Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti ekspertlari so‘nggi oylarda naqd pulga talab oshishiga sabab bo‘layotgan omillarni tahlil qildi.
Naqd pulga talabning oshishiga uzoq muddatli omillar (iqtisodiy o‘sish, demografik o‘zgarishlar va moliya sektorining rivojlanishi) bilan bir qatorda quyidagilar ta’sir ko‘rsatmoqda:
- mavsumiy iqtisodiy faollikning oshishi;
- chet eldan pul o‘tkazmalari ko‘payishi;
- valyuta kurslari barqarorligi.
2022-yil 1-iyun holatiga ko‘ra, muomaladagi naqd pullar hajmi 36,9 trln so‘mga yetib, 2017-yilning 1-iyun holatiga (13,2 trln so‘m) nisbatan 2,8 barobar oshdi.
Ammo naqd pullarning keng ma’nodagi pul massasi tarkibidagi ulushi kamayib bormoqda.
Ushbu ko‘rsatkich 2017-yil 1-iyunda 31,2 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2022-yilning shu davriga kelib 23 foizgacha kamaydi.
2017-yildan boshlab naqd pulga bo‘lgan talab mavsumiy xarakterga ega bo‘lib kelmoqda.
Aprel-may oylaridan boshlab iqtisodiy faollikning jadallashuvi naqd pulga bo‘lgan talabni oshiradi va ushbu tendensiya noyabr oylariga qadar davom etadi.
Iqtisodiy faollik quyidagi sabablarga ko‘ra oshadi:
- to‘y va shunga o‘xshash marosimlar sonining ko‘payishi;
- qurilish ishlarining tezlashishi;
- dam olish va ular bilan bog‘liq xarajatlarning ortishi;
- yozgi pishiqchilik va boshqalar.
Noyabrdan mart oyigacha bo‘lgan davrda muomaladagi naqd pul hajmi sezilarli darajada kamayadi.
Aprel-noyabr oylarida chet eldan pul o‘tkazmalarining ko‘payishi bilan aholi tomonidan valyuta sotuvi hajmi ham oshib boradi.
So‘mning dollarga nisbatan qadrining mustahkamlanishi yoki barqarorligini saqlab turishi sharoitida ushbu tendensiya yanada jadallashadi.
2022-yilning 5 oyida pul o‘tkazmalari hajmi 4,19 mlrd dollarni tashkil etib, o‘tgan yilning mos davriga (2,61 mlrd dollar) nisbatan 61 foizga yoki 1,58 mlrd dollarga ko‘paydi.
Mazkur davrda banklar tomonidan jismoniy shaxslardan 4,32 mlrd dollar miqdorida valyuta sotib olindi va bu o‘tgan yilning mos davriga (2,72 mlrd dollar) nisbatan 59 foizga ko‘proq hisoblanadi.
Katta hajmdagi oldi-sotdi operatsiyalarini (uy-joy, mashina oldi-sotdisi) xorijiy valyutada (dollar, yevro) amalga oshirilganda, o‘z-o‘zidan milliy valyutaga talab kamayadi.
Ichki valyuta bozorida so‘mning dollarga nisbatan qadrining oshishi ortidan aholining ko‘pchiligi xorijiy valyutadagi jamg‘armalarini milliy valyutaga o‘tkazishni afzal ko‘ra boshladi.
Valyuta kursi barqarorligi saqlanib turgan bir sharoitda 2022-yil 15-iyuldan 200 ming so‘mlik banknotalarning muomalaga chiqarilishi katta hajmdagi naqd hisob-kitoblarni osonlashtirib, dollarlashuv darajasini yanada kamayishiga xizmat qilishi mumkin.
So‘nggi 4 yilda to‘lov tizimining rivojlantirilishi natijasida naqd pulsiz hisob-kitoblar hajmi sezilarli darajada oshdi.
Muomaladagi bank kartalari soni 1,7 barobarga, o‘rnatilgan to‘lov terminallari soni 1,8 barobarga, bankomat va infokioskalar soni 2,7 barobarga ko‘paydi.
2022-yil yanvar-may oylarida to‘lov terminallari orqali tushgan tushumlar hajmi 58,2 trln so‘mga yetdi.
Bu o‘tgan yilning mos davriga (39,9 trln so’m) nisbatan 1,5 barobar (2018 yil yanvar-may oylariga (23 trln so’m) nisbatan 2,5 barobar ko‘pdir.
Avvalroq Markaziy bank O‘zbekistonda 15-iyuldan boshlab 200 ming so‘mlik banknotalar muomalaga chiqarilishini ma’lum qilgandi.
Izoh (0)