Ўзбекистонда банкдан қарзи мавжуд аҳоли кўлами ортиб бормоқда. Бу ҳақда Марказий банкнинг навбатдаги шарҳида сўз борди.
“Кредити борлар кўпаймоқда”
Марказий банк ҳисоб-китобларига кўра, ўтган йили банклардан кредит олган жисмоний шахслар сони 4,7 млн кишини ташкил этган. Бу 2023 йилдагидан 18 фоизга кўп.
“2024 йил якунида ҳар минг кишига банклар олдида қарз мажбурияти мавжуд 224 нафар меҳнатга лаёқатли ёшдаги доимий аҳоли тўғри келиб, 2023 йилга нисбатан 31 кишига ортган”, дейилади шарҳда.
Таққослаш учун, 2020 йил бошида ҳар минг кишидан 100 нафардан кўпроғида банкдан қарз бор эди.
Кредитларнинг тўртдан бири микроқарз
2025 йил 1 январь ҳолатига кўра, банклардан микроқарз (кичик миқдордаги кредитлар) олганлар сони 2,3 млн кишига етган (2024 йил 1 январидагидан 37 фоиз кўп). Банклардан жисмоний шахслар олган жами кредитларнинг 24 фоизи микроқарзлар ҳисобланиб, уларнинг миқдори 42,4 трлн сўмга тенг бўлган.
“2024 йил якунида муаммоли кредитларнинг микроқарзлар таркибидаги улуши 4 фоизни ташкил этди. Бу 2023 йилдагидан 2 фоизга кўп. Микроқарзлар бўйича муаммоли кредитларнинг 53 фоизи қониқарсиз, 16 фоизи эса умидсиз кредитлардир”, дейилади шарҳда.
2024 йил давомида аҳолига ажратилган автокредитлар қолдиғи 6 фоизга камайди, микроқарзлар қолдиғи эса 73 фоизга ортди.
“Микроқарзлар ажратишда аниқ мақсад ва гаров таъминотининг талаб этилмаслиги натижасида қарздорларнинг ўз мажбуриятларини бажара олмаслиги банкларда кредит йўқотиш хавфини оширади”, дея хавотир билдирган Марказий банк.
Ўтган йили ипотека кредитлари қолдиғи 67,7 трлн сўмни ташкил этиб, 2023 йил якунига нисбатан 16 фоизга ўсган.
Аҳоли нега кредит олмоқда?
2025 йил январда Марказий банк махсус сўров ўтказиб, аҳолининг нима мақсадларда қарз олаётганини аниқлади. Сўровда қатнашганларнинг 73 фоизи ўзи ёки оила аъзоларидан бири банкдан кредит олгани ёки банкдан ташқари қарздорлиги мавжудлигини айтган. Иштирокчилардан 64 фоизи банклардан қарз мажбуриятлари борлигини маълум қилган.
“Респондентларнинг 43 фоизи қарз маблағларини уй-жой сотиб олиш ёки таъмирлаш ҳамда автомобиль харид қилишга йўналтирган”, дея қайд этган Марказий банк.
Сўровда иштирок этганлардан 70 фоизи банк ва банкдан ташқари жами қарзлари бўйича ойлик тўлов миқдори 6 млн сўмдан камлигини айтган. Қарз мажбуриятига эга респондентларнинг тўртдан бир қисмида ойлик тўлов миқдори 2–4 млн сўм оралиғига тўғри келмоқда. Респондентларнинг 55 фоизи қарз мажбуриятлари бўйича 2–3 йил, 5 йил ва ундан ортиқ муддатли тўловлар қолаётганини таъкидлаган.
“Респондентларнинг 64 фоизи қарз мажбуриятларини ўз вақтида тўлашда қийинчиликларга дуч келмоқда”, деб ёзади регулятор.
Сўровда қатнашганларнинг 20 фоизи ўзи ёки оила аъзолари томонидан кейинги ярим йил давомида қарзга эҳтиёж борлигини қайд этган. Мазкур қарз мажбуриятлари асосан уй-жой сотиб олиш ёки таъмирлаш мақсадида жалб қилиниши режалаштирилган.
Хавотирли қарз юки
Таҳлил қилинишича, 2024 йилда мамлакатда кредит олган фуқароларнинг ўртача қарз юки (даромаднинг қанчаси қарз тўлашга кетиши) 34 фоизни ташкил этган. Банкдан жами кредит олганларнинг 40 фоизи ойлик даромадининг 50 фоизидан ортиғини кредит тўлашга сарфлайди.
Қарз юки 26–50 фоиз оралиғида бўлган аҳолининг кредитлари умумий қарзларнинг 42 фоизини ташкил этган. Қарздорларнинг 12 фоизида қарз юки 100 фоиздан ортиқ, яъни уларнинг бутун даромади қарз тўлашга кетади. Бундай ҳолда кредит қайтарилмаслик хавфи жуда юқори.
“Ипотека кредити олган жисмоний шахсларнинг бешдан бир қисми даромадларининг асосий қисмини қарз тўлашга сарфламоқда. 2024 йилда ипотека қарз олувчиларнинг 21 фоизида қарз юки 100 фоиздан юқори бўлган, 39 фоизида 50 фоиздан паст бўлган. Ипотека кредити олган барча жисмоний шахсларнинг ўртача қарз юки 65 фоизга тўғри келган”, дея қайд этган Марказий банк.
Шарҳланишича, 2024 йилда автокредит олган фуқароларнинг қарз юки ўртача 61 фоизни ташкил этган. Иккинчи ярим йилликда бу кўрсаткич пасайган ва 50 фоиздан юқори қарздорлар улуши 40 фоизга тушган.
Изоҳ (0)