• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12305.8
    • RUB152.56
    • EUR14389.17
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +29°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Kashshofa nima? Quralay-chi?

    1989-yilning 21-oktabrida O‘zbekistonda mamlakat mustaqilligi ramzlaridan biri — o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan edi. 2020-yildan boshlab bu sana O‘zbek tili bayrami sifatida nishonlanmoqda. “Daryo” ushbu sana munosabati bilan oktabrni “O‘zbek tili oyligi” deb e’lon qiladi va oy davomida har kuni til masalasida turli yillarda qilingan va hamon o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan chiqishlar, nutqlar, maqolalarni qayta chop etadi.

    Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova

    Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova

    Kashshofa nima? Quralay-chi?

    Yoshlarimiz, o‘smirlarimiz tili naqadar nochorligi xususida gapirmasa ham bo‘ladi. O‘rta maktabni tugatayotgan yigit-qiz hayvon, dov-daraxt, o‘t-o‘lan, qushlardan nari borsa 15—18 tasining nomini biladi. Vaholanki, mutaxassislar yuzlab hayvonlar nomini, daraxtlar turini, sabzalar atamasini tutilmasdan qalashtirib tashlaydilar. Bizda chorvachilik terminlari, rang atamalari haqida maxsus ilmiy ishlar yaratilgan. Lekin ular tor doira kishilari orasidagina qolib ketgan. Ilmiy tadqiqot, aslida, xalqqa, ko‘pchilikka naf keltirishi joiz.

    Tabiatda mavjudotlar ko‘p, o‘simliklar mo‘l. Lekin hozirgi kunda yo‘q bo‘lib ketgan hayvon, o‘simlik turlari ko‘p. Qirilib ketgan hayvon-u o‘simliklarning nomi xalq tilida, dilida saqlangan bo‘lsa, uni qayta jonlantirish mumkin. Nomki xotiradan o‘chdimi, tamom, mavjud narsa izsiz yo‘qoldi deyavering.

    Alisher Navoiyning “Lisonut-tayr” asari badiiy boylik sifatida yuksak qadrlanadi. Ayni paytda bu asarni qushshunoslar qomusi, hayvonot olami izchil tasvirlangan manba deyish mumkin. Quyidagi baytga diqqatingizni tortmoqchiman:

    Saflar ichra pil ila zurrofa ham,Ruh bila dabbobavu kashshofa ham.

    Gap safga tizilgan shaxmat donalari xususida ketyapti. Xo‘sh, saf tortgan — shoir sanayotgan donalar — hayvon-u qushlarni hozir biz bilamizmi? Fil haqida gap yo‘q. Uni hamma biladi. Zurrofa bilan dabbobani lug‘at ko‘rib jirafa va ayiq ekanligini aytib beramiz. Lekin “ruh” nima, “kashshofa”chi? “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”da “kashshofa” umuman uchramaydi, “ruh” shaxmat donasi — to‘ra ekanligi aytiladi. “Navoiy asarlari izohli lug‘ati”da “kashshofa” hayvonning nomi ekanligi, “ruh” shaxmat donalaridan biriligi ta’kidlangan. “Kashshofa” qanday hayvon? Ehtimol u hozirgi tilimizda boshqacha nom bilan atalar? Balki, umuman yo‘q bo‘lib ketgandir. Har holda biz uni o‘rganishimiz, aniqlashimiz darkor. Baytda keltirilgan “ruh” nima? Shaxmat taxtasida ruh hamon o‘z o‘rni, mavqeyi, yo‘rig‘iga ega, lekin “ruh” moddiy olamdagi qanday narsaning atalmasi? Mantiqan qaraganda, fil, zurrofa, ayiq, asp qatorida hayvon turishi kerak. Unday desak, ruh deb atalgan hayvon yohud qush qanday bo‘lgan?

    “Yosh kuch” jurnalining 1990-yil 1-sonidan parcha

    “Yosh kuch” jurnalining 1990-yil 1-sonidan parcha

    Alisher Navoiyning “Xazoyinul-maoniy” dostonidagi mana bu bayt ham diqqatga sazovor:

    Kim kuchuk birla xo‘tukka necha qilsang tarbiyat,It bo‘lur, dog‘i eshak, bo‘lmaslar aslo odami.

    Bu baytni hamma biladi, unda ifodalangan didaktik ma’noni sharhlab beradi. Lekin ko‘pchilik kuchuk ulg‘aygach it bo‘lishini, xo‘tuk katta bo‘lgach eshak bo‘lishini o‘ylab o‘tirmaydi. Ayniqsa hozirgi paytda “vovullaydigan”larning jamisi it, toshkentliklar tilida kuchuk. Shunday sakbonlar borki, itlarning turlarini aniq farqlaydilar. Ularning qanchadan qancha nomlarini tutilmasdan aytadilar. Bizda itlar, qushlar, mushuklar ko‘riklari bot-bot o‘tkaziladi. Bunday ko‘riklarda yangi nom, atamalar quloqqa kiradi — til boyligi ortadi. Bunday ko‘riklarni hozircha ko‘proq rus o‘rtoqlar uyushtiradilar; 6–7 yoshli bolakayning qushlar, itlar nomlarini biyron-biyron sanashi kishini maroqlantiradi. O‘zbek bolalari it, kuchuk, tevat, ko‘ppak, laycha singarilarni farqlamaydilar. Dahshatlisi shundaki, shahar bolalari otni eshakdan, qo‘yni echkidan farqlamaydilar, tuyani bilmaydilar. Ular bulbul, qarqinoq, mayna, kaklik, boyo‘g‘li, popishak, chittakni ko‘rmay katta bo‘lyaptilar. Bolalar-u o‘smirlarni qo‘ya turaylik: kap-katta ziyoli odamlar podachi bilan cho‘pon orasidagi farqni bilmaydilar, yilqichi kabi kasb borligini eshitmaganlar.

    Tilimizning boyligiga shubha yo‘q. Lekin boy tilimizda ichki bog‘liqlik, qonuniyatlar bor: bironta so‘z, ibora yo‘qki, u kelib chiqishi, ma’nosi jihatidan boshqa so‘z bilan bog‘lanmagan bo‘lsin. Masalan, odam haqida gap borsa, erkak, ayol, bola deb ajralish bir turkumni tashkil qilishini anglaymiz. Lekin hayvon-u qushlarning nari (erkagi), urg‘ochisi (ayoli) va bolasini farqlab o‘tirmaymiz. Tilimizda “otning (eshakning, itning, cho‘chqaning qo‘yning) bolasi” degan ibora keng qo‘llaniladi, “ona qo‘y, ona kiyik, ona bug‘i” singari birikma ham uchraydi. Aslida nar, urg‘ochi, bola hayvonning mana shu tartibdagi atamasini keltiramiz. Bu yerda xatolik bo‘lishi mumkin. Agar hurmatli jurnalxonlarimiz bu ro‘yxatni davom ettirsalar, xatoyimizni tuzatsalar, ayni choqda shunga qo‘shimcha tarzda o‘z qishloqlari va nohiyalarida o‘sadigan, ekiladigan o‘simliklar, gullar nomlarini tartib bilan yozib yuborsalar, tilimizni boyishiga hissa qo‘shgan bo‘lur edilar.

    Abdug‘afur Rasulov, “Yosh kuch” jurnali 1990-yil 1-son

    22.10.2021, 12:10   Izoh (0)   32249
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Senat O‘zbekistonda go‘sht va kartoshka importini QQSdan ozod qilishni ma’qulladi

    22.10.2021, 11:48

    O‘zbekistonda dam olish kunlari quyoshli, lekin salqin ob-havo bo‘lishi kutilmoqda

    22.10.2021, 11:24

    “O‘zbekneftgaz” AJ o‘z tarixida ilk bor “Barqaror” prognozi bilan “BB-” xalqaro kredit reytingiga ega bo‘ldi

    22.10.2021, 11:20

    Zomin tog‘larida qor yog‘di (foto va video)

    22.10.2021, 10:42

    Sobiq “Bobur” bog‘i “Do‘stlik” nomi bilan qayta foydalanishga topshirildi

    22.10.2021, 10:13

    O‘zbekiston Oliy sudida lavozim tayinlovlari amalga oshirildi

    22.10.2021, 09:27
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Kredit olish kerakmi: moliyaviy yordam yoki qarz tuzog‘i?


    Rockstar Gaming Festival 2025: O‘zbekistonda yorqin his-tuyg‘ular, xursandchiliklar va kibersport


    BI Group O‘zbekistonda turar joy binosining zilzilabardoshligini ochiq sinovdan muvaffaqiyatli o‘tkazdi


    Beeline Uzbekistan Farg‘ona vodiysidagi yuzlab aholi punktlarini yuqori tezlikdagi aloqa bilan ta’minladi


    Soy Bo‘yi: Orzular ro‘yobga chiqadigan sohil bo‘yidagi uy 


    Market Yandex Go O‘zbekistonning yana sakkiz hududida ishga tushdi


    Accor Toshkentda Swissôtel Tashkent ochilishini nishonlamoqda, shveysariya uslubidagi hashshamatni O‘zbekiston poytaxtiga olib kelmoqda


    Mobiuz Andijon, Namangan va Farg‘ona viloyatlarida 5G ning yangi imkoniyatlarini ochmoqda


    “Biznesni rivojlantirish banki” 1 trln 273 mlrd so‘mlik ipoteka krediti ajratdi


    TENET: O‘zbekiston Mustaqilligi kuni sharafiga Stellar Residence apartamentlariga eksklyuziv shartlar 


    Kelajak – bugungi qilgan harakatingiz samarasidir. O‘zingizga ishonch esa har qanday yutug‘ingizning boshlanishi 


    APEX — moliyaviy boshqaruv uchun qulayliklar bitta ilovada 


    “Dunyodagi eng ingichka 3D egri ekranli smartfon” unvoniga ega Ginnes rekordchisi: O‘zbekistonda rasman taqdim etildi


    “Trastbank” kichik biznesni rivojlantirish uchun 1 mlrd so‘mgacha kredit taklif etadi


    Imzo Glass mahsulotlari Buyuk Britaniyaga eksportga yuborildi

     

    Tavsiya etamiz

    “Temir intizom, po‘lat tana va qo‘rquv bilmas qalb”. Insoniyat tarixidagi eng qudratli maxsus qo‘shinlar qaysilar edi?

    26 avgust, 20:10

    Yadro urushidan ham xavfli: insoniyatga tahdid solayotgan 5 ta yirik talafot

    26 avgust, 13:53

    O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Qozog‘iston va Tojikistondagi xususiy maktablarda o‘qish narxi qancha?

    25 avgust, 18:35

    Yahudiylarning “Tarixiy vatan” va “Buyuk Isroil” haqidagi puch da’volari: Falastin aslida kimga tegishli?

    23 avgust, 13:22
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Suriya prezidenti o‘zini ISHIDning asosiy qurboni deb atadi

    Dunyo | 26 avgust, 23:40

    Toshkent viloyatida xotinini tosh bilan urib o‘ldirgan erkakka hukm o‘qildi

    O‘zbekiston | 26 avgust, 23:31

    Banklarda muammoli kreditlar ulushi bir yilda 1,7 trln so‘mga ko‘paydi

    O‘zbekiston | 26 avgust, 23:30

    Turkiya transport vaziri 225 km/soat tezlikda mashina haydagani uchun jarimaga tortildi

    O‘zbekiston | 26 avgust, 22:55

    Xiaomi ovozli boshqaruvga ega “aqlli” suv isitgichni taqdim etdi

    Dunyo | 26 avgust, 22:40

    Donald Tramp Vladimir Putinga bosim o'tkazadigan vaqt keldi — WSJ

    Dunyo | 26 avgust, 22:25
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.