Bugungi kunda namoyishkorona sarf-xarajatlar o‘z o‘rnini yashirin xarajatlarga bo‘shatib berdi. Insider Pro nashri zamonaviy millioner va milliarderlar o‘z mablag‘larini nimalarga yo‘naltirayotganligi haqida hikoya qiladi.
XX asr ommaviy ishlab chiqarish iqtisodiyotining rivojlanishi, zavodlarning ish kuchi va xomashyo qimmat bo‘lmagan Xitoy va uchinchi dunyo mamlakatlariga ko‘chirilishi eksklyuziv mahsulotlar sonining oshib ketishiga olib keldi.
Getty Images" data-action="zoom" class="border lazyload" />
Iste’mol bozorining demokratlashtirilishi badavlat kishilarni o‘z ijtimoiy maqomini mahsulotlar yordamida ko‘z-ko‘z qilish imkoniyatidan mahrum qildi. O‘rtacha toifaga mansub kishilar ham ular hududiga kirib keldi va ulkan televizor va zamonaviy sumkalarni xarid qila boshladi. Hozir yo‘ltanlamaslarda harakatlanadigan, samolyotlarda uchadigan va sayohatlarga yo‘l oladigan odamlar soni ko‘p. Hashamat buyumlari kishilar maqomini ortiq belgilamay qo‘ydi.
Bu milliarderlarning o‘z ijtimoiy pozitsiyasini yanada nozik namoyish etishiga olib keldi. To‘g‘ri, hozir ham ba’zi oligarx va milliarderlar yaxta, hashamatli limuzin va dala-hovlilar xarid qilmoqda. Biroq ularning yuqori intellektual qatlamidan chiqqan yangi elitasi o‘z maqomini bilim va madaniy kapital yordamida mustahkamlab, boylar haqidagi odatiy tasavvurlarimizni o‘zgartirmoqda. Ular o‘z mablag‘larini moddiy manfaatlarga emas, ta’lim va inson kapitaliga kiritishni ma’qul ko‘rmoqda. Bunday xatti-harakatkarni “ko‘z ilg‘amas sarflar” deb atash mumkin. Mazkur termin atrofdagilar uchun aniq-ravshan bo‘lmagan yoki uning egasi maqomini anglatib turuvchi, shubhasiz eksklyuziv va qimmatbaho barcha xaridlarni o‘z ichiga oladi.
Badavlat kishilarning yangi toifasi va ularning sarf-xarajatlar bilan bog‘liq odatlari yuzaga kelganligi ayniqsa AQShda ko‘zga tashlanadi. Iste’mol sarf-xarajatlari tahlili ma’lumotlari 2007-yildan boshlab aholining eng boy qatlami (yiliga 300 ming dollardan ortiq daromadga ega) moddiy manfaatlarga sarf-xarajatlarni sezilarli darajada qisqartirgani, o‘rtacha daromadga ega kishilar esa (yiliga 70 ming dollar daromad qiluvchi) aksincha ularni oshirganligidan guvohlik beradi.
Badavlat kishilar ochiq materializmdan xalos bo‘la turib, o‘z mablag‘larini ta’lim, pensiya va sog‘likka qarata boshladi. Bularning barchasi nomoddiy hisoblansa-da, ular ancha qimmatga tushadi. Sayyoraning eng boy kishilari o‘z mablag‘larining asosiy qismini yashirin sarf-xarajatlarga yo‘naltirmoqda. 1996-yildan buyon badavlat oilalarning ta’lim olishga sarflagan xarajatlari 3,5 barobarga oshdi, o‘rta toifada esa bu ko‘rsatkich o‘zgarmadi.
Yuqori va o‘rta toifaga mansub kishilar xarajatlari o‘rtasidagi keskin farq ham AQShda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Moddiy manfaatlardan farqli o‘laroq, ta’lim olish mamlakatda yil sayin qimmatlashib bormoqda. 2003-yildan 2013-yilga qadar kollejlarda ta’lim olish 80 foizga oshgani holda, ayollar kiyimining o‘rtacha narxi bor-yo‘g‘i olti foizga oshgan. Bu yerda ta’lim olish qiymati shunchalik yuqoriki, ko‘pchilik oilalarning buning uchun pul topishga urinishidan ham hech qanday ma’no yo‘q.
The Economist jurnaliga obuna bo‘lish 100 dollarga tushsa-da, uni mutolla qilish kishining elita doirasiga mansubligidan dalolat beradi. Ya’ni u o‘qib chiqqanlarining mazmunini tushunishi uchun ajoyib va qimmatbaho ta’lim olgan.
New Yorker qaysi maqolalarni dalil qilib keltirishi yoki kishilar davrasida nima haqida suhbatlashishni anglash madaniy kapitalga egalikni ko‘rsatadi, bu esa tegishli ijtimoiy muhitga yo‘l ochadi. Bunday muhit esa, o‘z navbatida, nufuzli ish, aloqalar va xususiy maktablarga yo‘l ochadi. Qisqa qilib aytganda, yashirin xarajatlar ijtimoiy aloqalar doirasini kengaytiradi.
Yashirin sarf-xarajatlar — bu xoh pensiyalar, xoh ta’limga qaratilgan bo‘lsin, hayot sifatini oshiradi va bolalarning ijtimoiy hayotda egallaydigan o‘rnini yaxshilaydi. Ijtimoiy maqomga erishish uchun uni ko‘z-ko‘z qilish shart emas.
Izoh (0)