O‘zbekistonda ko‘chmas mulkni ommaviy baholash tizimi joriy etiladi

O‘zbekistonda ko‘chmas mulkni ommaviy baholash tizimi joriy etiladi, deb xabar bermoqda Adliya vazirligi. 

Unga ko‘ra, “Ko‘chmas mulkni ommaviy baholash tizimini joriy etish to‘g‘risida”gi prezident farmoni qabul qilindi. Farmon bilan ko‘chmas mulk obyektlarining bozor narxiga yaqin bo‘lgan qiymatini aniqlashning zamonaviy usullari va mexanizmlarini joriy etish va keng qo‘llash, aholi va tadbirkorlarning iqtisodiy aktivlari o‘sib borishi uchun qulay shart-sharoit yaratishning asosiy maqsadlari etib quyidagilar belgilandi:

• respublikadagi mavjud 8 milliondan ortiq turar va noturar joylar, 7 millionga yaqin yer uchastkalarining iqtisodiy aktiv sifatidagi qiymatini aniqlash;
• ko‘chmas mulk obyektining soliq solish, oldi-sotdi qilish, garovga qo‘yish, jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yish va boshqa holatlar uchun aniqlanadigan qiymati o‘zaro mutanosib bo‘lishini ta’minlash;
• ko‘chmas mulk bozoriga oid ishonchli, to‘liq va davriy ravishda yangilanib boradigan axborot bazani yaratish;
• soliq solishda adolatlilik tamoyilini yanada keng joriy etish.

Shuningdek, 2025-yildan bosqichma-bosqich barcha ko‘chmas mulk obyektlari ularning bozor narxiga yaqin bo‘lgan qiymatini aniqlash maqsadida davriy ravishda ommaviy baholashdan o‘tkaziladi.

Ommaviy baholash ishlari quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:

• 2025–2026 yillarda – eksperiment tariqasida Toshkent shahrida;
• 2026–2027 yillarda – Nukus shahri va viloyatlar markazlarida;
• 2027 yil va undan keyingi yillarda – qolgan hududlarda.

Bundan tashqari farmon bilan Kadastr agentligi huzurida Ko‘chmas mulkni ommaviy baholash milliy markazi tashkil etiladi.

Quyidagilar ham belgilandi:

• Iqtisodiyot va moliya vazirligi – ko‘chmas mulkni ommaviy baholash sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshiruvchi organ etib;
• Kadastr agentligi – ko‘chmas mulkni ommaviy baholash sohasida maxsus vakolatli organ etib;
• Milliy markaz – ko‘chmas mulkni ommaviy baholash sohasida ijro etuvchi organ etib.

Ommaviy baholash tizimini normativ-huquqiy va uslubiy jihatdan ta’minlash uchun “Ko‘chmas mulkni ommaviy baholash uslubiyoti” belgilangan tartibda tasdiqlanadi.

2026-yil oxirigacha Toshkent shahridagi eksperiment natijalari, ilg‘or xorijiy tajriba hamda xalqaro ekspertlarning xulosalari va tavsiyalari asosida “Ko‘chmas mulkni ommaviy baholash to‘g‘risida”gi qonun loyihasi ishlab chiqiladi.

2025-yil 1-noyabrgacha ko‘chmas mulkni ommaviy baholash uslubiyotiga asosan quyidagilar ishlab chiqiladi va amaliyotga joriy etiladi:

•  “Ko‘chmas mulk bozori monitoringi” avtomatlashtirilgan axborot tizimi;
•  “Ko‘chmas mulkni ommaviy baholash” avtomatlashtirilgan axborot tizimi.

Bundan avval “Uy-joy va ipoteka bozorini yanada rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi prezident farmoni qabul qilingan edi. Farmon bilan O‘zbekistonda ipoteka kreditlarida to‘lovlarning bir qismini qoplash uchun subsidiyalar oshiriladi. 

O‘zbekistonda turar joyi nochor ahvoldagi oilalarga o‘z hovlisida uy qurish va taʼmirlashga 120 million so‘mgacha ipoteka krediti ajratiladi. Yakka tartibdagi uy-joyni qurish, rekonstruksiya qilish va ta’mirlash maqsadlari uchun asosiy stavkadan 4 foiz bandga yuqori stavkada 120 million so‘mgacha miqdorda, 20 yilgacha muddatga ipoteka kreditlarini ajratiladi. Ipoteka krediti bo‘yicha dastlabki badalning bir qismini qoplash uchun ajratiladigan kreditning 15 foizi miqdorida hamda foiz to‘lovlarining bir qismini qoplash uchun kredit muddatining birinchi 5 yili davomida 12 foizdan oshgan qismiga subsidiya to‘lab beriladi.

Toshkentda uy-joylar uchun ijara narxlari arzonlashishda davom etmoqda

2024-yilning yanvar oyida o‘rtacha taʼmirlangan 1 xonali va 2 xonali xonadonlar uchun o‘rtacha ijara narxi dekabr oyiga nisbatan mos ravishda 0,3 foiz va 0,4 foizga pasaygan bo‘lsa, 3 xonali va 4 xonali xonadonlar uchun mos ravishda 0,1 foizga va 0,3 foizga ko‘tarilgan.

O‘rtacha taʼmirlangan xonadonlar uchun taklif etilgan nisbatan arzon ijara narxlari: 

• Sergeli tumani (1 xonali — 297 AQSH dollari, 2 xonali — 355 AQSH dollari, 3 xonali — 415 AQSH dollari, 4 xonali — 419 AQSH dollari);
• Olmazor tumani (1 xonali — 293 AQSH dollari, 2 xonali — 352 AQSH dollari, 3 xonali — 419 AQSH dollari, 4 xonali — 493 AQSH dollari). 

Nisbatan qimmat ijara narxlari: 

• Mirobod tumani (1 xonali — 344 AQSH dollari, 2 xonali — 512 AQSH dollari, 3 xonali — 643 AQSH dollari, 4 xonali — 705 AQSH dollari);
• Yakkasaroy tumani (1 xonali — 383 AQSH dollari, 2 xonali — 487 AQSH dollari, 3 xonali — 677 AQSH dollari, 4 xonali — 722 AQSH dollari).

O‘zbekistonda uy-joy bozori

Avvalroq Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti mutaxassislari respublikada uy-joy va ipoteka bozoridagi faollik darajasini tahlil qilgandi. Unga ko‘ra, 2024-yilning III choragida O‘zbekiston uy-joy bozorida faollik darajasi pasaydi. Xususan, iyul-sentyabr oylarida ko‘p qavatli uylardagi kvartiralar oldi-sotdisi uchun 41 861 ta shartnoma rasmiylashtirilgan. Ushbu ko‘rsatkich 2023-yilning mos davridagiga nisbatan 3362 taga (7,4 foizga) kam.

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi tahliliga ko‘ra, oktyabr oyida ko‘chmas mulk bozorining hududlar kesimidagi dinamikasi Toshkent viloyatida (+10 foiz) sezilarli o‘sdi, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi (+8,1 foiz) va Jizzax viloyatida (+7,5 foiz) ijobiy o‘zgarishlarni ko‘rsatdi.

Tahlillar tijorat banklari tomonidan ajratilgan ipoteka kreditlari va aholi tasarrufidagi daromadlar uy-joy bozoriga taʼsir etuvchi muhim omillar ekanligini ko‘rsatdi.