Angliya klublari 1980-yillarda Yevropa turnirlarida dominantlik qilgan. Olti yil ichida Tumanli Albion klublari besh marta Chempionlar Kubogi va ikki marta UEFA Kubogini qo‘lga kiritgandi.
Biroq 1985-yil 29-mayda tarixga Eyzel fojiasi nomi bilan kirgan voqea yuz bergan. Shundan so‘ng Angliya klublari 5 yilga Yevrokuboklarda ishtirok etishdan chetlatilgandi.
“Eyzel” stadionida 29-may kuni nima yuz bergan? “Liverpul”ning bunga qanday aloqasi bor?
“Bu kichik xonaga kirib olgan filga o‘xshardi. Bu mavzu haqida gapirilmasdi, tabu edi. Hatto eng yaqin do‘stlarimiz bilan yolg‘iz qolganimizda ham gapirmasdik”, — degandi “Liverpul”ning o‘sha vaqtdagi futbolchisi Mark Lourenson.
Bu Bryusseldagi odatiy bahor oqshomi edi. Belgiyaning eng katta arenasi bo‘lgan “Eyzel” stadioni o‘z tarixida to‘rtinchi marta Chempionlar Kubogi finaliga mezbonlik qilish uchun tayyorgarlik ko‘rayotgan edi. “Liverpul” o‘z titulini himoya qilishi kerak edi. Ingliz klubiga tarkibida uch karra “Oltin to‘p” sohibi Mishel Platini harakat qiladigan “Yuventus” raqiblik qilgan.
1930-yilda qurilgan “Eyzel” stadioni mashhurligiga qaramay, yaxshi holatda emasdi. Final o‘tkazilgan vaqtda 66 ming nafar tomoshabinni sig‘dira olgan maydon xarob ahvolga kelib qolgandi. Stadionning yaroqsizligi va xavfsizlik talablariga javob bermasligi haqida “Yuventus” va “Liverpul” delegatsiyalari ham xabar berdi. Mersisayd klubi bosh direktori Piter Robinson uchrashuvni boshqa maydonga ko‘chirishni so‘radi (variantlar orasida “Santyago Bernabeu” va “Kamp Nou” bor edi). Biroq UEFA finalni Bryusselda o‘tkazish qaroridan qaytmadi.
Umuman olganda finalning tashkilotchiligi masalasida ko‘plab savollar tug‘ildi. Ularning asosiysi nega italyan tifozilariga “Liverpul” muxlislari o‘tirgan sektor yonidan chipta sotilgani edi.
Final uchun chiptalar shunday taqsimlangan — neytral muxlislar maydon markazidagi tribunalarda, “Yuventus” va “Liverpul” muxlislari darvozalar orqasida o‘tirishi kerak edi.
Hozirda bu finalda o‘ynaydigan ikki jamoa muxlislari o‘rtasida tartibsizliklar va provokatsiyalarga yo‘l qo‘ymaslik uchun asosiy xavfsizlik qoidasiga aylangan. Biroq neytral muxlislar va “Liverpul” ishqibozlari uchun atalgan tribunalar orasidagi bitta sektorga “Yuventus” muxlislari uchun chipta sotilgandi. Bu “Z” sektori edi. Umuman olganda italiyalik va angliyalik muxlislar o‘rtasida ingichka temir to‘siq va o‘nlab politsiyachi bor edi, xolos.
O‘yin boshlanishiga bir yarim soat qolganida muxlislar stadion tribunalarini to‘ldirishni boshladi. Kutilganidek darvozalar ortidagi sektorlar birinchi bo‘lib to‘ldi. “Liverpul” muxlislari turinliklarni o‘z yaqinida ko‘rib, bir qator provokatsion harakatlarni boshladi — haqoratli hayqiriqlar va har xil buyumlarni uloqtirish. “Yuventus” tifozilarining javob hayqiriqlaridan keyin vaziyat keskinlashdi.
Italiyalik muxlislar o‘z klubi ramzi tushurilgan bayroqni ilganidan keyin, inglizlar raqib sektoriga oshib o‘tishni boshladi. “Liverpul” ishqibozlari temir to‘siqni qulatdi, “Z” sektoridagilar esa vahimaga tushdi va qochishga urindi.
To‘qnashuv boshlandi, tribunalar burchagida ko‘p odam to‘planishi oqibatida beton devor qulab tushdi. Ming nafarga yaqin muxlis beton devordan zarar ko‘rdi. 39 kishi halok bo‘ldi, 500 dan ortiq kishi yaralandi.
Halok bo‘lgan va yaradorlarning jasadlari ommaviy ravishda stadiondan olib chiqilib, arena ostidagi avtoturargohga qo‘yildi. Guvohlarning aytishicha, jasadlar ko‘chada, bayroqlarga o‘ralgan holda yotardi. Stadion esa haqiqiy do‘zaxga aylangandi.
Bu vaqtda futbolchilar qo‘rquv ichida kiyim almashtirish xonasida o‘tirardi. Ular tartibsizliklar haqida bilgan, ammo fojia ko‘lami qanchalik katta ekanini tasavvur ham qilmagandi. “Liverpul” o‘yinchisi Mark Lourenson voqealarni shunday eslaydi.
Jamoamizdagilarning barchasi bo‘lib o‘tgan voqeadan keyin futbol o‘ynab bo‘lmaydi, deb hisoblardi. Odamlar o‘layotganini bilib turardik. Hamma o‘ziga maydonga chiqmayman, deyotgandi. Lekin majbur bo‘ldik.
Belgiya politsiyasi rahbari jamoalar kiyim almashtirish xonalariga kirdi va uchrashuv o‘tkazilishi kerakligini ta’kidladi. Bir tomondan bu sinizmning yuqori darajasi bo‘lib ko‘rinsa, boshqa tomondan qarama-qarshi darvoza ortidagi muxlislarning politsiya bilan to‘qnashishni boshlaganini hisobga olganda, o‘yinning bekor qilinishi yanada kattaroq tartibsizliklarga olib kelishi mumkin edi.
Avtoturargohda 39 kishining jasadi yotgan vaqtda UEFA vakili o‘yinni o‘tkazish buyrug‘ini berdi. Mahalliy vaqt bilan 20:15 da uchrashuvga start berildi.
O‘sha vaqtda eng kam o‘ylanayotgan narsa futbol edi. Faqatgina “Yuventus” futbolchisi Mishel Platini shubhali penaltini golga aylantirganidan keyin xuddi hech narsa bo‘lmagandek, xursandchilik bilan yarim maydonni yugurib nishonladi. Bu uchrashuvdagi yagona gol bo‘ldi.
2015-yilda fojianing 30 yilligi munosabati bilan UEFA prezidentiga bu borada rasmiy bayonot berish uchun so‘rov yuborilgan. Biroq u so‘rovni e’tiborsiz qoldirgan. O‘sha vaqtda UEFA prezidenti Mishel Platini edi.
Bu voqeadan keyin ingliz klublari va muxlislari nafrat to‘lqiniga duch keldi. Lourensonning so‘zlariga ko‘ra, finalning ertasiga “Liverpul” o‘yinchilarini “samosud” qilmoqchi bo‘lishgan. “Keyingi kun aeroportda bizni politsiya otryadlari qo‘riqladi. Odamlar bizga tupurishga harakat qildi va haqoratlar bilan ko‘mib tashladi”.
Barcha ogohlantirishlarga qaramay uchrashuvni bekor qilmagan UEFA “Liverpul”ni jazolashi kerak edi. Biroq hukm chiqarishda Angliyaning bezorilik qilgan boshqa jamoalari muxlislarining xatti-harakatlari ham hisobga olingan. Masalan, Rotterdamdagi “Tottenhem”, Sent-Etyendagi “Manchester Yunayted” va Bazeldagi Angliya terma jamoasi muxlislari sabab qilib ko‘rsatilgan.
Ajablanarlisi shundaki, bu voqea haqida Angliyada bo‘lgani kabi Italiyada ham jimlikni saqlashni afzal ko‘rishadi. Muxlislarning noto‘g‘ri xatti-harakatlari tufayli butun Angliya futboli zarar ko‘rdi. Jiddiy sanksiyalar qo‘llandi — “Liverpul” olti yilga (aslida 10 yilga) Yevrokuboklardan chetlatildi, Angliyaning boshqa klublari esa besh yilga musobaqada ishtirok etish imkoniyatidan mahrum bo‘ldi.
Fojiadan to‘rt yil o‘tib, 14 nafar mersisaydlik muxlis ommaviy ravishda odam o‘ldirgani uchun qamoq jazosiga hukm qilingan.
Yevrokuboklardan chetlatilgan ingliz klublari ommaviy tarzda noroziligini bildirdi. Biroq butun Yevropa stadionlarida muammo bo‘lgan o‘zini boshqara olmaydigan muxlislar o‘zlaridan xafa bo‘lishi kerak edi.
1995-yilda “Eyzel” stadioni buzib tashlandi va uning o‘rniga qirol Boduen nomidagi yangi arena qurildi. Faqatgina 1999-yilga kelib, ingliz klubi yana Yevropa kubogini boshi uzra ko‘tarishga muvaffaq bo‘ldi, biroq u vaqtga kelib musobaqa nomi Chempionlar Ligasiga o‘zgartirilgan edi.
Izoh (0)