Yurganda oyoq og‘risa: sabablari va davo choralari

Ba’zida yurish vaqtida oyoqlar og‘riganida biz buni charchoq yoki uzoq muddatli jismoniy zo‘riqish bilan bog‘laymiz. Ammo bu jiddiy kasallikni ko‘rsatishi mumkin. Buning sababini qanday aniqlash va davolash kerak?

Yurish paytida oyoq barmoqlarida yoki tovonda og‘riq bo‘lsa, buni har qadamda his qilish mumkin. Jarohat yoki holatga qarab, tortuvchan og‘riqdan doimiy og‘riqlargacha bo‘lgan turli alomatlarga duch kelasiz.

Oyoq bosganda og‘riq: sabablari

Har bir oyoqda 26 ta suyak, 30 ta bo‘g‘im va ularni bog‘laydigan 100 ga yaqin mushak va paylar mavjud. Bu qismlarning barchasi tik turishimizga, muvozanatni saqlashga va yurishimizga yordam beradi. Bunday murakkab tuzilishi tufayli og‘riqning sabablari ham turlicha bo‘ladi.

Eng keng tarqalgan sabablar

1. Plantar fastit

Plantar fastit — tovon suyagidan oyoq yoyi orqali va barmoqlar tagiga o‘tadigan to‘qima tasmasi.  Oyoq og‘rig‘ining eng keng tarqalgan sabablaridan biri plantar fastiyaning yallig‘lanishi. Bu tovondagi o‘tkir, sanchiqli og‘riqqa sabab bo‘ladi.

Fastit uchun xavf omillari:

• Yassioyoqlik yoki oyoq yoyining juda balandligi;
• Ortiqcha vazn yoki semirish;
• Tovonni qo‘llab-quvvatlamaydigan poyabzal kiyish;
• Qattiq yuzalarda tez-tez yurish;
• Yalangoyoq yurish.

Plantar fastitning belgilari ko‘pincha ertalab uyg‘onganingizda oyog‘ingizning pastki qismi og‘riydi. O‘rindan turganda birinchi qadam tashlagandayoq o‘tkir og‘riqni his qilasiz. Ba’zida yurish paytida oyoqning pastki qismi og‘riydi.

2. Metatarsalgiya

Har bir oyoqda beshta metatarsal (tayoqchasimon suyak) mavjud, har bir barmoq uchun bittadan. Oyoqdagi oldingi uzun suyaklar to‘piqni oyoq barmoqlari bilan bog‘laydi. Metatarsallar oyoq kamarini shakllantirishga yordam beradi, bu esa vaznni ushlab turish va yurish uchun zarurdir.

Metatarsalgiya — bu oyoqning oldi qismi ostidagi og‘riq va yallig‘lanishini ifodalaydigan atama. Bu oyoq barmoqlarining kamar va poydevori orasidagi, metatarsal suyaklar ostidagi joy hisoblanadi.

Og‘riq ko‘pincha oyoqning oldi qismi ostida o‘tkir, sanchiqli yoki yonuvchan og‘riq sifatida tavsiflanadi. Ko‘pincha oyoq kafti yurish paytida, turganingizda, yugurganda, yurganda yoki oyoqlarini bukkanda og‘riydi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, odamlarning 80 foizi bir joyda metatarsal og‘riqni boshdan kechirishadi. Bu ko‘pincha oyoq ostiga bosim o‘tkazadigan, masalan, yugurish yoki sakrash kabi kuchli harakatlar bilan shug‘ullanadigan odamlarda uchraydi.

Shuningdek:

• Qariyalar
• Oyoqlaridagi suyaklar uzun bo‘lgan odamlar;
• Qandli diabetga chalinganlar xavf ostida sanaladi.

3. Periferik neyropatiya

Bu orqa miyadan uzoqda va tananing tashqi chekkalarida joylashgan nervlar tufayli yuzaga keladigan og‘riq. Bu nervning shikastlanishi yoki noto‘g‘ri ishlashi, jumladan, diabet, spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qilish, Layma kasalligi yoki autoimmun kasalliklar tufayli yuzaga keladi. Boshqa sabablar periferik nervlarning shikastlanishini o‘z ichiga oladi.

Og‘riq ko‘pincha oyoq va qo‘llarni yuqoriga ko‘targanda sanchiqli, yonuvchan yoki kesuvchan hissi sifatida tasvirlanadi.

4. Neyroma

Neyroma — asab hujayralarining g‘ayritabiiy to‘planishi. Oyoq barmoqlari orasida odatda jarohatdan keyin hosil bo‘ladi.

Ayollarda erkaklarnikiga qaraganda ko‘proq nevromalar paydo bo'ladi. Boshqa xavf omillariga quyidagilar kiradi:

• Yugurish yoki sakrashni o‘z ichiga olgan yuqori ta’sirli sport turlarida qatnashish;
• Noto‘g‘ri poyabzal kiyish;
• Tez-tez baland poshnali poyabzal kiyish;
• Harakatni cheklaydigan tor poyabzalni, masalan, baletda kiyiladigan oyoq kiyimga o‘xshash poyabzalni tez-tez kiyish;
• Oyoq bosh barmog‘ining tashqi tomonida hosil bo‘ladigan suyak burmasi (malleus) yoki (bursit)ning mavjudligi.

Neyroma hosil bo‘lganda odamga poyabzalida tosh borday tuyuladi. Ko‘pincha ikkinchi va uchinchi barmoqlar yoki uchinchi va to‘rtinchi barmoqlar orasida kuzatiladi.

Simptomlarga oyoq ostida yonuvchan og‘riq, shuningdek, oyoq barmoqlariga tarqaladigan sanchiq kiradi.

5. Sesamoidit

Sesamoid suyaklar — bu oyoq bosh barmog‘i ostidagi ikkita kichik suyak bo‘lib, ular barmoqni bukuvchi bo‘g‘imni qo‘llab-quvvatlashga yordam beradi.

Bu suyaklar ortiqcha zo‘riqishi mumkin. Bu sesamoiditni — bosh barmoq tagida og‘riqni keltirib chiqaradi. Haddan tashqari yuk kuchli bo‘lsa, zo‘riqishdan kelib chiqadigan sinish rivojlanishi mumkin.

Sesamoiditning rivojlanish ehtimolini oshiradigan omillar:

• Yugurish, balet yoki tennis kabi oyog‘ingizga kuchli bosim o‘tkazadigan sport turlari bilan shug‘ullanish;
• Oyoqning baland yoyi;
• Tez-tez baland poshnali poyabzal kiyish.

Oyoqning pastki qismida og‘riqning kamdan kam uchraydigan sabablari

1. Tarsal tunnel sindromi

Tarsal tunnel — to‘piqning ichki qismidagi tor bo‘shliq. U orqali ko‘plab arteriyalar, tomirlar va nervlar o‘tadi, bu esa oyoqning turli yo‘nalishlarda harakatlanishiga imkon beradi.

Bunday nervlardan biri orqa tibial asab bo‘lib, u oyoqning pastki qismida va barmoqlaringizning sezishi uchun javobgardir. Tunnel sindromi orqa tibial asab tarsal tunnelda siqilganida paydo bo‘ladi. Bu oyoqlarda og‘riq, uyquchanlik va sanchiqqa olib keladi.

Xavf omillari:

• Yassioyoqlik;
• Oyoq kaftining shishishi;
• Qandli diabet, artrit yoki nervlarning shishishi va bosimiga olib keladigan boshqa holatlar;
• Varikoz, ganglion kistasi, shishgan bo‘g‘im yoki posterior tibial asabga bosim o‘tkazadigan suyak shoxining mavjudligi;
• Giyena-Barre sindromi (GBS)

Qachon shifokorga murojaat qilishingiz kerak?

Uzoq piyoda yurishdan keyin oyoqlar og‘riyapti: nima qilish kerak? Ba’zida bu noqulaylik bir necha kundan keyin o‘z-o‘zidan o‘tib ketadi. Boshqa hollarda u hayot sifatiga ta’sir qiladigan surunkali kasallikka aylanadi. To‘g‘ri tashxis qo‘yish va davolanishni boshlash, shuningdek, oyoq ostidagi og‘riqni bartaraf etishga yordam beradigan har qanday turmush tarzini olib borish muhimdir.

Agar quyidagilar kuzatilsa, shifokorga murojaat qiling:

• Bir necha kundan ortiq davom etadigan og‘riq;
• Sezuvchanlikni yo‘qotish yoki sanchiq;
• Surunkali oyoq og‘rig‘i kuchayishi;
• Yurish yoki boshqa harakatlarni qiyinlashtiradigan noqulay og‘riq;
• Og‘riqni keltirib chiqaradigan shikastlanish;
• Bosh aylanishi yoki ko‘ngil aynishi
• Isitma yoki shish;
• Qandli diabet yoki nervlarga ta’sir qiladigan boshqa kasallik.

Bir necha kun kuta olmaysiz, shoshilinch shifokor ko‘rigi zarur, agar:

• Sizda kuchli og‘riq yoki shish bo‘lsa;
• Oyog‘ingizga og‘irlik tashlay olmasangiz yoki yura olmasangiz;
• Sezuvchanlik yo‘qolganda;
• Og‘riq yoki sanchiq birdan paydo bo‘lsa;
• Toksinlarga duch kelganingizdan keyin oyoqlaringizda yonuvchanlik yoki sanchiqni his qilganda;
• Og‘riq boshlanishidan bir necha kun yoki hafta oldin gripp yoki boshqa infeksiya kuzatilgan bo‘lsa;
• Oyoqda ochiq yara bo‘lib, unda yiring, qizarish kabi infeksiya belgilari bo‘lsa.

Bunday hollarda iloji boricha tezroq shifokorga borishingiz kerak.

Oyoq og‘rig‘ini davolash tashxisga bog‘liq. Odatda bularning barchasi davolashning konservativ usullaridan boshlanadi.

Diagnostika

Oyoq og‘rig‘ining sababini aniqlash uchun shifokoringiz oyog‘ingizni tekshiradi. U noqulaylik tug‘diradigan joylarni qidiradi. U yurish paytida yoki barmoqlarda oyoqning o‘rtasida og‘riq borligini va ularni cho‘zishni so‘raydi.

Jismoniy tekshiruv vaqtida shifokor nimani aniqlaganiga qarab tashxislash uchun maxsus testlarni buyurishi mumkin.

Qilinishi mumkin bo‘lgan tekshiruvlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Sinish, infeksiyalar yoki artrit natijasida kelib chiqqan suyaklardagi o‘zgarishlarni tekshirish uchun rentgen;
• Sinish, infeksiyalar, artrit, deformatsiyalar va yumshoq to‘qimalar muammolari tufayli suyaklardagi o‘zgarishlarni tekshirish uchun kompyuter tomografiyasi (KT)
• Neyroma, metatarsal og‘riq, tarsal tunnel sindromi, plantar fastit, bo‘g‘im va paylar shikastlanishlari, shuningdek, boshqa yumshoq to‘qimalar muammolarini tekshirish uchun ultratovush.
• Plantar fastit, tarsal tunnel sindromi va artrit, yoriqlar va infeksiyalar tufayli yumshoq to‘qimalar va suyak o‘zgarishlarini aniqlash uchun magnit-rezonans tomografiya (MRT)

Davolash

Poyabzal qo‘shimchalari

To‘g‘ri tanlangan poyabzal yoki qo‘shimchalar oyoq og‘rig‘ini, ayniqsa, plantar fastit, metatarsal nevralgiya va nevroma kabi holatlar uchun yengillashtirishga yordam beradi.

Ba’zi hollarda shifokor oyoqning egri chizig‘ini qo‘llab-quvvatlash uchun mo‘ljallangan maxsus ortopedik poyabzal qo‘shimchalarini buyurishi mumkin. Yurishda oyog‘ingizni qanday bosish haqida o‘ylashingiz shart emas. Qo‘shimchalar va to‘g‘ri tanlangan poyabzal uni to‘g‘ri holatda saqlashga yordam beradi.

Parhez

Yallig‘lanishga qarshi parhezda asosan meva va sabzavotlar, baliq, yong‘oqlar va butun donlar bo‘lishi kerak. Zarchava, limonli suv va antioksidantlar bo‘lgan mahsulotlar oyoq yallig‘lanishini kamaytirishga yordam beradi.

Ozish

Ortiqcha vazn yoki semizlik oyoqlarda og‘riq, yallig‘lanish va boshqa muammolar xavfining ortishi bilan bog‘liq. Og‘irlikni yo‘qotish oyoqlardagi zo‘riqishni kamaytiradi.

Periferik neyropatiya, metatarsal og‘riqlar, tarsal tunnel sindromi va boshqalar uchun xavf omili bo‘lgan diabetga chalingan bo‘lsangiz, bu ayniqsa, muhimdir.

Bukrilikni davolash

Yaxshilangan holat oyoqlardagi yukni tenglashtiradi va og‘riqni kamaytiradi. Ko‘p yillar davomida yomon holatda bo‘lgan bo‘lsangiz ham, qaddingizni tiklab, vazningiz ikkala oyog‘ingizga teng taqsimlanganligiga ishonch hosil qilish orqali uni yaxshilashingiz mumkin.

Agar egilib qolishga moyil bo‘lsangiz, maxsus yelka tutgichni sinab ko‘ring. Belga mo‘ljallangan mashqlar ham bukrilikni tuzatishda qo‘l keladi.

Muqobil davolash usullari

Qo‘shimcha yoki muqobil muolajalar hech bo‘lmaganda vaqtinchalik oyoq og‘rig‘ini yengillashtirishadi. Bularga quyidagilar kiradi:

• Igna sanchish
• Elektroakupunktura;
• Massaj;
• Yoga yoki tay-chi kabi harakat terapiyasi;
• Fizioterapiya;
• Jarrohlik

Yurish paytida oyoqning yon tomoni og‘riyaptimi yoki faqat barmoqlar — bu muhim emas, davolashning konservativ usullari birinchi navbatda qo‘llaniladi. Jarrohlik, odatda, boshqa barcha usullar ish bermaganda so‘nggi chora hisoblanadi.

Masalan, fizioterapiya davolay olmaydigan juda og‘ir holatlarda sesamoidektomiya deb ataladigan jarrohlik amaliyoti zarur bo‘lishi mumkin. Ushbu operatsiya sesamoid suyagini olib tashlashni o‘z ichiga oladi.

Plantar fastit uchun jarrohlik juda kam uchraydi, ammo 6 oydan 12 oygacha bo‘lgan fizik davolanishga qaramay, og‘riq davom etsa, kerak bo‘lishi mumkin. Operatsiya orqali taranglikni bartaraf etish va shishishni kamaytirish uchun plantar fastityaning bir qismini kesish kerak bo‘ladi.

Terapiya bilan bartaraf etilmaydigan og‘ir nevromalar neyrektomiya deb ataladigan minimal invaziv muolaja bilan davolanadi. Oyoqda kichik kesma qilinadi va ta’sirlangan asab olib tashlanadi.

Profilaktika

Oyoq jarohati yoki kasalliklarining oldini olish har doim ham imkonsiz, lekin oyoq noqulayligi xavfini kamaytirish uchun hayot tarzingizni o‘zgartirishingiz mumkin.

Siz bajara olishingiz mumkin bo‘lgan holatlar:

• Ortopedik yoki to‘g‘ri tanlangan poyabzal kiying;
• Jarohatdan keyin ehtiyotkorlik bilan yuring;
• Juda faol yugurish, sakrash va boshqa sport turlaridan saqlaning;
• Sog‘lom vaznni saqlashga harakat qiling;
• Shakar va yuqori darajada qayta ishlangan ovqatlar kabi yallig‘lanishga olib keladigan ovqatlardan saqlaning;
• Yelkangizni tik tutgan holatda ishlang.

Sog‘lom ovqatlanish va muntazam jismoniy mashqlar bilan bir qatorda, mavjud surunkali kasalliklarni ehtiyotkorlik bilan davolash muhimdir.