19 yoshida tanilgan, beayb sud zaliga chaqirilgan, “qirolichalar sahnasi”ga chiqqan ilk Sharq san’atkori: O‘zbekiston Qahramoni Munojot Yo‘lchiyeva 61 yoshda (foto)

Maqom ashulalarini mohirona ijro etib kelayotgan O‘zbekiston Qahramoni Munojot Yo‘lchiyeva 26-noyabr kuni tavallud topgan. Noyob ovozi, tuyg‘ularga boy ijrosi bilan xorijliklarning ham e’tiborini qozongan san’atkorning Yevropadagi konsertlarida biletlar hamisha talash bo‘ladi. Muborak 61 yoshni nishonlayotgan Munojot Yo‘lchiyevaning ijodiy faoliyati va hayotiga oid ma’lumotlarni e’tiboringizga havola etamiz.

Serfarzand oila Munojoti

Munojot Yo‘lchiyeva 1960-yili Andijon viloyatining Buloqboshi tumanidagi Shirmonbuloq qishlog‘ida tug‘ilgan. Oilada olti qiz va ikki o‘g‘ilning uchinchisi bo‘lgan Munojotning otasi haydovchi, onasi esa dala ishchisi sifatida mehnat qiladi.

U oilaviy muhit sabab kichkinaligidan san’atga qiziqadi. O‘quvchilik davrida maktabda o‘tkaziladigan turli tadbirlarda faol bo‘lishga intilib, ashula va raqs to‘garaklariga qatnaydi.

“Onam Muborakxon aya ‘Tanovar’, ‘Sumbula’ kabi xalq qo‘shiqlarini xirgoyi qilardi. Ularning ovozlari nihoyatda shirali edi. Ammo davr taqozosi bilan san’at yo‘lidan ketmaganlar. Doim san’atkor bo‘lolmaganimdan afsuslanaman, derdilar. Volidamning armonlari o‘rnini mening yutuqlarim to‘ldirganini keyinchalik o‘zi xursand bo‘lib ko‘p takrorlagan.

8-sinfda o‘qib yurganimda ustoz san’atkor Fattoxon Mamadaliyev tumanimizdagi madaniyat uyida ansambl tashkil qilib berish uchun taklif etilgan. Ammo ijrochilar ko‘pligi bois meni xonanda sifatida qabul qilishmagan. Raqqosalar kamligi uchun raqs tushish bilan shug‘ullanganman.

Dadam san’atsevarligimni ko‘rib, ijrolarimni sevib eshitsa-da, bu kasbni tanlashimga hamisha tish-tirnog‘i bilan qarshi bo‘lgan. Hatto akalarim ham ko‘nmagan. Maktabni bitirish arafasida tog‘am Abdulla Mavlonov uydagilarni, ayniqsa, otamni bir amallab ko‘ndirib, hujjatlarimni O‘zbekiston davlat konservatoriyasining vokal yo‘nalishiga topshirishimni maslahat bergan”, — deydi u intervyularining birida.

Biroq imtihon vaqtida “Ovozingiz opera xonandaligiga to‘g‘ri kelmaydi”, deya Munojotni vokal yo‘nalishiga o‘qishga qabul qilishmaydi. Shu payt O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan artist Shavkat Mirzayev “Ovozingiz ustida ishlab, maqomchi qilishim mumkin”, — deydi.

Musiqadan bexabar bo‘lgan Munojot an’anaviy maqom ijrochiligining ikki yillik tayyorlov bo‘limiga o‘qishga qabul qilinadi.

Sharof Rashidov nazariga tushgan yosh ijrochilar

1980-yilning 9-fevral kuni “Nazm va navo” ko‘rsatuvida bir qancha yosh ijrochilar “Munojot” va “Ushshoq”ni ijro etishadi. Mazkur loyihadagi chiqishdan keyin 19 yoshli Munojot el nazariga tushadi. Xuddi shu ko‘rsatuvni ko‘rgan O‘zbekistonning o‘sha vaqtdagi rahbari Sharof Rashidov “Maqom yo‘nalishida kuylaydigan yoshlar bor ekan-ku. Shu qizlarni ‘Maqom’ ansambliga ishga olinglar”, deya ko‘rsatma beradi.

Munojot Yo‘lchiyeva tayyorlov bo‘limining ikkinchi bosqichini tamomlash arafasida “Maqom” ansamblining zabardast darg‘alari — Orif Alimahsumov, Berta Davidova, Komunna Ismoilova, Hadya Yusupova, Eson Lutfullayev, Matluba Dadaboyeva bilan ishlash baxtiga muyassar bo‘ladi.

U 1980-yilning yozida ikki yillik tayyorlov kursini tugatgach, O‘zbekiston davlat konservatoriyasining maqom yo‘nalishiga o‘qishga kiradi. Ustozi Shavkat Mirzayev bilan san’atning eng murakkab yo‘lida ijod qilishda davom etadi.

Oliy o‘quv yurtida tahsil olayotgan Munojotga Moskva davlat konservatoriyasiga borib, opera yo‘nalishida tahsil olish zarurligini, keyinchalik Italiyada amaliyot o‘tashi mumkinligini, maqom esa san’at sohasida kelajaksiz yo‘l ekanligini uqtirishadi.

Ammo u bu taklifni rad etib, “Maqom yo‘nalishidan voz kecholmayman, u mening muhabbatim”, — deya qat’iy javob qaytaradi.

“Iffatimni yo‘qotganligim haqida gap-so‘z tarqalgan”

Munojot “Maqom” ansamblida ish boshlagan ilk yillarda u va ustozi Shavkat Mirzayev to‘g‘risida turli gap-so‘zlar tarqaladi. Uni eshitgan yosh xonanda yig‘lab yuboradi.

“Bu gaplarning tarqalganiga ikki oydan ortiqroq vaqt bo‘lgan ekan. Bu gaplarni gapirish qanchalik og‘ir bo‘lmasin, aytaman. Bu haqda shu kungacha birorta intervyuda aytmaganman: iffatimni yo‘qotganligim haqida gap-so‘z tarqalgan ekan. Bunga sabab menga ko‘proq e’tibor berilyapti, deb hisoblashgan. Aslida, murabbiy hamma bilan birdek ishlaydi, faqat ba’zilar mashg‘ulotlarni tezda o‘zlashtirib oladi.

U paytlarda bemalol rahbariyatga chiqish u qadar qiyin bo‘lmagan. O‘zimni yomon his qilganman. Nahotki bir ansamblda ishlab yurgan aka-opalarim men haqimda shunday deb o‘ylashyapti, deb yig‘laganman. Afsuski, o‘sha kuni meni rahbar qabuliga kiritishmagan. Ertasi kuni ishga borsam, shov-shuv. Davlat rahbari qabuliga kirmoqchi bo‘lganim haqidagi xabar yetib kelibdi. Shunda ansambl direktori meni qabuliga chaqirib, ustozimni rahbarlik qilolmaganlikda ayblashgani va u o‘z arizasiga ko‘ra ishdan ketayotganini aytdi. Shunda men ishda qolmasligimni, haqiqatni aytolmaydigan hamkasblar bilan ishlamasligimni aytganman.

Mana shu voqeadan so‘ng Toshkentdan bosh olib qishloqqa ketishni va turmushga chiqib, aytilgan gaplar bo‘htondan bo‘lak narsa emasligini isbotlashni niyat qilgandim. Shunda davlat amaldorlaridan biri ishonch bildirib, boshqa jamoa bilan ijodni davom ettirishimni tayinlagan”, — deydi san’atkor bir intervyusida.

Qirolichalar sahnasidagi birinchi Sharq san’atkori

San’atkor ilk bor dunyo sahnasiga 1995-yilda Fran­siyaning “De la Vill” teat­rida o‘tkazilgan festivalda chiqadi. Shundan keyin u ushbu davlatga yigirma martadan ko‘proq tashrif buyurib, Fransiyaning deyarli barcha shaharlarida chiqishlar qiladi.

Munojot Yo‘lchiyeva Amerika, Angliya, Yaponiya, Xitoy, Koreya, Hindiston, Italiya, Shveysariya, Braziliya, Germaniya, Ispaniya, Belgiya, Fransiya, Rossiya, Hindiston, Daniya singari davlatlarning mashhur sahnalarida ham qo‘shiq kuylaydi.

“Yigirma yillar avval Londondagi ‘elizabet xoll’, ya’ni ‘qirolichalar sahnasi’ degan hashamatli san’at saroyida konsert berganimda tashkilotchilar va tarjimonlar Sharq mamlakatlaridan birinchi bo‘lib bu yerda siz kuylayapsiz, shu paytgacha hech kim ushbu sahnada chiqish qilmagan. Chunki hammaga ham ruxsat berishmaydi, degan.

Geografik jihatdan katta bo‘lgan mamlakatlardan — Kanada va Avstraliya sahnalarida turib, mumtoz qo‘shiqlar kuylash orzum bor. Nasib etsa, bu maqsadlarim ham kun kelib, ro‘yobga chiqar, degan umiddaman”, — deydi maqom ijrochisi.

“Munojot”dan “Yor-yor”gacha...

Dunyoning ko‘plab mamlakatida turli konsertlarda qatnashgan Munojot Yo‘lchiyeva intervyularining birida xorijlik muxlislari, asosan, qaysi qo‘shiqlarini qayta-qayta aytishini talab qilgani haqida shunday degan edi:

“Chet elda og‘ir va salobatli qo‘shiqlarga talab juda yuqori. Angliyadagi konsertlarimning birida qirq besh yoshlar chamasidagi ayol dastur boshlanmasidan oldin yonimizga kelib, siz bugun ‘Kim keyin, kim ilgari’ qo‘shig‘ingizni ham aytasizmi, deb savol berdi. Unga yuzlanib, bunday qo‘shig‘im borligini qayerdan bilasiz, desam, CD diskingizni xarid qilganman. Shu ijrongizni takror eshitib zerikmayapman, dedi.

Uning fikrini hurmat qilgan holda ‘Kim keyin, kim ilgari’ qo‘shig‘imni konsert rejasiga kiritganmiz. Xorijliklarning qaysidir biri Chustiy g‘azallari bilan yaratilgan qo‘shiqlarimni yoqtirishsa, ayrimlari ‘Munojot’ni, yana boshqalari milliy folklor namunasi ‘Yor-yor’ni so‘rashadi. Qisqasi, barcha ashulalarimning o‘z muxlisi bor. Har doim ovoz, musiqa va so‘z bir-birini to‘ldirib borsa, tinglovchini befarq qoldirmaydi”.

Yuksak ijodiy muvaffaqiyatlar

San’atkor ijodiy faoliyati davomida hukumatning ko‘plab mukofotlariga sazovor bo‘lib kelmoqda. Xususan, 1990-yil “O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan artist”, 1994-yil “O‘zbekiston Respublikasi xalq artisti” unvonlari, 1998-yil “El-yurt hurmati”, 2004-yil “Fidokorona xizmatlari uchun”, 2011-yil “Buyuk xizmatlari uchun”, 2019-yil “Mehnat shuhrati” ordenlari bilan taqdirlanadi.

1995-yili Fransiya, 1997-yil Germaniyada audio albomlari chiqarilib, ko‘p nusxalarda sotiladi. 1997-yil “Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivalida birinchi o‘rin sohibasiga aylanadi.

2000-yildan buyon O‘zbekiston davlat konservatoriyasida pedagoglik faoliyatini yuritib kelayotgan san’atkor 2006-yilda faxriy professor ilmiy unvonini olgan.

2001–2004-yillarda YuNESKO qoshidagi maxsus komissiya a’zosi sifatida ham faoliyat ko‘rsatadi. U 2004-yil Osiyo-Tinch okeani mintaqasidan “BBC Word Music Awards” nufuzli mukofotini qo‘lga kiritadi.

1982–2014-yillarda Muhiddin Qoriyoqubov nomidagi Akademik va xalq badiiy jamoalar direksiyasida yakkaxon xonanda sifatida ishlab, oltin fonddagi katta-katta ashulalarga sayqal berib, o‘z yo‘nalishida qayta yozadi.

2021-yilda “O‘zbekiston Qahramoni” unvoniga loyiq ko‘rilgan san’atkor haqida prezident Shavkat Mirziyoyev taqdirlash marosimida shunday degandi:

“Munojotxon noyob ovozi, betakror ijro mahorati, o‘zbek ayoliga xos go‘zal fazilatlari bilan hammamizning muhabbatimiz, hurmatimizni qozongan. Har bir inson Munojotxonni ko‘rganida g‘urur bilan o‘z onasi, singlisini, go‘zal fazilatli o‘zbek ayolini ko‘rgandek bo‘ladi.

Munojotxonning noyob ovozga egaligi, hozirgacha ham o‘z ustida ishlashi, tartib-intizom bilan konservatoriyada yoshlarga ta’lim berishlarining o‘zi qahramonlik. Men o‘ylaymanki, ushbu e’tirof, ehtirom hali juda katta kuch beradi”.

“Beayb insonning obro‘siga putur yetkazadi”

2018-yilning dekabrida Munojot Yo‘lchiyeva sud majlisiga chaqiriladi. Gap shundaki, bir talaba yigit Toshkent davlat konservatoriyasiga o‘qishga kiritib qo‘yishni va ijodiy imtihondan Munojot Yo‘lchiyevaga aytib yuqori baho olib berishni va’da qiladi. Buning evaziga esa ikki nafar abituriyentdan 12 ming AQSH dollarini talab qiladi. Kelishilgan miqdordan 4 ming AQSH dollarini olayotgan vaqtida qo‘lga tushadi.

“O‘sha voqeadan juda jahlim chiqdi. An’anaviy xonandalikka umuman daxli bo‘lmagan konservatoriyaning sobiq talabalaridan biri Munojot Yo‘lchiyeva bilan gaplashib, o‘qishga kiritib qo‘yaman, deya bir abituriyentdan kelishgan holda pul olgan. Eng qizig‘i, u paytda men Germaniyada xalqaro festivalda edim.

Ijodiy safardan qaytsam, sudga chaqirishdi. Voqeadan xabar topgach, karaxt bo‘lib qoldim. Mana shunday holatlar beayb insonning yillar davomida misqollab yig‘gan hurmati, obro‘siga putur yetkazadi”, — deydi ustoz san’atkor.

Shaxsiy hayot...

1982-yili hind va urdu tillari bo‘yicha mutaxassis Hurmatillo Bo‘riyevga turmushga chiqqan san’atkorning Muzaffar va Shuhrat ismli farzandi bor. 2006-yilda Misr madaniyat markazi bilan hamkorlikda tashkil etilgan “Namunali ayol” tanlovida g‘olib bo‘lgan Munojot Yo‘lchiyeva qaynonalik maqomiga erishgan.

“Oilada ham mehribon, ham qattiqqo‘l onaman, ich-ichimdan mehr tuysam-da, ikki o‘g‘limga juda talabchan munosabatda bo‘lganman. Bolaligimizdanoq mehnatkash va mehribon otamning qattiqqo‘l, jiddiy tarbiyasi o‘laroq, mening xarakterimda ham shu jihatlar shakllangan. Farzandlarimga bergan jiddiy tarbiyam oqibatida, Xudoga shukrki, ikki o‘g‘lim ham yaxshi inson bo‘lib yetishdi.

Ayrimlar kelin qizdek bo‘lmaydi, deydi. Lekin men bu fikrga qo‘shilmayman. Rahmatli qaynonam ham juda muloyim ayol edilar. San’atkor bo‘lganim uchun xizmatlarini risoladagidek qilolmaganman. Bugun o‘zim ham qaynonaman, ikki nafar shiringina qizaloq — Muborakxon va Malikaxonning buvisiman. Kelinlarim ham farosatli, zehnli”, deydi u.

Mirolim Isajonov tayyorladi