O‘zbekistondagi eng faol banklar reytingi yangilandi. Nimalar o‘zgardi?
O‘zbekistonning 29 ta tijorat banki uchun “Banklar faollik indeksi” yangilanib, uning asosida banklarning choraklik reytingi tuzildi. Bu haqda “Daryo”ga Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi xabar bermoqda.
Indeksni hisoblashda bank ko‘rsatkichlari quyidagi yo‘nalishlarda qo‘llanilgan: moliyaviy vositachilik, moliyaviy ommaboplik, kapitalning yetarliligi, aktivlar sifati, boshqaruv samaradorligi, daromadlilik, likvidlik.
Tadqiqotda banklar ikki guruhga bo‘lingan — katta va kichik. Guruhlarning har biri uchun reyting tuzildi. Shu bilan birga, kichik banklar guruhiga faqat Toshkent shahrida (yoki faqat bitta hududda) faoliyat yurituvchi banklar kiradi.
2022-yil 1-dekabr holatiga ko‘ra, mamlakat bank tizimining aktivlari jami 555,3 trln so‘m (2021-yilga nisbatan o‘sish 29,9 foiz), majburiyatlari — 476,9 trln so‘m (+32,4 foiz), kreditlar qoldig‘i — 382,1 trln so‘m (+19,1 foiz) hamda omonatlar qoldig‘i — 216,5 trln so‘m (+50,9 foiz)ni tashkil etdi. Hozirgi kunda bank tizimida 57,8 ming kishi faoliyat olib bormoqda.
O‘zbekistonda banklarning kredit portfeli qoldig‘i (banklar tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga berilgan kreditlar bo‘yicha qarz qoldig‘i) 1-dekabr holatiga ko‘ra 382,1 trln so‘mni tashkil etdi. Depozitlarning umumiy hajmi 216,5 trln so‘m, omonatlarning kreditlarga nisbati o‘tgan davrga (44,7 foiz) nisbatan ijobiy (56,7 foiz) o‘zgardi.
Tarkibi bo‘yicha kredit qoldiqlarining asosiy qismi 74,4 foiz — yuridik shaxslar, 25,6 foiz — jismoniy shaxslarga to‘g‘ri keldi. Omonatlarning taqsimlanishi mos ravishda 73,3 foiz va 26,7 foizni tashkil etdi. Shu bilan birga, jismoniy shaxslarning faolligi o‘tgan yilga nisbatan 3-4 foizga oshdi.
Banklar faoliyatiga oid murojaatlar tahlili
2022-yilgi tadqiqot davomida Xalq qabulxonalariga kelib tushgan fuqarolarning murojaatlari o‘rganildi. Xususan, bank sektori faoliyatiga oid masalalar bo‘yicha 48 mingta (kuniga o‘rtacha 131 ta) murojaat kelib tushgan.
Murojaatlarning eng katta qismi, qariyb 25 foizi “Xalq banki” faoliyatiga tegishli bo‘lsa, undan keyin 18,9 foiz “Agrobank”, 7,3 foiz “Mikrokreditbank” hamda 3,7 foiz “Ipoteka bank” faoliyati bilan bog‘liq. Shu bilan birga, takroriy 6 ming murojaatni o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, eng ko‘p ko‘rsatkich ham yuqorida ko‘rsatilgan banklarga to‘g‘ri kelgan.
Murojaatlarning 31,6 foizi ijobiy hal qilingan. Rad etilgan murojaatlarning aksariyati “Mikrokreditbank”, “Agrobank” va “Xalq bankiga”ga tegishli.
Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, fuqarolardan banklar faoliyatidan norozilik mazmunidagi 9 mingga yaqin murojaat kelib tushgan.
2022-yilning IV choragi uchun yirik banklar faoliyati reytingi
To‘rtinchi chorak yakunlari bo‘yicha “Kapitalbank” O‘zbekistonning eng faol yirik banklari reytingida yana birinchi o‘rinni egalladi. “Hamkorbank” o‘z mavqeini saqlagan holda reytingda ikkinchi o‘rinni egallab turibdi, “Asia Alliance bank” 1 pog‘onaga ko‘tarilib, “Trastbank” bilan o‘zaro o‘rin almashdi va kuchli uchlikni yakunladi.
“Asia Alliance bank” likvidlik (1-o‘rin) va moliyaviy vositachilik (1-o‘rin) ko‘rsatkichlarini saqlab qoldi, aktivlar sifati ko‘rsatkichlarini ikki pog‘onaga yaxshilagan holda — 5-o‘ringa va boshqaruv samaradorligi ko‘rsatkichlarini 3 pog‘onaga yaxshilab — 6-o‘ringa ko‘tardi.
Biroq reyting natijalari shuni ko‘rsatadiki, “Asia Alliance bank” kapital yetarliligi ko‘rsatkichlariga e’tibor qaratishi kerak, ular o‘zgarishsiz qolmoqda, chunki bank bir yil avvalgidek ushbu ko‘rsatkich bo‘yicha reytingning so‘nggi qatorini (17-o‘rin) egallab turibdi.
2021-yilning IV choragida “Asia Alliance bank” reytingdagi o‘rnini 2 pog‘onaga yaxshilagan va shu bilan birga moliyaviy vositachilik, potensial daromadlilik va likvidlik bo‘yicha yaxshi natijalarni ko‘rsatib, 6-o‘rinni egallagan edi.
Daromad olish salohiyati ko‘rsatkichi bo‘yicha reytingda “Asaka bank” eng pastki pog‘onani saqlab qoldi, “Xalq bank” 2 pog‘onaga, “Aloqa bank” va “Agrobank” 1 pog‘onaga tushgan.
Boshqaruv samaradorligi ko‘rsatkichi bo‘yicha “O‘zsanoatqurilishbank” 4 pog‘onaga pastladi. Aktivlar sifati ko‘rsatkichi bo‘yicha “Xalq bank” oxirgi pog‘onani egalladi egalladi va eng katta pasayish 3 pog‘onaga tushgan “Mikrokreditbank” tomonidan ko‘rsatildi.
“Mikrokreditbank” boshqaruv samaradorligi va likvidligi jihatidan eng yomon bank bo‘lib chiqdi.
“Asaka bank”ning moliyaviy imkoniyatlari va likvidlik ko‘rsatkichlari biroz yaxshilanganiga qaramay, ushbu bank umumiy reytingda oxirgi o‘rinni egallab turibdi.
2022-yil IV choragi uchun kichik banklar faoliyati reytinggi
14 ta kichik banklar orasida Top-3 o‘zgarishsiz qoldi, shuning uchun joriy yilning to‘rtinchi choragida “Davrbank”, “Universal bank” va “Ziraat bank” yetakchi o‘rinlarini saqlab qolib, o‘z mavqeini yana bir bor mustahkamladi.
To‘rtinchi chorakda 14 ta kichik bank orasida “TBC bank” va “Garant bank” reytingda o‘z o‘rnini saqlab qola olmadi, “Tenge bank”, “Anor bank” va “O‘zagroeksportbank” esa reytingda bir pog‘ona ko‘tarildi.
O‘zbekistonda bank tizimi hali ham faol rivojlanish bosqichida va davlat banklarini xususiylashtirishga tayyorgarlik ko‘rmoqda. Bank sektoridagi davlat ulushini 2025-yilda joriy 82 foizdan 40 foizgacha kamaytirish rejalashtirilgan.
Bank tizimida davom etayotgan o‘zgarishlar va raqobat muhitining o‘sishi xususiy banklarni, xususan, innovatsion moliyaviy mahsulotlar va xizmatlarni izlash orqali yanada rivojlantirish zarurligini ko‘rsatmoqda.
