Amerika Qo‘shma Shtatlari Energetika Assotsiatsiyasi O‘zbekistonda energetika tizimining barqarorligi va ishonchliligi bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdi. “Daryo” ushbu maqolani e’tiboringizga taqdim qiladi.
O‘zbekistonning energetika mustaqilligini ta’minlash, sanoat tarmoqlari va aholisini zamonaviy, toza va arzon energiyadan barqaror va ishonchli foydalanishini ta’minlash bo‘yicha ulkan rejalarini amalga oshirish mumkin.
Muvaffaqiyatni ta’minlash uchun siyosatchilar va kommunal xizmatlar qayta tiklanadigan energiya integratsiyasi muammolariga tayanch va chidamli bo‘lish uchun mamlakat elektr tarmog‘ini mustahkamlashga sarmoya kiritishlari kerak.
Elektr energiyasining qariyb 95 foizi issiqlik stansiyalarida, 75 foizdan ortig‘i esa tabiiy gazdan olinadigan O‘zbekistonda toza energiya hukumatning iqtisodiy rivojlanish strategiyasining tobora muhim vektoriga aylanib bormoqda.
Yaqinda O‘zbekiston hukumati qayta tiklanadigan energiya manbalari bo‘yicha ulkan maqsadlarni qo‘ydi, shu jumladan 2026-yilgacha qayta tiklanadigan energiya quvvati 8 000 MVtga oshirilishi kutilmoqda.
Bundan tashqari, O‘zbekiston hukumati quyosh energiyasi quvvatini 5 000 dan 7 000 MVtga va shamol quvvatini 3 000 dan 5 000 MVtga oshirishni ko‘rib chiqmoqda.
Bu amalga oshirilsa, 2030-yilga borib gidroenergetika ishlab chiqarish 50 foizgacha ko‘payib, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan elektr energiyasining kamida 30 foizini ishlab chiqarish maqsadlariga erishiladi.
O‘zbekistonning qazib olinadigan yoqilg‘ilarga bo‘lgan bog‘liqligini kamaytirish maqtovga sazovor ishdir, ammo ishonchli toza energiyaga o‘tish yangi elektr stansiyalarini moliyalashtirish, qurish va ishga tushirishdan ko‘ra ko‘proq narsani talab qiladi.
Qayta tiklanadigan energiyaning katta miqdorini tarmoq integratsiyasi energiya tizimining barqarorligi va ishonchliligi uchun bir qator muammolarni keltirib chiqaradi.
Qayta tiklanadigan ishlab chiqarish an’anaviy ishlab chiqarishga qaraganda kamroq inersiyaga ega. Shu sababli chastota va kuchlanish muammolari bartafar etiladi hamda mavjud elektr uzatish liniyalarining vaqtincha haddan tashqari yuklanishi uchun potensial kuchayadi.
Katta hajmdagi qayta tiklanadigan ishlab chiqarishni zaif va moslashuvchan tarmog‘ga integratsiyalash energiya ta’minoti va talab o‘rtasidagi nomuvofiqlikka olib kelishi, bu esa elektr energiyasining uzilishi yoki hatto tizimning qulashiga olib kelishi mumkin.
Ushbu xavflarni yumshatish uchun tizim operatorlari tarmoqning moslashuvchanligi va boshqarilishi, ayniqsa faol quvvatni tartibga solish bo‘yicha qat’iy talablarni amalga oshirishi kerak.
Bundan tashqari, hukumat qayta tiklanadigan energiya manbalarining o‘zgaruvchanligini bartaraf etishga yordam beradigan energiya saqlash yechimlaridan foydalanishni boshlashi kerak.
Qish oylaridagi beqarorlik
Elektr uzilishlari tez-tez uchrab turadigan O‘zbekistonda, ayniqsa, qish oylarida elektr tarmog‘idagi beqarorlik jiddiy tashvish uyg‘otadi.
Ushbu muammoni hal qilish uchun Amerika Qo‘shma Shtatlari Energetika Assotsiatsiyasi (USEA) 1 800 MVt shamol energiyasi, 2 500 MVt quyosh va 6 500 MVt yangi issiqlik va gidroenergetika ishlab chiqarish quvvatlari bilan 2026-yilga mo‘ljallangan O‘zbekiston energetika tizimining barqarorligi va ishonchliligi bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdi.
AQSH Xalqaro Taraqqiyot Agentligi (USAID) tomonidan moliyalashtirilgan tadqiqotning maqsadi kelajakdagi uzatish tizimini tahlil qilish va ushbu katta hajmdagi qayta tiklanadigan energiya manbalarining rejalashtirilgan integratsiyasi natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan tarmoq beqarorligini oldini olish uchun texnik va muhandislik yechimlarini ishlab chiqish edi.
DMCC Engineering consulting firmasi tomonidan olib borilgan tadqiqot normal (N-0) va favqulodda (N-1) tarmoq sxemalari uchun barqaror holat sharoitlarini tahlil qilish, dinamik va kichik signal barqarorligi hisoblarini o‘z ichiga oladi.
Tizimni o‘rganish natijalari tarmoqning beqarorligi, liniya va transformatorlarning haddan tashqari yuklanishi, ayrim elektr stansiyalaridan elektr energiyasini evakuatsiya qilishning cheklanganligi hamda O‘zbekistonning g‘arbiy qismi va Markaziy Osiyoning qolgan elektr tizimi o‘rtasidagi hududlararo tebranishlar ehtimoli kabi bir qator mumkin bo‘lgan muammolarni aniqladi. Bu butun tizimning qulashiga olib kelishi mumkin.
Quvonarlisi, O‘zbekiston hukumati va O‘zbekiston Milliy elektr tarmog‘ida mamlakatning elektr uzatish tizimi operatori tomonidan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni yumshatish va milliy elektr tarmog‘i barqarorligini saqlash uchun amalga oshirishi mumkin bo‘lgan texnik va ma’muriy yechimlar mavjud.
Izoh (0)