Samarqandda bo‘lib o‘tgan II O‘zbekiston iqtisodiy forumi doirasida Xalqaro Valyuta Fondining Yaqin Sharq va Markaziy Osiyo departamenti direktori Jihad Azur “Daryo” muxbiriga intervyu berdi.
Suhbatda oltin savdosi, Markaziy Osiyo mamlakatlarining Rossiyaga iqtisodiy qaramligi, urushning O‘zbekistonga ta’siri va mamlakatdagi bank tizimi masalalarida so‘z bordi.
O‘zbekiston butun dunyoda oltin savdosi bilan faol shug‘ullanuvchi davlatlar sirasiga kiradi. Ammo mamlakat mart oyidan beri oltin eksport qilmadi. Sizningcha, bunga nima sabab bo‘lmoqda?
Xo‘sh, hozirda oltin bozori boshqa bozorlardagi vaziyatdan kelib chiqib o‘zgarmoqda. Odatda mamlakatlar narxlar ko‘tarilganda ko‘proq qimmatbaho metall sotadi, agar narxlar tushib boraversa hukumat boshqa bozorlarning o‘zgarishini kutadi. Menimcha, mamlakatning ushbu harakati bozordagi vaziyat va imkoniyatlardan kelib chiqqan qarorga asoslanmoqda.
Hozirda dunyoning rivojlangan mamlakatlarida retsessiya tahdidi kuchaymoqda. Sizningcha Markaziy Osiyoda retsessiya xavfi yuzaga kelganmi?
Ayni paytda pul-kredit siyosatining keskinlashuvi tufayli dunyoda iqtisodiy o‘sish sekinlashmoqda. Dunyo mamlakatlarining 30 foizi yoki jahon iqtisodiyoti tanazzulga yuz tutishi mumkin.
Buning mintaqaga ta’siri barcha eksport qiluvchi mamlakatlar o‘rtasida har xil bo‘ladi. Ammo hozir ularning hammasi iqtisodiy o‘sishdan foyda ko‘rmoqda — mamlakatlarda vaziyat yaxshilanmoqda.
Keng ma’noda, kelgusi yilda mintaqada o‘sish 4 foiz darajasida saqlanib qolishini kutmoqdamiz, bu global o‘rtacha o‘sish sur’atlariga nisbatan yuqori ko‘rsatkich. Shunga qaramay, xavflar ortib bormoqda va ularni tuzatish uchun mamlakatlarga kuchli siyosiy boshqaruv kerak.
Urush boshlangan davrdan buyon O‘zbekiston Jahon banki, Xalqaro valyuta fondi va boshqa tashkilotlar prognozidan yuqoriroq iqtisodiy o‘sish sur’atlarini qayd etmoqda. Sizningcha, mamlakat bunga qanday erishdi?
Avvalo, biz Ukrainadagi urush mintaqaga kattaroq salbiy ta’sir ko‘rsatishini kutgandik. Lekin bu ta’sir kutilganidan kamroq bo‘ldi. Savdo va pul o‘tkazmalarining yaxshilanishini, shuningdek, yangi investitsiyalar kiritilgani qayd etildi.
Bu ijobiy rivojlanish iqtisodiyotning 2022-yilda 70 foizga sog‘lom o‘sishiga yordam berdi. Shuningdek, bu aholiga chet eldan yordam olishda davom etish imkonini berdi.
Albatta, inflyatsiya yuqori va uni hal qilish kerak. Shuningdek, mamlakatdagi noaniqliklar ham siyosat va islohotlarni rejalashtirilganidek davom ettirishga qaratilgan.
Xabaringiz bor, Rossiyadagi vaziyat tufayli ko‘plab kompaniyalar o‘z xodimlarini yoki zavodlarini Markaziy Osiyoga ko‘chirmoqda. Masalan, Apple o‘z xodimlarini Qirg‘izistonga, bir qancha IT-kompaniyalar esa O‘zbekiston va Qozog‘istonga ko‘chib o‘tgan. Markaziy Osiyoda qaysi davlat biznes uchun qulayroq deb hisoblaysiz?
Islohotlarni amalga oshirayotgan barcha mamlakatlar ishbilarmonlik muhitini, moliyalashtirish, bozorga chiqish imkoniyatini yaxshilamoqda. Shuningdek, bu orqali yaxshi ta’lim va sog‘liq saqlash tizimi ham ta’minlanadi, qo‘shimcha investorlarni jalb qilish imkoniyati paydo bo‘ladi.
Bu orqali nafaqat investorlarni jalb qilish, balki qo‘shimcha ish o‘rinlari yaratish imkoniyatlari ham paydo bo‘ladi. Menimcha, bu hozirda bir qancha mamlakatlar rejalashtirayotgan tuzilmaviy islohotlarni jadallashtirish imkoniyatlaridan biridir.
Markaziy Osiyo mamlakatlari siyosiy va iqtisodiy jihatdan Rossiya bilan bog‘langan. Shu sababdan O‘zbekiston Transafg‘on temir yo‘lini ishga tushirmoqchi. Siz Markaziy Osiyo davlatlari Rossiyaga iqtisodiy qaramlikni kamaytirish uchun nima qilishlari kerak deb hisoblaysiz?
Darhaqiqat, mamlakat hozir iqtisodiy shoklarga moyil bo‘lgan dunyoda ko‘plab zarbalarga uchramoqda. Chidamlilikni oshirishga munosabat bildirishning eng yaxshi usuli — iqtisodiyotning o‘sishi, aloqalarni yaxshilash, bitta bozorga tayanib qolmaslik va jozibadorlikni oshirish hisoblanadi.
Bu orqali yaxshi biznes muhiti, qulay moliyaviy tizim, past inflyatsiya, yaxshi inson salohiyatiga ega bo‘lish va xorijiy kompaniyalarni mintaqaga jalb qilish mumkin.
Yaqinda O‘zbekiston Markaziy banki mamlakatdagi ikkita bankdan litsenziyani qaytarib oldi. Albatta, bu holat rivojlangan mamlakatlar uchun tabiiy bo‘lishi mumkin. O‘zbekistonda-chi? Mamlakat bank tizimini qanday baholaysiz?
O‘zbekistonda banklar nazoratini yaxshilash va kapital bazasi likvidligini mustahkamlash bo‘yicha qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatda Markaziy bank juda faol bo‘lib, bank tizimi ustidan ham nazoratni takomillashtirmoqda.
Bu to‘g‘ri yo‘nalishdagi qadamlar hisoblanadi. Ular sarmoyani jalb qilish, omonatchilarning ishonchini qozonish uchun yanada yaxshi imkoniyatlar yaratmoqda.
Markaziy Osiyoda ayollar qadriyat va din faktorlari tufayli yuzlab yillar davomida iqtisodiy faol bo‘la olmagan. Ularning vazifasi faqat uy ishlarini bajarish bo‘lgan. Endilikda nega Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyotida gender tengligini rivojlantirish muhim hisoblanmoqda?
Avvalo, ayollar ishtiroki O‘zbekiston va Markaziy Osiyo iqtisodiyoti o‘sishining kelajagi. Ular yaxshi ma’lumotga, iste’dodga ega. Ayollar iqtisodiyotda integratsiyalashgan holda ko‘proq ish o‘rinlarini yaratadi, ular inklyuziyani yaxshilaydi.
Shuningdek, barcha tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, gender tengligi iqtisodiy, ijtimoiy, shuningdek, muvofiqlik nuqtai nazaridan foydali ta’sir ko‘rsatadi.
Izoh (0)