Oliy Majlis Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisida O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining 2024-yil birinchi yarim yillikdagi ijrosi to‘g‘risidagi hisobot ko‘rib chiqildi.
Majlisda Soliq qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari Mubin Mirzayev ma’lum qilishicha, gaz ishlab chiqarish pasayishi va import ortishi hisobiga bilvosita soliqlar tushumi kamaygan.
Bilvosita soliq tushumlari 2023-yilning birinchi yarim yilligiga nisbatan 22,8 foizdan 21,4 foizgacha, ya’ni 1,4 foizga pasaydi. Bu asosan ikkita soliq turi: qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) va aksiz solig‘i bo‘yicha tushumlar ulushi kamaygan.
QQS bo‘yicha birinchi yarim yillikda 17,8 trillion so‘m yig‘ilgan va tushumlar 12,3 foizga oshdi. Lekin 14 trillion so‘mlik QQS qaytarib berilgan. Bu o‘tgan yilgiga nisbatan 40 foizga oshgan.
Misol uchun, 1000 metr kub tabiiy gazni 160 dollardan (2 million so‘mdan) import qilyapmiz. Bojxonada 240 so‘m to‘lanmoqda. Aholi va korxona tashkilotlarga 1000 metr kub tabiiy gazni 480 ming so‘mdan 1,5 million so‘mgacha sotilmoqda. Buning hisobiga har ming metr kub uchun 60 ming so‘mdan qaytarib beryapmiz. Ya’ni 2024-yilda birinchi yarim yillikning o‘zida UzGasTrade kompaniyasiga 1 trln so‘m QQS to‘lovi qaytarib berganmiz.
Aksiz solig‘i bo‘yicha 8 trillion so‘mlik tushum ta’minlandi. Ulushi 0,2 foizga kamaydi. Bunda ham birinchi navbatda mana shu tabiiy gazdan 1,4 trillion so‘mlik tushumlar tushmasligi sabab bo‘ldi. Buning birinchi sababi 2023-yilning olti oyida 2,3 milliard metr kub tabiiy gaz import qilingan bo‘lsa, joriy yilning mos davrida 5,2 mlrd metr kub gaz import qildi, ya’ni 2,2 baravarga oshdi. Buning hisobiga 1,3 trln so‘m aksiz solig‘i olinmadi. Prezident qaroriga asosan import qilingan aksiz soliqlariga 0 foizlik stavka o‘rnatilgan.
Xuddi shunday o‘tgan olti oyda 13,7 milliard metr kub tabiiy gaz ishlab chiqarildi. Bu degani o‘tgan yilga nisbatan 1,4 milliard metr kub tabiiy gaz kamroq ishlab chiqarildi. Shuning hisobiga ham 104 mlrd so‘mlik aksiz soliqlari kam tushdi.
Gaz narxi aytilmayotgandi
O‘zbekiston 2023-yil 7-oktyabrdan Qozog‘iston hududi orqali “Markaziy Osiyo—Markaz” gaz quvurida Rossiyadan gaz sotib olmoqda. UzGasTrade va “Gazprom eksport” MCHJ o‘rtasidagi ikki yillik shartnomaga ko‘ra, respublikaga kuniga 9 million kub metr yoki yiliga qariyb 2,8 milliard kub metr gaz yetkazib berish ko‘zda tutilgan. Mas’ullar hozirgacha gazning import narxi haqida maʼlumot bermay kelayotgan edi.
Mamlakatda gaz importi o‘sayotganiga qaramay, gaz eksporti to‘xtatilmagan. O‘tgan oyda 91,7 million dollarlik gaz eksporti amalga oshirilgan. Bu 2023-yilning iyuliga nisbatan 1,3 barobarga ko‘p. Yaʼni o‘tgan yilning iyul oyida 63,9 million dollarlik gaz eksport qilingan.
2024-yil yanvar–iyul oylarida respublika jami 323,1 million dollarlik gaz eksportini amalga oshirgan. 2023-yilning mos davrida esa bu ko‘rsatkich 341,9 million dollarni tashkil etgan.
Endi subsidiya berilmaydi
O‘zbekistonda tabiiy gaz ishlab chiqarilgan qiymatidan past narxda sotilishi hisobiga ko‘rilgan zarar davlat byudjetidan qoplab kelinadi. Joriy yil uchun mazkur salbiy farqni qoplash uchun 9,5 trillion so‘m ajratilishi belgilangan. Yanvar–iyun oylarining o‘zida (9,3 trillion so‘m) deyarli bir yillik subsidiyaga pul berilgan.
Iqtisodiyot va moliya vazirligi departament direktori o‘rinbosari Shohrux Ishonqulov yil oxirigacha gaz korxonasi zarar ko‘rishda davom etsa, unga qo‘shimcha subsidiya berilmasligini aytgan edi.
Qirg‘iziston arzon sotib olgan
Iqtisodchi Otabek Bakirovning ma’lum qilishicha, Qirg‘iz Respublikasi tabiiy gazini har ming kubasini 112,3 dollardan xarid qilgan. Bu O‘zbekistonga nisbatan 47,7 dollarga arzon degani.
Izoh (0)