O‘zbekistonda ayollar har doim xavfsiz abort imkoniyatiga ega bo‘lgan, deyiladi The Diplomat nashrida chop etilgan maqolada. Amaldagi qonunchilik dastlabki 12 hafta ichida va onaning sog‘lig‘i yoki hayotiga tahdid soladigan har qanday bosqichda homiladorlikni to‘xtatishga imkon beradi.

Qonunda hayot va sog‘liq uchun xavfli bo‘lgan turli xil tibbiy ko‘rsatkichlarning 86 turi, jumladan, diabetning og‘ir turlari, irsiy va degenerativ ruhiy kasalliklar, epilepsiya va boshqalar ro‘yxati keltirilgan. Onaning yoshi ham xavf omili sifatida qaraladi va 14 yoshgacha bo‘lgan qizlarga abortga ruxsat beriladi.

Shu bilan birga, abort qilish va tug‘dirish xususiy tibbiy tashkilotlar tomonidan o‘tkazilmaydigan tibbiy amaliyotning to‘qqiz turidan (organ ko‘chirish, qon topshirish, sud-tibbiy ekspertiza va boshqalar) biri bo‘lib kelmoqda. Bunday xizmatlar hukumat tomonidan bolalar savdosi, tug‘ilish va o‘limni noqonuniy hujjatlashtirishning oldini olish maqsadida cheklangan. Mahalliy xususiy klinikalar noqonuniy ravishda abort qilish yoki yetkazib berish xizmatlarini amalga oshirish orqali litsenziyalaridan ayrilishi mumkin. Masalan, so‘nggi yillarda Samarqand shahridagi abort va chaqaloq savdosi bilan shug‘ullanuvchi mahalliy xususiy tibbiyot klinikasining litsenziyasi 4 marta olib qo‘yilgan. Hukumat 2019-yilda xususiy tibbiyot muassasalariga tug‘ruq bilan shug‘ullanishga ruxsat berishni ma’qullagan bo‘lsa-da, prezident qarori xususiy klinikalarga abort qilishga ruxsat bermaydi.

O‘zbekiston Jinoyat kodeksida ayollarni bolani abort qilishga majburlagan yoki qonunga xilof ravishda abort qilgan shaxslarga nisbatan ma’muriy yoki jinoiy javobgarlik nazarda tutilgan, lekin ayolning o‘zi hech qanday holatda homiladorlikni to‘xtatish uchun javobgar bo‘lmaydi.

Hukumatning abort masalasida ayollarni qo‘llab-quvvatlashiga asosiy sabab aholi sonining haddan tashqari ko‘payishidan xavotirlar bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston — Markaziy Osiyodagi aholisi eng ko‘p davlat. 2000-yilda atigi 24 million bo‘lgan mamlakat aholisi 2021-yilda 35 milliondan oshdi. Toshkent uzoq vaqtdan beri hatto eng chekka qishloqlarda ham mahalliy sog‘liqni saqlash muassasalari orqali oilani rejalashtirish va istalmagan chaqaloqlarning oldini olishni targ‘ib qilib keladi. Kontratseptiv vositalarga hech qanday cheklov qo‘yilmagan.

Shunga qaramay, abortlar soni kamayib bormoqda – bu ko‘rsatkich 2007-yildagi 42 682 tadan 2021-yilda 35 449 taga tushdi. 2007-yilda har 100 ta tug‘ilishga 7,4 ta abort to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 2021-yilda bu ko‘rsatkich 4,1 taga qisqardi. Buning sabablaridan biri mamlakatdagi yashash sifatining yaxshilanishidir. 2000-yillarning boshlarida, ayniqsa global moliyaviy inqiroz sharoitida ko‘plab ayollar bir necha bolani tarbiyalashdagi moliyaviy qiyinchiliklar tufayli abortni tanlardi.

Ma’lumotlarga ko‘ra, iqtisodiy sabablardan tashqari, ayollar 2000-yillarda kontratseptiv vositalar qimmat bo‘lgani sababli abortni tanlagan. Masalan, 2000-yillarning o‘rtalarida ayollar salomatligiga zarar qilmaydigan sifatli kontratseptiv vosita oyiga 7-8 ming so‘mga tushgan; 2006-yilda mamlakatda eng kam oylik ish haqi 10 800 so‘m qilib belgilangandi. Abortlar davlat shifoxonalarida (va juda arzon yoki bepul) ta’minlangani sababli ko‘plab mahalliy ayollar uchun bu ikkilanishsiz tanlov edi.

O‘zbekiston ayollar uchun istalmagan homiladorlikni to‘xtatish uchun eng xavfsiz davlatlardan biri bo‘lib qolmoqda. Ayollar abortni tanlagani uchun nafaqat jazolanmaydi, balki jamiyat ham ularni o‘z tanlovi uchun qoralamaydi yoki ularga qarshi turmaydi. Shunga qaramay, ayollar ko‘pincha o‘z tajribalarini faqat o‘zlarining ichki davralarida baham ko‘radi va abort masalasi jamoatchilik orasida keng muhokama qilinmaydi.