• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12692.42
    • RUB158.44
    • EUR14511.24
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +33°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    Bizni qiynaydigan so‘zlar: biror harf qo‘shib yo tushirib yozadigan so‘zlarimiz

    Baʼzi so‘zlarning imlosi bizni qiynaydi. Ular orasida harf qo‘shib yo tushirib yozish holatlari ko‘p uchraydiganlari bor. “Daryo” kolumnisti Orif Tolib bugun ana shunday so‘zlarning baʼzilarini sharhlaydi.

    Mutolaa – diqqat bilan o‘qish

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Mutolaa o‘zbekchaga arab tilidan o‘zlashgan, diqqat bilan o‘qish, o‘qib tushunib olish maʼnosini anglatadi. Bu so‘zni oxirgi a harfini tushirib, l harfidan oldin bitta a qo‘shib mutoala shaklida yozish bot-bot ko‘zga tashlanadi. Bu albatta xato. Chunki so‘zning bunday shakli yo‘q. Garchi uni shunday talaffuz qilsak-da, mutolaa ko‘rinishida yozishimiz kerak:

    Husayn bo‘sh vaqtlarida... baʼzan tabobatga doir kitoblarni mutolaa qilar edi. (M. Osim, “Ibn Sino qissasi”).

     

    “Muvaffaqiyat”dagi muvaffaqiyatsizlik

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Muvaffaqiyat so‘zi ham arabchadan o‘zlashgan, biror ishda erishilgan yaxshi natijani, yutuq va g‘alabani bildiradi. Bu so‘z ham xato yozilish borasida yetakchilardan. Ko‘pincha bir  f  harfini tushirib, baʼzan esa v yoki q harfini juftlashtirib yozib qo‘yiladi. Bunda ham talaffuzning taʼsiri bor. Biroq imlomiz ko‘p o‘rinlarda talaffuzdan farq qiladi. Demak, so‘zning to‘g‘ri shakli – muvaffaqiyat:

    Kurashchilarimiz xalqaro musobaqalarda muvaffaqiyat qozondi.

     

    “Tug‘uruqxona”dan chiqqan harf

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Tug‘uruq, tug‘uruqxona so‘zlarini hatto obro‘-eʼtiborli nashrlar ham tug‘ruq, tug‘ruqxona shaklida yozadi va bir u harfini so‘z tarkibidan chiqarib yuboradi. Biroq lug‘atlar bu holatni maʼqullamaydi, so‘zda u harfi bo‘lishi kerak. Demak, garchi tug‘ruq, tug‘ruqxona deb gapirsak-da, tug‘uruq, tug‘uruqxona deb yozishimiz zarur.

    Tug‘uruq farzand ko‘rishni, tug‘uruqxona esa tug‘uruq bilan bog‘liq tibbiy yordam ko‘rsatadigan shifoxonani bildiradi:

    Tumanimizda yangi tug‘uruq kompleksi qurildi.

    Tumanimizda yangi tug‘uruqxona qurildi.

     

    Suiisteʼmol – ortiqcha foydalanish

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Suiisteʼmol so‘zi biror narsadan, masalan, boylikdan o‘z manfaati uchun yo‘l qo‘yilganidan ortiqcha foydalanishni ifodalaydi. Bu so‘zni talaffuz qilganda bir i tovushini tushiramiz. Lekin ikki i bilan yozishimiz kerak:

    Tergovchi ochiqqina yigit ekan, ko‘nglidagini shundoq aytib qo‘ya qoldi: mansabini suiisteʼmol qilgan degan gumonimiz bor. (M. M. Do‘st, “Galatepa qissalari”.)

     

    “Manba”ning manbasi bor

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Manba so‘zini manbaa shaklida yozish ko‘p uchraydi. Bu so‘z oxirida ikki unli kelmaydi, bunga manba – lug‘atlar. Imlo lug‘atlarida ham, izohli lug‘atlarda ham bu so‘z manba shaklida keltirilgan:

    “Devon-u lug‘atit turk” qadimgi turkiy so‘zlarni o‘rganishda tengsiz manbadir.

    Bu maʼlumotning manbasi bormi?

     

    “Mudofaa”ni harf tushishidan mudofaa qiling

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Mudofaa so‘zini mudofa tarzida talaffuz qilamiz. Talaffuzga ergashib, shu shaklda yozib qo‘yish ham uchrab turadi. Biroq uning bunday shakli yo‘q. Mudofaa so‘zi arabchadan o‘zlashgan, o‘zbekchada jang harakati turini, himoya vosita va choralari majmuini anglatadi:

    Futbolchilarimiz raqib jamoa mudofaasini yorib o‘tdi.

    Mamlakat mudofaa salohiyatini kuchaytirish – davr talabi.

     

    Taassurot – taʼsir natijasi

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Taassurot arab tilidan o‘zlashgan, o‘zbekchada ko‘ngilda, xotirada qolgan iz, tug‘ilgan fikr va his-tuyg‘ular majmuini anglatadi. Aytganda tushib qoladigan tovushlar biryo‘la ikkita bo‘lgani uchun bu so‘z imlosida xatolar juda ko‘p uchraydi. So‘zni tasurot, taasurot, tassurot kabi shakllarda yozish xatodir:

    Bolalar tog‘ qishlog‘iga uyushtirilgan safardan olam-olam taassurot oldi.

     

    “Murojaat”da ikkilanmang

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Birovga qarata aytilgan gap, qilingan daʼvat, chaqiriq murojaatdir. Arab tilidan o‘zlashgan, tarkibida ikkita a bor ko‘plab so‘zlar kabi bu so‘zni ham bir a bilan talaffuz qilamiz. Lekin imlomizga talaffuzga mos shakli olinmagan. Uni murojat shaklida yozish xato:

    Murojaatingizga ijobiy javob bo‘ldimi?

     

    “Taalluqli”ga ham taalluqli

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Taalluqli so‘zi o‘zagidagi taalluq so‘zi ham arabchadan o‘zlashgan. Taalluqli so‘zi aloqasi bor, daxldor, tegishli kabi maʼnolarni anglatadi. Talaffuziga mos yozilmaydi. Uni taluqli, taaluqli yoki talluqli shaklida yozish xatodir:

    Mahkamov boshliqning og‘zig‘a ko‘z tikib, ishga taalluqli biror muhim gap kutardi. (“Mushtum”).

     

    “Vakuum”da saqlanadigan ikki “u”

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Asli-nasli lotincha bo‘lgan vakuum so‘zi ham imlomizga o‘zbekcha talaffuzga mos shaklda kirmagan. Biz uni vakum deb aytamiz, lekin bunday yoza olmaymiz. Vakuum gazning atmosfera bosimidan past bosimdagi holatidir:

    Vakuum bosim birligi bilan o‘lchanadi.

     

    “Birpas”da past yo‘q

    Illyustratsiya: “Daryo”

    Birpas so‘zi qisqa vaqt, biroz, sal, andak kabi maʼnolarda qo‘llanadi. Erkin Vohidov bu so‘zning kelib chiqishini pos so‘ziga bog‘lab, qiziqarli xulosalar qilgan edi. Chunki lug‘atlarda pos kechaning sakkizdan biri deb izohlangan. Bu anchagina vaqtni anglatadi. Birpas esa kichik vaqt, bir necha soniya yoki daqiqa. Navoiy asarlari lug‘atidan bir qiziq maʼlumotni topdim: pos so‘zi eski tilimizda lahza, daqiqa maʼnosida ham ishlatilgan o‘rinlar bor ekan.

    Birpas so‘zini birpast shaklida yozish uchrab turadi. Taxminimcha, so‘zdagi pas qismi past so‘zi bilan adashtiriladi. Pastni talaffuzga mos shaklda pas deb yozish xato, demak, birpasni ham birpast shaklida yozishim kerak deb xulosa qilingan bo‘lishi mumkin. Biroq birpas so‘zi o‘zagida past so‘zi yo‘q:

    Mansur tag‘in birpas o‘ylanib turdi-yu, indamay chiqib ketdi. (O‘. Hoshimov, “Qalbingga quloq sol”.)

    06.03.2024, 10:10   Izoh (0)   22131
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email
    #Soʻz#Maʼno#Soʻz maʼnosi#Qiziqarli#Kolumnistika#Til#Oʻzbek tili#Lugʻat boyligi#Toʻgʻri yozish#Imlo

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Tilimizni bilamizmi: sumalak, halim, sayil, somsa – bu so‘zlarning asl maʼnosi nima?

    22.03.2023, 00:08

    Tasavvur qilish qiyin: bular aslida arabcha so‘zlar

    26.08.2023, 21:57

    Tasavvur qilish qiyin: bular aslida yunoncha so‘zlar

    24.11.2023, 15:08

    G‘azalkent, Chiroqchi, Buyrak – kutilganidan boshqa maʼnoga ega joy nomlari

    15.12.2023, 15:05

    O‘zbek tilidagi afrikalik so‘zlar: ularning rang-ro‘yi qanday? 

    12.01.2024, 11:22

    Chelyabinsk, Saratov, Tyumen – bu nomlar turkiycha ekanini bilarmidingiz?

    12.02.2024, 14:10
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    SonetUzStyle tanlovida ishtirok etish uchun arizalar qabuli 15-avgustgacha uzaytirildi


    Toshkentda CRYPTO O₂ forumi bo‘lib o‘tdi: Texnologiya, fintech va tartib‑qoidalar muhokama qilindi 


    Sug‘urta sohasidagi uzoq kutilgan islohotlar: manfaatlar qonun himoyasida 


    OKMKda mahalliy dumpkarlardan foydalaniladi 


    American University of Technologyʼda bakalavrlar uchun ochiq eshiklar kuni


    Qo‘ng‘iroqlardan mobil internetga: Toshkent mobil aloqadan foydalanish modelini qanday o‘zgartirmoqda


    AVO bank aloqa markazi: innovatsiyalar va yangi xizmat darajasi 


    STEM va biznes yo‘nalishidagi qizlar uchun TBC Bank’dan ta’lim grantlari — O‘zbekistonda gender tafovutini kamaytirish yo‘lida yangi qadam


    BYD SEALION 7: Flagman elektr SUV — shahar ko‘chalarida yangi yetakchi 


    InfinBANK va Kwikpay: uyingizga komissiyasiz va mehr bilan xalqaro pul o‘tkazmalari


    Aqlli diversifikatsiya: nima uchun kerak va kapitalni qanday taqsimlash lozim?


    Endi Ucell ilovasida Yandex Music’ni tinglash mumkin 


    AKFA energiya tejovchi romlari: iqlimga moslashtirilgan, qulaylikni ko‘zlagan 


    “Biznesni rivojlantirish banki” BMT Taraqqiyot Dasturi bilan hamkorlik qiladi


    Avvallari xufiyona iqtisodiyotda faoliyat yuritgan eshitish va gapirishda muammosi bor insonlar endi rasmiy sektorga qo’shilib, Poytaxt Parking jamoasining bir qismiga aylandi

     

    Tavsiya etamiz

    Kamchatkadagi hodisa yagona emas: so‘nggi 120 yilda ro‘y bergan eng kuchli megazilzilalar

    1 avgust, 18:20

    Tramp uchun xavotirlar: AQSH prezidenti taniqli shaxslarga yosh qizlarni sotgan Jeffri Epshteynning mijozi bo‘lganmi?

    29 iyul, 17:19

    Bir kechada oddiy ofitsiantdan millionerga aylangan ayol: lotereyadan yutilgan 10 mln dollar mashmashasi

    27 iyul, 09:25
    Audio Icon

    Andijoncha hotamtoylik: “Dunyo sadolari”ga sarflanayotgan milliardlar va shubhali shartnomalar

    24 iyul, 21:25
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    “Odam IMEI qonuni”. Jamoatchilik faollari xorijdan qaytganlarni OIV testdan majburiy o‘tkazishga oid yangi qonunga qanday munosabatda?

    O‘zbekiston | 2 avgust, 17:20

    Parijdan Lissabongacha: hayot sifati bo‘yicha dunyodagi eng qulay shaharlar reytingi e’lon qilindi

    Sayohat | 2 avgust, 16:55

    Konor Makgregor Irlandiya prezidentligiga o‘z nomzodini qo‘yadi

    Dunyo | 2 avgust, 16:45

    Kolumbiyaning sobiq prezidenti 12 yil uy qamog‘iga hukm qilindi

    Dunyo | 2 avgust, 16:20

    Suriya Ozarbayjondan gaz qabul qilib olishni boshladi

    Dunyo | 2 avgust, 15:45

    “Al-Hilol” Antuan Grizmanni sotib olishga yaqin turibdi

    Sport | 2 avgust, 15:35

    Putin Trampning ultimatumiga javob qaytarib, “Oreshnik” raketalari tizimli ravishda ishlab chiqarilayotganini aytdi

    Dunyo | 2 avgust, 15:25
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.