Yaponiya ta’lim tizimi bo‘yicha o‘ziga xos yo‘nalish yaratgan davlatlardan biri hisoblanadi. Kunchiqar mamlakatda ta’lim olish tartibi qanday? Xorijlik talabalar uchun qanday imkoniyat, sharoit va imtiyozlar mavjud? Yaponiyaga o‘qishga bormoqchi bo‘lgan talaba nimalar bilishi kerak? Bu haqida o‘zi Yaponiyada o‘qib, hozirda yaponlarga dars berayotgan dotsent o‘zbekistonlik Erkin Kurganov “Daryo”ga batafsil gapirib berdi.

Erkin Kurganov 1987-yilda Namangan viloyati, Chortoq tumanida tug‘ilgan. 2010-yilda O‘zbekiston milliy universitetining biologiya fakultetini tamomlagan. Yaponiya Milliy fiziologiya institutida ilmiy ishlar olib borib, 2017-yilda PhD bosqichini muvaffaqiyatli tugatgan. Hozirda Kyoto texnologiya institutida dotsent (Assistent Professor) bosh miya va nerv sohasi bo‘yicha talabalarga dars berib kelmoqda.

Ilk bor Yaponiyaga borishim haqida

Yaponiya haqida ilk bor talaba bo‘lgan kezlarim eshitganman. O‘sha paytlari iqtidorli talabalar uchun “Sumitomo” fondi tashkil etilgan edi. Mana shu fond sabab, Kunchiqar mamlakatga qiziqishim uyg‘ongan. Talabalik paytimda yo‘nalish tanlashga qiynalganman lekin ustozlarim maslahati bilan biofizika yo‘nalishini tanlaganman. Keyinchalik ustozim akademik Ravshan Sabirovning taklifi va qiziqtirishlari tufayli 2010-yil Yaponiyaga borib, u yerdagi ilm-fan bilan tanishganman. 2012—2017-yillar davomida Yaponiya milliy fiziologiya institutida PhD (Bu 5 yillik dastur bo‘lib, 2 yil magistratura va 3 yil PhD) o‘qidim. Hozirda Kyoto texnologiya institutida bosh miya va nerv sohasi bo‘yicha talabalarga dars ham beryapman.

O‘zbekiston va Yaponiya: ta’lim tizimi va farqli jihatlar

Ta’lim tizimi O‘zbekistonning eng og‘riqli nuqtasi deb hisoblayman. Chunki Yaponiyada bir necha yillardan buyon o‘qib va shu sohada bir muddat ishlab tushundimki, yurtimizda ta’lim tizimi va tibbiyot o‘tgan davr mobaynida o‘z joyida qotib qolmagan, balki ortga ketgan desam adashmayman. Bu ortga ketish afsuski, maktabgacha ta’lim muassasasidan  boshlab, o‘sha aspirantura va doktoranturagacha davom etgan.

Umuman olganda, Yaponiya va O‘zbekiston ta’lim tizimini taqqoslab bo‘lmaydi. Sababi tafovut juda katta. O‘zim misolimda aytadigan bo‘lsam, O‘zbekiston milliy universitetining biologiya fakultetidagi 4 yillik o‘qish davomida 60 ga yaqin fanlarni o‘zlashtirishga majbur bo‘lganmiz. Biologiya sohasida o‘qiydigan talabalar uchun masalan, etika, estetika va yana bir necha gumanitar sohadagi fanlarni nima keragi bor deydigan odam bo‘lmagan. Qizig‘i shundaki, hozir ham shu savolni beradigan odam yo‘q. Yana bir tomoni, bu talabalarni haqiqiy ilm bilan mustaqil shug‘ullanish uchun vaqti yo‘q. Shuning uchun biz yaponlarning ta’lim tizimidan juda ko‘p narsalarni o‘zlashtirishimiz kerak. Bunda birinchi navbatda o‘qituvchilarni maktablarga saralab olishdan boshlab, to dars berish usuli, yondashuvi oliy ta’limdagi dars jarayonlari va ilmiy daraja olishdagi erkinliklarni aytib o‘tishim mumkin.

O‘zim hozirda faoliyat yuritayotgan dargohda talabalar asosan, boshlang‘ich 2 yilda (bakalavrlar nazarda tutilyapti) nazariy va amaliy jihatdan bilimlarini mustahkamlab, shu 2 yil davomida fakultetni har bir kafedrasi bilan tanishishadi. Uchunchi bosqich 2-semestrdan boshlab esa o‘zlari ariza topshirgan kafedradagi laboratoriyalarga biriktirilib, keyingi 1,5 yil davomida bevosita o‘z ilmiy ishlari bilan mashg‘ul bo‘ladi. Mana buni erkinlik, erkin fikrlashga va kelajakda mustaqil bo‘lishga tayyorlov desa bo‘ladi.

Yapon talabalari haqida

Yapon talabalarini bir so‘z bilan ta’riflash qiyin. Yuqorida aytganimdek, dars berish jarayoni O‘zbekistondagidan ancha farqli bo‘lgani bois, talabalar ham shunga yarasha.  Masalan, darsda talaba yonidagilarga halal bermagan holda uxlashi mumkin va o‘qituvchi bu uchun talabani jazolamaydi. Talabalar bilan professorlarni munosabati, bir-birlariga bo‘lgan hurmati havas qilarli darajada. Professor o‘z laboratoriyasidagi talabalar bilan juda yaqin.  Men ham talabalarim bilan ilmiy mavzularni keng muhokama qilamiz, bir-birimizni eshitamiz, ularni keng fikrlashini ko‘rib havasim keladi. Ko‘pchilik talabalar dam olish kunlari vaqtinchalik ishlashi mumkin. Bu yerda uni “baito” (aslida “arubaito”) deyishadi. Bu talabalarga biroz bo‘lsa ham moliyaviy mustaqillik beradi.

Yaponlar haqida anglaganlarim

Yaponlar o‘ta muloyim xalq. Ba’zi urf-odatlari o‘zbeklarga o‘xshab ketadi. Tabiatdan barchasini boricha qabul qiladigan inson bo‘lganim uchun ko‘nikib ketishim unchalik qiyin bo‘lmagan. Menga ularning choy tayyorlash marosimi juda yoqadi. Har bir jarayonini erinmasdan bajarishadi. Ularni kuzatib turib, sabr degani shu bo‘lsa kerak-da deyman o‘zimga o‘zim. Yana ularda insonlarning bir-biriga bo‘lgan hurmati tahsinga sazovor. Eng asosiysi, yaponlar juda mehnatkash xalq. Ish soati tugashiga qaramay, ko‘pchiligi tungacha ishlaydi. Men ham borganimdayoq, ulardan shu xislatni yuqtirib olganman.

Yaponiyada o‘qimoqchi bo‘lgan talabalarga maslahatlar

Yaponlar o‘zi mehnatkash bo‘lganidek, boshqalardan ham shu mehnatsevarlikni, izlanishni kutadi. Shuning uchun Yaponiyaga kelib, o‘qimoqchi bo‘lgan talabalar o‘z sohasini sevadigan, ilmga chanqoq bo‘lishlari kerak. Albatta, ingliz tilini bilishlari, qolaversa, yapon tilini ham o‘zlashtirishsa, kelajakda o‘zlari uchun faqat foydali bo‘ladi. Yaponlarga o‘z tillarida muloqot qilsangiz, ular sizni judayam hurmat qilishadi. Ustozim akademik Sabirov doim “Chet elda o‘qishni va ishlashni xohlasangiz, o‘z sohangizni yoki chet tilini o‘zini bilishiz yetarli emas. Deylik, siz sohangiz bo‘yicha yetuk olimsiz, til bilmasangiz o‘z g‘oyalaringizni boshqalarga yetkazib bera olmasangiz natija nolga teng. Xuddi shunday chet tilini bilib, o‘z sohangizni bilmasangiz ham hech nimaga erisha olmaysiz. Ikkalasini ham teng olib borishga harakat qiling” deb ta’kidlardilar. Kelajakda Yaponiyaga kelib o‘qimoqchi bo‘lgan yoshlarga ham shu so‘zlarga e’tibor berishlarini so‘rardim.

Mamlakatda talabalarga imkoniyatlar ko‘p. Masalan, boshqa xorijiy malakatlardan farqli ravishda xuddi bizdagiday Yaponiyada universitetlarda stipendiya beriladi. Bundan tashqari Monbukagakusho, JASSO kabi nomdor davlat stipendiyalari, shuningdek, har bir viloyat (prefektura), xususiy korxona va tashkilotlarning ham alohida stipendiyalari bor. Aytmoqchi bo‘lganim, haqiqiy o‘qiyman, izlanaman degan talaba uchun moliyaviy tomondan qo‘llovchi imkoniyatlar yetarli.

Bundan tashqari, Yaponiyaga kelmoqchi bo‘lgan yoshlarga birinchi navbatda punktual (o‘z vaqtida) bo‘lishni maslahat beraman. Yaponiyada vaqtni qadrlashadi. Yaponiyada atigi 10 soniya kech qolgan yoki erta ketib qolgan poyezd uchun rasman uzr so‘ralgan holatlarni ko‘pchilik eshitgan yoki o‘qigan bo‘lsa kerak. Qisqa qilib aytganda, tarib-intizomli, bilimli kadr jamiyatda o‘z o‘rnini, albatta, topib ketadi.