O‘zbekiston GSP+ a’zoligidan aynan qanday foyda ko‘radi? — mutaxassis fikri
O‘zbekiston Osiyo va Yevropadagi savdo yo‘llarini bog‘lash uchun qulay joylashgan, deb yozmoqda Euromonitor International mutaxassisi Yustinas Liuima.
So‘nggi bir necha yil ichida mamlakat o‘z iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish va savdoni rivojlantirishga faol intilmoqda.
2021-yil aprel oyida O‘zbekiston Yevropa Ittifoqining GSP+ (Umumiy imtiyozlar sxemasi)ga qo‘shilgan edi.
GSP+ ishtirokchisi sifatida davlat standart GSP sxemasidan ko‘ra ko‘proq qo‘shimcha iqtisodiy manfaatlarni oladi. Ya’ni Standart GSP liniyasining 2/3 qismi mahsulotlar lineykasi bo‘yicha tariflar bekor qilinadi.
Bundan tashqari, 2022-yil mart oyida O‘zbekiston Pokiston bilan imtiyozli savdo to‘g‘risidagi bitimni (PTA) imzolagan bo‘lib, unga ko‘ra 34 ta tovarga tariflarni pasaytiradi.
Eng muhimi, bu mamlakatga Pokistonning dengiz portlariga chiqish imkonini beradi va janubdagi savdo yo‘llarini mustahkamlaydi.
Davlat eksportining umumiy qiymati 2016-2021-yillar davomida o‘rtacha 7 foizga o‘sishda davom etmoqda va 2020-yilda global pandemiyadan deyarli zarar ko‘rmagan.
2021-yilda jami eksport hajmi 13,2 mlrd dollarni tashkil etdi. Biroq, umumiy savdo hajmi mamlakat iqtisodiyoti hajmiga nisbatan pastligicha qolmoqda.
O‘zbekiston yuqori texnologiyali va elektron mahsulotlar eksportini sezilarli darajada oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Masalan, kompyuterlar va ofis texnikasi eksporti 2016-yilda atigi 0,2 mln dollardan 2021-yilda 63 mln dollarga o‘sdi.
Bundan tashqari, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega biznes va moliyaviy xizmatlar eksportining barqaror o‘sishini ta’minlashga muvaffaq bo‘ldi.
Umuman olganda, mamlakat iqtisodiy islohotlar va nisbatan past operatsion va energiya xarajatlaridan foyda olishga erishdi, bu esa yuqori texnologiyali mahsulotlar va boshqa yuqori qiymatli sektorlar ishlab chiqarishi va savdosini oshirishga yordam berdi.
GSP+ kelishuvi O‘zbekistonning Yevropaga eksportini yanada oshirishi mumkin.
Yevropada mashinasozlik, avtomobillar, yuqori texnologiyali tovarlar va tibbiy asbob-uskunalar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish kutilayotgani turli elektron komponentlar va metall qismlarga bo‘lgan talabni oshiradi.
Mamlakat o‘z muvaffaqiyatlarini yanada mustahkamlashi va operatsion xarajatlarni kamaytirish hisobiga elektron mahsulotlar va kichik komponentlar ishlab chiqarishni kengaytirishi mumkin.
Bundan tashqari, Yevropaning yashil iqtisodiyotga o‘tishi va metall yetkazib berishni diversifikatsiya qilish zarurati O‘zbekistondan metall mahsulotlari eksportini yanada oshirishi mumkin.
Biroq, dengizga kirishning yo‘qligi va Yevropadagi asosiy ishlab chiqarish markazlariga uzoq masofa o‘sish potensialining bir qismini cheklaydigan to‘siq bo‘lishi mumkin.
Shu sababli, Yevropa bozorlari bilan suv, quruqlik va temir yo‘l aloqalarini yanada rivojlantirish hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lib qoladi.
Davlatdan asosan sanoat mahsulotlari, metall va oziq-ovqat mahsulotlari import qilinadi. 2021-yilda avtomobillar va ehtiyot qismlar, asosiy temir-po‘lat hamda oziq-ovqat mahsulotlari importning eng katta toifalari bo‘ldi.
Bu ko‘p jihatdan iqtisodiy islohotlar va kengayib borayotgan ishlab chiqarish sektorining natijasi bo‘lib, o‘z navbatida tegishli texnika va shunga o‘xshash ishlab chiqarish tovarlariga talabni kuchaytirdi.
Import bo‘yicha asosiy hamkorlar 2021-yilda Rossiya, Xitoy, Qozog‘iston va Janubiy Koreya bo‘lgan.
Kelajakda import tarkibida sezilarli o‘zgarishlar kutilmayapti. Iqtisodiyoti 2025-yilga borib real ko‘rinishda o‘rtacha 5,5 foizga o‘sishi prognoz qilinmoqda, bu esa o‘z navbatida mashinasozlik va qurilish materiallariga talabni o‘stiradi.
Jahon bozorlaridagi yuqori o‘zgaruvchanlik va natijada energiya materiallari narxining oshishi hisobga olingan holda energiya importi ham oshishi mumkin. Vaholanki, O‘zbekiston oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari importini qisqartirish imkoniyatiga ega.
Qimmatbaho oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni ko‘paytirishga qaratilgan logistika va iqtisodiy islohotlarga sarmoya kiritish oziq-ovqat importiga bog‘liqlikni kamaytirishi mumkin.
Global ta’minot zanjirlari va savdodagi kutilayotgan o‘zgarishlar import hamkorlari ro‘yxatida ham o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.
So‘nggi besh yil ichida mamlakatning Yevropa Ittifoqi davlatlaridan importi sezilarli darajada oshdi va yangi savdo kelishuvlari, shuningdek, Yevropa ta’minot tarmog‘iga integratsiyalashuvning kuchayishi importni yanada oshirishi mumkin.
Avvalroq GSP+ natijasi: O‘zbekiston mahsulotlarini Yevropaga eksport qilish hajmi 56 foizga oshgani haqida xabar berilgan edi.
