Toshkent shahar IIBB: Abdulla Qodiriy ham militsiyada xizmat qilgan

Adib Abdulla Qodiriy Toshkent shahrida 1917-yilda tuzilgan xalq militsiyasida ko‘ngilli sifatida xizmat qilgan. Bu haqda 12-fevral kuni Toshkent shahar IIBBda “Shon-sharaf” muzeyi ochilishi marosimida ma’lum qilindi, deya xabar bermoqda “Daryo” muxbiri Musulmonbek Ibrohimov.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 12-fevral kuni Toshkent shahar ichki ishlar bosh boshqarmasiga tashrif buyurgan edi. Tashrif davomida prezidentga boshqarmada yangi tashkil etilgan muzey faoliyati haqida axborot berilgan.

Muzey haqida ma’lumot bergan kapitan Elbek Normo‘minovning aytib o‘tishicha, 1917-yili fevral inqilobidan keyin Toshkentda ishchi-dehqon militsiyasi tashkil etiladi va unga mahalliy xalq vakillari, asosan, yoshlar ko‘ngilli sifatida qo‘shiladi.

“Fevral inqilobi ta’sirida oddiy xalq vakillari mamlakat boshqaruvida ijobiy o‘zgarishlar bo‘lishiga umid qilib, bu o‘zgarishlarning oldingi safida bo‘lishga intildi. Jumladan, o‘zbek romanchiligi asoschisi Abdulla Qodiriy ham o‘sha davrda tuzilgan xalq militsiyasiga ko‘ngilli bo‘lib yozilgan edi”, – dedi muzey xodimi.

Abdulla Qodiriy bu haqda o‘zining tarjimayi holida shunday yozadi: “Nikolay taxtdan yiqilg‘onidan keyingi oddiy xalq militsiyasiga ko‘ngilli bo‘lib yozildim... Nikolayning taxtdan yiqilib, hurriyat bo‘lg‘oniga xursandligim dunyoga sig‘mas edi”.

Muzey ikki qismga bo‘lingan. Birinchi qismda O‘zbekiston hududida birinchi ichki ishlar organlarining tashkil etilishi va ungacha bu vazifani bajargan tuzilmalar haqida jonli tarix gavdalangan. Ikkinchi qismda esa O‘zbekistonning mustaqillikdan keyingi ichki ishlar tizimi haqida hikoya qiluvchi eksponatlar joylashtirilgan. Muzey barcha tarix ixlosmandlari uchun ochiq va bepul.

Ma’lumot uchun, Abdulla Qodiriy – shoir va yozuvchi, dramaturg va publitsist, o‘zbek adabiyotida roman janri asoschisi. Qodiriyning asarlari o‘zbek xalqi hayotiga bag‘ishlangan. Abdulla Qodiriyning nashr etilmagan XX asrning 20-yillari yozilgan sahna asari asosida rejissor Mark Vayl o‘zining Toshkentdagi Ilhom teatrida “Oppoq qora laylak” sahna asarini qo‘ygan.

Abdulla Qodiriy (Julqunboy) 1894-yil Toshkentda badavlat savdogar oilasida tug‘ilgan. Yoshlik va o‘smirlik yillaridagi muhit – savdogarlar, boylar va kambag‘al dehqonlar, iqtidorli hunarmandlar, doim muhtojlikda kun kechiruvchi kosiblar va yersiz dehqonlardan iborat bo‘lgan. Ushbu mehnatkash xalq dunyosi, shuningdek, shahar ziyolilari bo‘lajak yozuvchi shakllanishida muhim o‘rin tutgan.

Abdulla yoshiligidan uzoq umr kechirgan (Qodir aka 102 yil umr ko‘rgan) va ko‘pni ko‘rgan otasining hikoyalarini tinglab o‘tirar edi, otasidan u adabiy faoliyatida asqatgan sezgir kuzatuvchanlikni meros qilib olgan. Uning otasi bog‘dorchilikni juda yaxshi ko‘rgan, shu sabab, Qodiriyning o‘zini bog‘bonning o‘g‘liman, degan fikrlarini uchratish mumkin. Abdulla Qodiriy avvaliga musulmon maktabida (1904—1906), keyin — rus-tuzem maktabida (1908—1012) o‘qib, muvaffaqiyatli yakunlaydi. 1912-yilga kelib, Abdulla Qodiriyning nisbatan birinchi adabiy tajribalari boshlanadi. O‘zining ilk nashr etilgan asarlarida – “Xotinboz” (1915) va “Baxtsiz kuyov” (1915) hikoyalarida eski o‘zbek turmushining chizgilari hajviyona ifodalangan. 1915—1917-yillar Qodiriy Abdul Qosim madrasasida arab va fors tillarini astoydil o‘rganadi. Yozuvchining inqilobdan avvalgi asarlarida jadidchilik ta’siri sezaladi.

Sovet davrida A.Qodiriy V.Ya.Bryusov (1924—1925) nomidagi Moskva adabiy kurslarida o‘qiydi, so‘ngra, 1925—1926-yillar Toshkentda, “Mushtum” o‘zbek hajviy jurnalida ishlaydi. Qodiriyning roman va qissalari (“O‘tgan kunlar”, “Mehrobdan chayon”), shuningdek, jamoaviy ijodi (“Obid ketmon” qissasi) XIX asr toshkentlik va qo‘qonlik o‘zbeklar hayotiga bag‘ishlangan. “O‘tgan kunlar” romani katta shuhrat qozongan. Barcha ziyolilar ushbu kitobni o‘qishga intilgan. Va hatto, savodsiz kishilar uni tinglash uchun guruh bo‘lib to‘planishgan. Ko‘plab o‘zbek oilalarida romanning Otabek va Kumush qahramonlarining ismlari paydo bo‘la boshlagan.

Abdulla Qodiriy qatag‘on qilingan. 1937-yilning 31-dekabrida “xalq dushmani” sifatida hibsga olinadi, bunga hasadgo‘y “qalamkash hamkasblari” qo‘l urgan. 1938-yilning 4-oktabr kuni yozuvchi otib tashlangan, o‘limidan so‘ng oqlangan. Toshkentdagi Xo‘ja Alambardor (Kamolon) qabristoniga dafn etilgan.