17-fevral sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Rim markazidagi maydonda gulxanga tashlangan Jordano Bruno, barcha uchun o‘z eshiklarini ochgan Ermitaj hamda imperator Aleksandr II hayotiga uyushtirilgan beshinchi suiqasdga oid faktlar o‘rin olgan.
O‘z qarashlari uchun gulxanda yoqilgan Jordano Bruno
Italiyalik faylasuf va buyuk mutaffakir inkvizitsiya tomonidan o‘z qarashlari sabab gulxanda yoqishga hukm qilingandi. Hukm 1600-yil 17-fevral kuni ijro etilgan. Brunoning so‘nggi so‘zlari quyidagicha bo‘lgan: “Men o‘z ixtiyorim bilan shahid bo‘lib o‘lyapman va ruhim oxirgi nafasim bilan jannatga ko‘tarilishini bilaman”.
1591-yilda Bruno venetsiyalik yosh aristokrat Jovanni Mochenigodan xotira san’atini o‘rgatish bo‘yicha taklif oladi va Venetsiyaga ko‘chib o‘tadi. Bu vaqtda Bruno bid’atda gumonlangan va Yevropa bo‘ylab ko‘chib yurardi. Ammo tez orada Bruno va Mochenigo o‘rtasidagi munosabatlarga putur yetadi.
Mochenigo Venetsiya inkvizitoriga 1592-yil 23-may kuni Bruno haqida ma’lumot yetkazgan va u hibsga olingan. Faylasuvni sud uchun Rimga topshirish talabi Venetsiyaga 17-sentabr kuni kelib tushadi. Ayblanuvchining jamoatchilikka ta’siri, u gumonlangan bid’atlar soni shu qadar ko‘p bo‘lganidan Venetsiya inkvizitsiyasi ushbu jarayonni yakunlashga jur’at topa olmagan.
Bruno 1593-yil 27-fevral kuni Rimga olib kelingan. U Rim qamoqxonalarida olti yil davomida saqlangan bo‘lsa-da, o‘zining falsafiy va metafizik e’tiqodlarini xato deb tan olishga rozi bo‘lmagan. Inkvizitsiya tribunal o‘zining 9-fevraldagi qarori bilan Brunoni “tavba qilmaydigan, o‘jar va qat’iy bid’atchi”, deya tan olgan. Bruno muqaddas unvonidan mahrum etilgan va cherkovdan chetlatilgan. U Rim gubernatori sudiga topshirilgan va “qon to‘kilishlarsiz” jazoga hukm etilgan — bu uning tiriklay gulxanda yoqilishini anglatar edi. Mazkur hukmga javoban Bruno sudyalarga qarata “Aftidan, sizlar hukmni mendan ko‘ra ko‘proq qo‘rqib, o‘qib eshittiryapsizlar”, degan va bir necha bor “O‘tda yoqmoqlik — inkor etmoqlik emas!”, deya baqirgan.
Mutafakkirga qarshi ko‘plab ayblovlardan biri – Brunoning koinot cheksizligi va ko‘plab olamlar mavjudligi haqidagi ta’limotidir. Arastu va uning sxolastik ta’limotining tanqidchisi bo‘lgan olim Eley maktabi, yangi platonik g‘oyalar va qisman Epikur g‘oyalari ta’sirida bo‘lgan. Bruno komediyalar va dostonlar ham yozgan.
Uning dunyoqarashi panteistikdir: Xudo va koinot bitta narsadir; koinot fazo va vaqt jihatdan cheksizdir; u mukammaldir, chunki Xudo unda yashaydi. Shuningdek, Bruno yulduzlar – olisdagi quyoshlar ekani, Quyosh tizimida o‘sha davr uchun noma’lum bo‘lgan koinot jismlari borligi, koinotda Quyoshga o‘xshash son-sanoqsiz jismlar mavjudligini aytgandi.
Bugun uchun oddiy haqiqat bo‘lgan narsalar to‘rt asr oldin olam ahliga yot tushunchalar edi va shu sabab Bruno unga sig‘inmagan. Sud hukmi bilan 17-fevral kuni Bruno Rimdagi Gullar maydoniga olib chiqilgan. Jallodlar uning og‘ziga tiqin tiqqan holda gulxan o‘rtasidagi ustunga bog‘lagan.
Jordano Brunoning barcha kitoblari 1603-yilda katoliklarning Taqiqlangan kitoblar indeksiga kiritilgan va unda 1948-yilga qadar saqlangan. Inkvizitsiya hukmni ijro etgan Gullar maydonida Brunoga atab o‘rnatilgan yodgorlik 1889-yilga ochilgan edi. Ochilish marosimi namoyishchilarning noroziliklarini keltirib chiqargan.
Bruno o‘limiga 400 yil to‘lishi munosabati bilan 2000-yilda kardinal Anjelo Sodano Brunoning o‘ldirilishini “qayg‘uli epizod” deb atagan, biroq invizitorlarning harakati to‘g‘ri bo‘lganini ta’kidlagan. Rim katolik cherkovi rahbari, shuningdek, uning reabilitatsiyasi masalasini ko‘rib chiqishdan bosh tortgan.
Omma uchun o‘z eshiklarini ochgan Ermitaj muzeyi
Sankt-Peterburgdagi Ermitaj tarixi 1764-yilga borib taqaladi. Xususiy kolleksiyani to‘plashga qaror qilgan Yekaterina II uning asoschisi hisoblanadi. Badiiy va madaniy-tarixiy muzey tashrif buyuruvchilar uchun 1852-yil 17-fevralda ochilgan. Ammo uning ildizlari ancha chuqur — ochilish yo‘lidagi ilk qadamlari aslida Pyotr I boshlab bergan. Uning hukmronligi vaqtida ko‘plab eksponatlar to‘plangan, Yekaterina davrida esa kolleksiya deyarli boyitilmagan.
Imperator qarori bilan Qishki saroyda inshoot — Ermitaj bunyod etilgan. Undan saroyga yaqin bo‘lgan insonlarni bir joyda to‘plashda foydalanilgan. Imperatorning shaxsiy kolleksiyasi ham shu yerga joylashtirilgan edi. Yekaterina turli kartinalarni juda yaxshi ko‘rgan va qimmat polotnolarni ham xarid qilishga tayyor bo‘lgan:
Beshta qishki saroy. Qishki saroy — imperator saroylari orasidagi eng mashhuri bo‘lsa-da, u yagona emas. Ularning soni jami 5 ta bo‘lgan. Birinchi va ikkinchi “qishki uylar” Pyotr I davrida Moyka va Nesa daryolari birlashgan kanal bo‘yida qurilgan. Uchinchi saroy — Anna Ioannovnaniki, to‘rtinchisi Neva prospektida joylashgan. Bugungi kunda barchaga ma’lum bo‘lgan beshinchi saroy Yelizaveta Petrovna tashabbusi bilan qurilgan.
Undan balandroq qurilmasin. Qishki saroy balandligi — 23,5 metr. 1844-yilda Nikolay I qarori bilan Sankt-Peterburgda fuqarolik binolarining balandligi 11-qavat — 23,43 metr etib belgilanadi. Qarorda Qishki saroy haqida to‘g‘ridan to‘g‘ri biror narsa deyilmagan bo‘lsa-da, u mamlakat shimoliy poytaxtidagi eng baland binoligicha qolgan.
Shahar ichidagi shahar. Qishki saroy ulkan saroylar majmuasidan iborat bo‘lib, uni “shahar ichidagi shahar” deya ta’riflashadi. Binoda turar joy zonasi va parad zallari, ikkita cherkov, teatr va muzey bor. Shuningdek, laboratoriyaga ega dorixona, xizmatkorlar uchun uylar, oshxona va omborxonalar, otxonalar ham joylashgan.
Parad zallari. Qishki saroydagi parad zallarining bir qismi Nevaga olib chiqadi. Georgiyev zalini, shuningdek, Katta taxt zali deb ham atashadi — u Yekaterina II davrida 1795-yili Jakoma Kvarengi loyihasi asosida yaratilgan.
Rim papasi saroyidagi freskalar. Qishki saroy qurilganidan 30 yil o‘tib, u yerda Rafael peshayvoni paydo bo‘lgan. 1792-yilda Jakomo Kvarengi tomonidan qurilgan ikki qavatli korpusga Rim papasining Vatikandagi saroyidagi freskalari nusxalari joylashtirilgan. Qurilish ishlari Yekaterina II ning shaxsiy buyrug‘i bilan amalga oshirilgan.
Arxitektor xatoligi. 1826-yilda Ogyust Monferran imperatorning buyrug‘i bilan qirollik qarorgohida yangi binolar quradi. Arxitektor loyihalash jarayonida isitish tizimlarida xatolikka yo‘l qo‘ygan. Shu sababli 1837-yil dekabrda saroyda yong‘in yuzaga kelgan bo‘lib, uni o‘chirishga ikki kun vaqt ketgan. Faqatgina devorlari omon qolgan bino yana ikki yil davomida qayta tiklangan, bu safar ta’mirlash ishlariga arxitektor Vasiliy Stasov boshchilik qilgan. Yangilangan Qishki saroy eski majmuadan umuman farq qilmagan.
Qirol uchun sovg‘a. Malaxit mehmonxonasi — bugungi kunga qadar interyeri o‘zgarishsiz saqlanib qolgan yagona zal. Mehmonxona parad zali va imperator xonalarini bog‘lashga xizmat qilgan. Hashamatli xona Ural malaxitlari — qimmatbaho yashil minerallar bilan bezatilgan. Qirollik oilasi uchun saroyni bezashda 2 tonnadan ortiq malaxit sovg‘a qilingan.
Saroy mushuklari. Saroyda mushuklar 1745-yilda imperator Yelizaveta Petrovnaning buyrug‘i bilan paydo bo‘lgan. Jonzotlar “galereya kartinalari qo‘riqchilari” nomiga sazovor bo‘lgan. Bugungi kunda Ermitajda 60 ga yaqin mushuk yashaydi. Yerto‘lada ular uchun maxsus xonalar jihozlangan. Ularning alohida veterinary bor, barcha mushuklar emlangan, sterillangan va Peterburgdagi eng yaxshi klinikalarda tekshiruvdan o‘tib turadi.
Dunyodagi eng yirik muzeylardan biri. Qishki saroy Ermitaj muzey majmuasi tarkibiga kiradi. U yerda Rembrandning eng yirik kolleksiyasi saqlanadi. Ermitajda jami 3 million eksponat mavjud — taqqoslash uchun Luvrda ularning soni 300 mingga yaqin. Muzeydagi 350 ta zalning barchasini ko‘rib chiqish uchun 20 kilometr yo‘l bosish kerak, har bir eksponatni bir daqiqadan tomosha qilishga esa bir necha yil vaqt ketadi.
Aleksandr II ga uyushtirilgan beshinchi suiqasd
1880-yil 17-fevral kuni Sankt-Peterburgda Rossiya imperatori Aleksandr II ga beshinchi marotaba suiqasd uyushtirilgan edi. Qishki saroyning o‘zida kuchli portlash amalga oshirilgan, terakt ijrochisi “Xalq xohishi” a’zosi Stepan Xalturin bo‘lgan. Suiqasd omadsiz yakunlangan — imperator omon qolgandi.
1879-yil sentabrda Xalturin o‘z partiyasining topshirig‘iga binoan soxta hujjatlar bilan Qishki saroyga duradgor bo‘lib ishga joylashadi. Keyingi yilning fevral oyiga qadar u imperator saroyi yerto‘lasiga 32 kilogrammga yaqin portlovchi moddani sekin-asta olib kirishga muvaffaq bo‘lgan.
Bomba o‘t oldiruvchi ip yordamida ishga tushirilgan. Xalturin yashagan Qishki saroy yerto‘lasi ustida soqchixona, uning ustida — ikkinchi qavatdagi oshxonada esa Aleksandr II odatda tushlik qilgan. 1880-yil 17-fevral kuni tushlikka Mariya Aleksandrovaning ukasi shahzoda Gessenskiy kelishi kerak edi. Shahzodaning poyezdi yarim soatga kechikkani nafaqat uning, balki butun imperatorlik oilasi a’zolarining hayotini saqlab qolgandi.
Imperator oshxonadan uzoqda joylashgan Kichik Feldmarshal zalida shahzodani kutib olgan vaqtda portlash yuz bergan. Dinamit kuchi yerto‘la va birinchi qavat orasini buzib yuborgan. Tepadagi qavatning pol qismi esa qulab tushgan. Boloxonadagi hech kimga shikast yetmagan, ammo portlash kuchi polni ko‘tarib yuborgan, ko‘plab derazalar oynalarini sindirgan.
Hodisa oqibatida Finlyandiya polkining 11 nafar leyb-gvardiyachisi halok bo‘lgan, 56 kishi yaralangan. Jarohatga qaramay, omon qolgan soqchilar o‘z joylarini tark etmasdan, navbatdagi smena kelishini kutgan. Ular o‘zlarining bevosita boshlig‘i kelib buyruq berganidan keyingina navbatchilikni topshirgan. Halok bo‘lganlarning barchasi yaqindagina yakunlangan rus-turk urushi qahramonlari edi.
Qurbonlar Sankt-Peterburgdagi Smolensk qabristonidagi Birodarlik qabriga dafn etilgan. Imperatorning alohida qarori bilan shu kuni qorovullik qilgan barcha askarlar taqdirlangan, ularga pul mukofotlari berilgan.
Shunday qilib, Qishki saroydagi portlash terrorchilarga kutilgan natijani keltirmagan — Aleksandr II jarohat olmagan, uning o‘rniga 11 askar halok bo‘lgandi. Portlashdan keyin Xalturin Moskvaga yo‘l olgan. 1881-yil 1-mart kuni “Xalq xohishi” ijro qo‘mitasi a’zoligiga saylangan.
1882-yil 18-martda Xalturin Odessada prokuror Strelnikovning o‘ldirilishida ishtirok etgan. Uning sherigi bo‘lgan Jelvakov pistolet bilan Strelnikovni yaralagan, izvoshchi kiyimidagil Xalturin esa uning yashirinishga yordam bera olmagan. Natijada ularning ikkisi ham o‘tib ketayotgan fuqarolar tomonidan ushlangan.
Jelvakov va Xalturin o‘zlarini boshqa odamlar deya tanishtirgan va Aleksandr III ning buyrug‘i bilan harbiy-dala sudiga topshirilgan — 22-mart kuni esa dorga osilgan.
Izoh (0)