isroilliklarning ham halok bo‘lishiga olib kelgan.
7-oktyabr kuni yuz bergan eng qonli voqealarning biri Nova musiqa festivali bilan bog‘liq. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, bu yerda ikki yuzdan ortiq tinch aholi halok bo‘lgan. Haaretz nashrining yozishicha, ularning ma’lum qismi uchun Isroil vertolyotlari javobgar bo‘lishi mumkin.
Mazkur iddaoni keyinchalik musiqa festivalidan Kibbutz Beeriga qochib, HAMAS qo‘liga tushgan isroillik Yasmin Po‘lat ham tasdiqladi. Unga ko‘ra, harbiylar o‘zaro otishmada “barchani, jumladan, garovga olinganlarni ham yo‘q qilgan”.
Keyinchalik BMT va Isroil politsiyasi tomonidan o‘tkazilgan tergovlar bu kabi holatlar haqiqatda yuz berganini tasdiqladi. Ammo mazkur direktiva sabab qurbon bo‘lganlarning asl ko‘lami noma’lum.
Yuqoridagi kabi da’volar Isroil hukumati HAMASga qarshi keskin harakat qilish uchun ishonch kreditini olishdan manfaatdor bo‘lgani, boshqacha aytganda, qurbonlarni Falastin qurolli harakatlari hisobiga yozib yuborishni maqsad qilgani haqidagi iddaolarga quvvat beradi.
Partizan urushi – qo‘rqinchli tush
Isroil Yaqin Sharqning eng texnologik qurolli kuchlari va G‘arbning mislsiz yordamiga ega bo‘lsa-da, HAMAS uning eski raqiblariga o‘xshamaydi. Qurolli harakat strukturasi, aktivlari va mafkurasi bilan muntazam armiyalardan farq qiladi. Yo‘q qilib, ortidan muvaffaqiyat sifatida taqdim etishga arziydigan strategik nishonlari, umuman olganda, vizual aspektlari bo‘lmagan dushmanga qarshi kurash Isroil uchun oson bo‘lmasdi. Shu bois yahudiy davlati avvaliga faqat havo zarbalari bilan cheklandi. Quruqlik bosqini esa qariyb bir oy davom etgan tayyorgarlikdan so‘ng boshlandi.
G‘arb unga misli ko‘rilmagan ishonch kreditini bildirib turgan vaqti qulay fursatdan foydalanmay, quruqlik bosqinini ortga surar ekan, Isroilning bunga adekvat sabablari bor edi. Boisi G‘azo ostida yana bir shahar – Yer osti saltanati bo‘lib, yuzlab kilometrlarga cho‘zilgan tunnellar tarmog‘i qurol-yarog‘, jumladan raketa arsenalini saqlashga yordam berardi. Qolaversa, HAMAS ulardan qurol-aslaha ishlab chiqaruvchi ustaxonalar faoliyatini yo‘lga qo‘yishda ham foydalandi.
Ustiga-ustak, shahar sharoitidagi janglar himoyadagi tomon manfaatiga xizmat qilib, har bir binoni potensial istehkomga, istalgan deraza, darcha, xullas tirqishni esa o‘t ochish nuqtasiga aylantirdi. Zich kvartallar tanklarning manyovr qilish imkoniyatini cheklab, ko‘rish gorizontini toraytirdi. Bundan esa falastinlik merganlar unumli foydalanib qoldi.
Bularning bari o‘zining ko‘lami ortidan “G‘azo metrosi” nomini olgan murakkab tuzilma (tunnellar) bilan qo‘shilib, HAMASga assimetrik ustunlikka ega dushmani bilan 15 oy jang qilish imkonini berdi.
Absurd maqsad
Isroil armiyasi G‘azoga bosqinni sektorning shimolidan boshladi. Bayt Honun, Bayt Lahiya hududlarida yashovchi aholi janubga ko‘chirilib, ularning mavzelari tuproqqa qorishtirildi. Isroil Qo‘shma Shtatlarning Vetnamdagi xatolarini takrorlamaslik uchun har bir ko‘cha, har bir uy uchun jang olib bormadi. Buning o‘rniga butun boshli kvartallar yoppasiga portlatib yuborildi.
Shunga qaramay, G‘azodagi qurolli guruhlarni jangovar kuch sifatida tugatishning imkoni bo‘lmadi. Tinch aholidan misli ko‘rilmagan qurbonlarning berilishi oddiy insonlar orasida dushmanona kayfiyatni kuchaytirib, harakat safiga yangi a‘zolarni yollashga yordam berdi. Buni AQSh Davlat kotibi Entoni Blinken o‘z vakolat muddati yakunlanib borayotgani munosabati bilan qilgan nutqida tasdiqladi.
“Bizning taxminimizcha, HAMAS urushda yo‘qotganlari bilan bir xil miqdorda yangi a’zolarni yollagan”, - dedi u.
Isroilning G‘azodagi talafotlari
Yahudiy davlatining G‘azodagi talafotlari haqida aniq ma‘lumot yo‘q. Ammo armiya tomonidan e’lon qilingan nekrologlar, mediaga sizdirilgan ma’lumotlarga tayanilsa, 400 dan ortiq isroillik uyiga tobutda qaytgan. Ammo raqamlarga shubha bilan qarash uchun ba’zi asoslar bor.
Haaretz nashri kasalxona qaydnomalari va armiya hisobotlarini o‘rganib, bu ikki manba o‘rtasida “tushunarsiz bo'shliq" borligini aniqladi. Sog‘liqni saqlash tizimi ma’lumotlariga ko’ra, yaradorlar soni harbiylar e‘lon qilganidan ikki baravar ko'pdir.
Alohida holatlarga diqqat qaratish orqali Isroil bu urushni qanday olib borgani va nimalarni yo‘qotgani haqida tasavvur hosil qilish mumkin.
Yahudiy davlati uchun 7-oktyabrdan keyingi eng yomon kun 2024-yilning 22-yanvar hisoblanadi. Isroil tomoni mana shu sananing o‘zida 24 nafar askari, xususan yuqori rutbali zobitlarini yo‘qotgan.
Isroil Mudofaa kuchlari matbuot kotibi Daniel Hagariyning aytishicha, askarlar G‘azo markazidagi binoni portlatish uchun bomba o‘rnatayotgan vaqt ularga kutilmaganda zarba berilgan. Natijada detonatsiya kelib chiqib, bino ularni bosib qolgan.
Shu kuni yuz bergan yana bir holatda esa Merkava tankiga RPG granatomyoti bilan zarba berilib, komandir va yana bir askar halok bo‘lgan.
Bundan oldinroq, aniqrog‘i 2023-yilning 12-dekabr kuni mana shunday holatlarning yana biri sodir bo‘lgandi. O‘shanda Isroil harbiylari boshqaruvidagi texnika minaga uchrab, kolonnadan ajralib qoldi. Shundan so‘ng HAMAS jangchilari ularni o‘qqa tutib, rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, 10 nafarini o‘ldirgan. Ularning orasida podpolkovnik, mayor rutbasidagi harbiylar bor.
2024-yilning 15-iyun sanasi Isroil uchun eng qonli kunlarning biri bo‘ldi. Gap shundaki, yana 8 nafar isroillik halok bo‘lganlar ro‘yxatiga qo‘shildi.
Isroil rasmiylari tomonidan berilgan ma’lumotga ko‘ra, voqeaga muhandislik kuchlariga tegishli “Namer” zirhli transport vositasining HAMAS jangchilari tomonidan o‘qqa tutilishi sabab bo‘lgan. Bu texnika ichidagi portlovchi materiallar bilan ikkilamchi portlashni keltirib chiqargan.
“Do‘stona o‘t ochish”
Isroil tomoni anklav hududidagi janglarda bergan talafotlarning taxminan 20 foiziga Falastin qarshilik kuchlari javobgar emas. Ya’ni G‘azoda o‘lgan har besh isroillikning biri “do‘stona otishma” yoxud “baxtsiz hodisalar” qurboni bo‘lgan. Harbiy ekspertlarning ta’kidlashicha, bunday holatlar asosan aloqa va kommunikatsiya tizimidagi muammolar, boshqacha aytganda, o‘zaro muvofiqlik yo‘qligi ortidan vujudga keladi. 2024 -yilning dastlabki kunlarida yuz bergan holat bunga ko‘plab misollardan biridir.
Gap shundaki, Isroil kuchlari HAMAS tunnellarini yo'q qilish uchun portlovchi moslama o'rnatdi. Biroq portlash uchun belgilangan vaqt kelishidan yarim soat oldin tank ekipajlaridan biri yaqin atrofdagi binoga o‘t ochdi. Bu esa detonatorni faollashtirib, hali xavfsiz masofaga ketib ulgurmagan 6 nafar isroillikni tunnel bilan birga portlatib yubordi.
Agar rasmiylarga tayanilsa, mojaro boshlanganidan beri 840 nafar isroillik askar va 69 nafar politsiya zobiti halok bo‘lgan. Ularning 405 nafari G‘azoga quruqlik bosqini vaqtida o‘ldirilgan. Biroq masalaning iqtisodiy aspekti ham bor.
Eng qimmat urush
Qonli mojaro boshlanganidan bir yil o‘tib, Isroil moliya vaziri Bezazil Smotrich mazkur urush tarixda eng qimmati bo‘lganini aytdi. Unga ko‘ra, mojaro 66 milliard dollarga tushgan. Bu yahudiy davlati YaIM ko‘rsatkichining 10-15 foiziga teng. Biroq zarar ko‘lami harbiy xarajatlar bilan cheklanmaydi.
7-oktyabr voqealaridan so‘ng Isroil mudofaa vazirligi 350 ming zaxiradagi askarni, boshqacha aytganda, mehnatga layoqatli aholining qariyb 10 foizini armiyaga chaqirib oldi. Bundan tashqari, G‘azo va Livan bilan chegarada yashovchi yuz mingdan ortiq aholi uylaridan ko‘chirildi.
Qolaversa, G‘azo va G‘arbiy Sohildan kelib, Isroil qurilish sektorida mehnat qilgan falastinliklar chiqarib yuborildi. Bularning bari urush bevosita keltirib chiqargan stresslar bilan qo‘shilib, mamlakat yalpi ichki mahsulotining 20 foizgacha qisqarishiga sabab bo‘ldi.
Ammo Isroil bergan eng og‘ir talafot moddiy, hatto insoniy ko‘lam bilan o‘lchanmaydi. Yahudiy davlati tarixda eng yaxshi hujjatlashtirilgan va jonli yoritilgan genotsid me’mori sifatida nom qozondi. Bu G‘azodagi voqealarni ijtimoiy tarmoqlar orqali kuzatgan yuz millionlab insonlar qalbida unga nisbatan nafratni avj oldirdi.
AQSHning yetakchi oliygohlarida boshlanib, “Talabalar bahori” nomini olgan harakat qaror qabul qiluvchilarning yangi avlodi kim tomondaligini ko‘rsatib beradi.
Bo‘lajak siyosatchilar, ilmiy va ijtimoiy doiraning shakllanib kelayotgan a’zolari Falastinga bildirgan qo‘llovi uchun politsiyadan yegan kaltaklarini unutmaydi. Buning nomi esa strategik mag‘lubiyat deyiladi.
Izoh (0)