Hafta ijtimoiy muammolari: Uyqu markazidan ovqat markazigacha

Sezyapsizmi, monopolistlar hayotimizda qanday monopoliya o‘rnatsa, markaz so‘zi tilimizda shunday monopoliya o‘rnatyapti. O‘quv markazi, til markazi, osh markazi, non markazi, savdo markazi, go‘sht markazi. O‘quv dargohi, ta’lim dargohi, oshxona, choyxona, novvoyxona, do‘kon, magazin, qassobxona degan g‘irt o‘zbekcha so‘zlarimiz yetimday chekkada mung‘ayib qoldi.

Uyqu markazi(yotoq)dan turib, hojat markazi(tualet)ga kirdim. So‘ng yuvinish markazi(qo‘lyuvgich)da bet-qo‘limni yuvib, ovqat markazi(oshxona)ga kirdim. Nonushta qilgach, transport markazi(avtobekat)dan avtobusga mindim.

Ish markazi(ishxona)mgacha yarim soatlik yo‘q. Ertalabdan yo‘lto‘sar markazi(DAN posti)da turgan melisalar reyd o‘tkazyapti. Yaqinroq borsak – yo‘q, davlat markazi(Toshkent)ga katta-katta mehmonlar kelgan ekan, kattayo‘l markazi(avtotrassa)ni to‘sib qo‘yishibdi. Noiloj, aholi yashash markazi(mahalla)ning torgina yo‘lidan aylanib yurdik.

Birovga aytmang-u, biz ish markazi(korxona)ga kelib darrov ish boshlamaymiz. Ko‘rsatuvlar markazi(televizor)ni yoqamiz, birov choy, birov kofe damlaydi. Yonimizdagi savdo markazi(magazin)dan mayda-chuyda olib chiqib, kavshanib o‘tiramiz.

Xo‘o‘sh. Ko‘rsatuvlar markazi(televizor)dagi lofchilarning aytishicha, biz Yevrosiyo iqtisodiy ittifoqiga kirmoqchi ekanmiz. Birovga aytmang-u, men diktorlarni lofchilar deyman. Yagona davlat bo‘lsak, boj markazlari (bojxonalar) yo‘qolarkan, qo‘shnilarga tovar sotishimiz osonlasharkan. Undan ham qizig‘i, mehnat muhojirlarining umumiy markazi(Rossiya)ga bemalol borib ishlarkanmiz, militsiya markazi (OMONchilar) osilmas ekan. Mahsulot markazlari (zavodlar), ishlab chiqarish markazlari (fabrikalar) ochilib iqtisodimiz gullab ketarkan. Iye, maza bo‘larkan-u, deb qo‘ydim. Yo‘lni qancha to‘ssangam, ish markazlar(korxonalar)ini gullatib qo‘y, barakatopkur.

Ish markazi(korxona)mizda sakkizta mahsulot tayyorlash markazi (sex) bo‘lsa, hozir bir yarimtasi ishlayapti. Birovga aytmang-u, qolganlarini dastgoh markazlar(stanok)iga qo‘shib sotvorildi. Kim sotganini sizgayam, birovgayam haligacha aytmadim. Shundan keyin kunimiz qo‘riqlash markazi(qorovulxona)xonadagi ko‘rsatuvlar markazi(televizor)ning tagida o‘tadigan bo‘pqoldi. Hech vaqo ishlab chiqarmasang ham davlat oylik to‘layverarkan, vey. Pul markazi(kassa)dan sharaq-sharaq sanab olgan pullarimizning tobora barakasi uchdi. Borib-borib ishtonsiz qolayozgandik, bir boymat sarmoya kiritib, korxonamizni arang saqlab qoldi. Rahmat unga.

Siz bilan vaqillashib kunni kech qildim. Yaxshiki, taksi markazi yonimizdaligi uchun transport muammosi yo‘q. Go‘sht markazi(qassobxona)dagi sotuvchi “keling, oka, rasprodaja qivordim” degandi, yarim kilogina olib xonadonlar markazi(mikrorayon)dagi uyimga zipilladim. Ittifoqniyam, markaziniyam bir chetga qo‘ying, uyimizdan qo‘ymasin.

Uzunquloq pirim ziyoratgohidan motivatsiya

Bilaman, diniy mavzu qaltis. Kallani olishga ishqibozlar ko‘p. Shuning uchun kallani bir joyga qo‘yib, eski kitobdagi mavzuni ko‘taraman. Bugungisini emas.

O‘sha yoshligimizda maza qilib o‘qigan “Sehrli qalpoqcha” kitobida ajoyib bir ziyoratgoh tasvirlanadi. Bu ziyoratgohga bormabsiz – dunyoga kelmabsiz. Duo oluvchi bormi, farzand tilovchi bormi, ishlari o‘ngidan kelishini so‘rovchi bormi – hammasi Uzunquloq pirim qabriga kelib so‘raydi. Uzunquloq pirimga har narsani bag‘ishlash shunchalik ommalashganki, bir yigit pivoni oxirigacha simirib, “Savobini Uzunquloq pirimga bag‘ishladim”, deb shishasini soyga uloqtirvorganigacha tasvirlangan.

Xo‘sh, bu Uzunquloq pirim qanday karomatgo‘y zot bo‘lgan? Kitobning oxirida ayon bo‘ladi. Aniqrog‘i, ziyoratgohni Hoshimjonning dadasi, mashhur buldozerchi Ro‘zivoy aka pionerlager qurish uchun buzayotganda odamning emas, eshakning suyagi chiqadi. O‘rtada bahs tug‘iladi. Birov bu odamning suyagi desa, ikkinchisi eshakning suyagi, deb yengadi. Oxiri uzoq tog‘ tarafda yashovchi yuzdan oshgan chol boboni olib kelib oydinlik kiritishadi. Otaxonning aytishicha, to‘qson yilcha oldin bir kambag‘al cholning o‘tin ortib kelayotgan birgina eshagi yukni ko‘tarolmay tappa tashlab o‘lib qoladi. Chol bechoraning birgina boquvchisi shu eshak bo‘lgani uchun qattiq qayg‘urib, uni shu yerga ko‘madi. Yo‘lda yig‘lab o‘tirsa, odamlar “kimingiz dunyodan o‘tdi?”, deydi. Chol qayg‘u bilan “valine’matim Uzunquloq pirimni ko‘mdim”, deydi. Shu-shu bu yer ziyoratgohga aylanadi. Odamlar “valine’mat Uzunquloq pirim”dan tilak so‘rashga o‘rganadi.

“Ey, birodarlar, tilak yagona yaratuvchidan so‘raladi. Qabrdan emas. Ziyoratgohdan tilak so‘ralmaydi, daraxtga latta bog‘lanmaydi. Qabrdagilar sizga yordam bera olarmidi. Motivatsiya olaman, shavqlanaman, deb o‘zingizni kulgiga qo‘ymang”, deydigan odam bo‘lmagan. Shu tariqa ziyoratgoh biznesi gullab-yashnagan. Darvoqe, eslataman: gap asardagi Uzunquloq pirim ziyoratgohi ustiga ketyapti.

Sarvar usta

Muallif fikri tahririyat nuqtai nazaridan farq qilishi mumkin.