“Uni butun mamlakat yaxshi ko‘rardi”: 21 yoshida tramvay ostida qolib vafot etgan “hindular sarkardasi” — Sergey Tixonovning ayanchli taqdiri

Rus kinoijodkorlari tomonidan suratga olingan “Ishbilarmon kishilar” filmining ekranlarga chiqqaniga 63 yil bo‘lganiga qaramay, haligacha u tomoshabinlarning sevimli filmi hisoblanadi. Filmda bola o‘g‘irlab, uning otasidan pul talab qilgan ikki firibgarning “dodi”ni bergan shumtakani gavdalantirgan aktyor Sergey Tixonovning taqdiri qanday kechgani ko‘pchilikka qiziq.

Iqtidorni kashf etish

Sergey Tixonov Moskvada oddiy oilada tug‘ilgan. Ota-onasining kinoga hech qanday aloqasi yo‘q edi, ular ishlab chiqarish sohasida mehnat qilishar va ikki o‘g‘ilni tarbiyalashardi. 1950-yilda dunyoga kelgan Seryoja kenja, akasi Yevgeniy esa to‘ng‘ich farzand edi. Aka-uka o‘sha davr bolalari kabi ko‘p vaqtini bolalar bilan birga ko‘cha changitib o‘tkazardi.

Qo‘shnilar Sergeyni “ko‘cha bezorisi” sifatida eslashar: u so‘kinishni, hazil-mutoyiba qilishni va do‘stlari bilan kechgacha sayr qilishni yaxshi ko‘rardi. Shunga qaramay, Tixonovning qarindoshlari va tanishlari uni yaxshi ko‘rardi: u hech qachon birovga ozor bermasdi, aksincha mehribon va quvnoq bola edi. Tinib-tinchimasligi esa Seryojani bolalar orasida so‘zsiz yetakchiga aylantirgandi.

Aytishlaricha, Tixonov rejissyor Leonid Gayday bilan avtobus bekatida tanishgan. Bola ota-onasi bilan transport kutib turganida, qo‘shiq xirgoyi qiladi, bu esa kino arbobining e’tiborini tortadi. Bolakayni ko‘rgan Gayday aynan u Jonni Dorset roliga mos tushishini tushunadi. Paytni poylab, Seryojaning ota-onasiga yaqinlashadi va bolani kastingga olib borishni taklif qiladi.

Qizig‘i shundaki, o‘sha paytda “Ishbilarmon kishilar” filmidagi Jonni roli allaqachon band bo‘lgan. Dorset rolini Nadejda Rumyanseva ijro etishi kerak edi, u o‘sha paytlarda kinolarda o‘g‘il bolalar rolini o‘ynardi. Ehtimol, hammasi dastlabki reja bo‘yicha ketganida, film mutlaqo boshqacha ruhda suratga olingan bo‘lardi.

Biroq Tixonov kastingda ajoyib iste’dodini ko‘rsatib, rolga tasdiqlanadi: u hech qanday tayyorgarliksiz barcha tuyg‘ularni ifodalab, hatto rejissyorning iltimosiga binoan yig‘lab beradi. Maydonchada hozir bo‘lganlarning barchasi Tixonovda noyob qobiliyat borligini darhol anglaydi.

Bayramdek o‘tgan suratga olish ishlari

“Ishbilarmon kishilar” tez orada mashhurlikka erishadi. Ayniqsa, hech qanday teatr to‘garaklariga qatnashmagan oddiy maktab o‘quvchisi Sergey Tixonovning rolini shunchalik mahorat bilan ijro etgani alohida e’tiborga sazovor bo‘ladi. U boshqa rejissyorlarning ham e’tiboriga tushadi, ulardan biri — Yevgeniy Sherstobitov tez orada yosh aktyorni o‘zining yangi filmiga taklif etadi.

Yosh aktyorni hamma yaxshi ko‘rardi. Filmda rol o‘ynagan bolalar ham Sergeyni “sardor” deb bilishgan va uning har qanday shumliklariga rozi bo‘lishgan. Ular tez-tez cho‘milgani borishar yoki katta hamkasblariga shumlik qilib turishardi, Tixonovning o‘zi esa shaftoli deb mahalliy bir bola bilan urishishga ham ulgurgandi. 

U bilan ishlash ham oson edi: u rejissyorning buyruqlarini osongina bajarar, agar matnni unutsa, kulgili improvizatsiya qilardi. Sherstobitov Tixonovning gaplari uchun bir necha bor ssenariyni qayta-qayta yozishga to‘g‘ri kelganini tan oladi. Darvoqe, filmda o‘ynashga ikkilanib turgan Sergey Martinson Tixonov bilan bir-ikki sahna o‘ynaganidan keyin darhol rolga rozi bo‘ladi. Keyinchalik ular do‘stlashib qolishadi.

Yosh aktyorning shirinlikka bo‘lgan muhabbati suratga olish maydonchasidagi artistlar va boshqa xodimlarga ayniqsa kulgili tuyulardi. Seryoja suratga olish uchun tayyorlangan rekvizitlarni yeb qo‘yar, keyin ko‘z yoshi to‘kib suv so‘rab yurardi. Yevgeniy Sherstobitov bolakayni otalarcha sevardi va sho‘xliklari uchun uni har doim oldida olib yurishga tayyor ekanini ochiq tan olardi. Rejissyor “Sergey Tixonov — haqiqiy daho” deyishni yaxshi ko‘rardi.

Fojiali yakun

Keyinchalik Sergey Tixonov “Dubrovka” filmida jiddiyroq rol o‘ynaydi. Shundan so‘ng u ekranda ko‘rinmay qoladi. Tixonovning keyingi hayoti haqida ikkita taxmin bor, ulardan biriga ko‘ra, aktyor o‘z karyerasini davom ettirishga va teatr institutiga o‘qishga kirishga qaror qiladi.

Biroq u o‘qishga kirolmaydi: qabul komissiyalarining barcha a’zolari talantli yigitning mashhurligini, aktyorlik ma’lumoti bo‘lmasa ham ish topa olishini bahona qilib, uni rad etishadi. Natijada Tixonov xizmatni o‘tab, yana o‘qishga kirish uchun armiyaga ketadi. Ammo xizmat vaqtida rejalar o‘zgaradi: Sergey qimorga berilib ketadi va bu zararli odatdan qutula olmaydi.

Keyinchalik u zavodga ishga kiradi, hamma pullarini qartada yoki garovda yutqazadi. Nihoyat Tixonov qarzlarini to‘lash uchun ota-onasining uyidagi qo‘lga ilingan buyumlarni sota boshlaydi. O‘g‘rilar va sobiq mahbuslardan iborat bo‘lgan raqiblari umrining oxirigacha Sergeyni tinch qo‘yishmaydi. 1972-yilda esa 21 yoshli Tixonov tramvay ostida qolib, vafot etadi. Uni dushmanlari transport ostiga itarib yuborgani haqida mish-mishlar yuradi.

Ikkinchi taxminga ko‘ra, Sergey hatto teatr bilim yurtiga kirishga urinmagan ham. U armiyada xizmat qilib, zavodga ishga kiradi va tasodifan tramvay ostiga yiqilib tushadi. Mashhur artist tramvay tagiga o‘zini tashlab, joniga qasd qilgan degan mish-mishlar ham bor, ammo do‘stlari va qarindoshlari bu taxminni darhol rad etishgan. Ba’zi hamkasblari Tixonov qimor tufayli janjallashib qolgan jinoyatchilarning e’tiborini jalb qilishdan qo‘rqib, bu haqda gapirishni istamaydi.

Nima bo‘lganda ham, san’atkorning so‘nggi hayoti va o‘limi haqidagi haqiqatni aniqlash dargumon. Sergey vafotidan keyin qarindoshlari vaziyatni izohlashni rad etib, ularni tinch qo‘yishni so‘rashgan. Tomoshabinlar aktyorning tarjimayi holini rejissyorlar va boshqa san’atkorlarning eski intervyularidan bittalab yig‘ishgan.