Жорий йилнинг 6–7 декабрь кунлари хорижий сафарларга жуда кам чиқаётган Россия президенти Владимир Путин Бирлашган Араб Амирликлари (БАА) ва Саудия Арабистонига амалий ташриф билан борди. Россия президенти 2 кунлик сафар давомида БАА президенти Муҳаммад бин Зоид Ол Наҳаён ва Саудия валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад бин Салмон билан кўришиб, бир қанча масалалар юзасидан мулоқот олиб борди. Бундан ташқари, 7 декабрь куни Эрон президенти Иброҳим Раисий Россия раҳбари билан учрашиш учун Москвага келди.
“Дарё” юқоридаги мавзу юзасидан иқтисодий таҳлилчи Шуҳрат Расул ва сиёсатшунос Фарҳод Каримов билан суҳбатлашди.
— Россия президенти йил бошидан буён жуда кам хорижий сафарларга чиқаётган эди. Мана шундай вазиятда Путин нима учун БААга борди?
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
— Путиннинг БАА ва Саудия Арабистонига кутилмаганда ташриф буюришини ҳеч ким кутмаган эди. Ҳозирда Бирлашган Араб Амирликларида БМТ бошчилигида 12 кунлик экология бўйича саммит бўлиб ўтмоқда. Путин расман ёки формал кўринишда БААга борган бўлиши мумкин.
Россия президенти алоҳида БАА президенти билан учрашув ўтказди. Эртаси куни эса Владимир Путин Саудия Арабистонига жўнаб кетди. Бир неча кундан буён Россия матбуоти “биз халқаро изоляцияда эмасмиз, Россияни барча кутади. Кўп қутбли дунёда Россия алоҳида бир қутб”, деган мазмундаги ахборот тарқатмоқда. Нега бундай ахборот тарқатилди? Сабаби Владимир Путин БААга кетишдан олдин президентлик сайловида иштирок этишини маълум қилганди.
Фарҳод Каримов, сиёсатшунос:
— Бугун ХХ асрда катта-катта давлатлар томонидан қолдириб кетган муаммоли ҳудудларда низолар келиб чиқмоқда. Мисол учун, бундай низолар Украина, Фаластин ва Жанубий Америкада содир бўлмоқда. Мана шу жараёнда буюк давлатлар ўртасида ўзаро кураш кечмоқда. Россия Украина уруши оқибатида қийин бир вазиятга тушиб қолди. Кўплаб дунё мамлакатлари Россияни ҳам иқтисодий, ҳам сиёсий изоляцияга олишди. Лекин охирги воқеаларга эътибор берсак, Европа Украина урушидан чарчаганини билишимиз мумкин. Украина уруши нима билан тугашини кутиб турган мамлакатлар энди фаоллашувни бошлади. Яъни Россия билан тўхтатиб қўйилган муносабатлар қайта жонлантирилди. Россия ҳам “биз яккаланиб қолганимиз йўқ, бизнинг ўрнимиз бор”, деган маънода ҳаракат қилмоқда. Назаримда, шунинг учун Путин БАА раҳбарининг таклифини тезда қабул қилиб, ташрифни амалга оширди. Бу билан БАА ҳукумати “биз фақатгина Ғарбга боғланиб қолган мамлакат эмасмиз”, демоқчи.
БМТ Бирлашган Араб Амирлиги ҳукуматига Россия президентини мамлакатга чақиргани учун эътироз билдирди. Бироқ БАА ҳукумати бунга расмий жавоб бермади. Қолаверса, Форс кўрфазидаги араб мамлакатлари алоҳида қутб шакллантиришга ҳаракат қилмоқда. Путиннинг БАА ва Саудияга қилинган ташрифи бир-бирини тўлдиради. Шунинг учун мен БАА ва Саудияга қилинган сафар фақат бир мақсадни кўзлаб амалга оширилган деб ҳисоблайман.
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
— Форс кўрфазида де-факто лидер давлат мавжуд. Бу мамлакат Саудия ҳисобланади. Шу вақтга қадар Саудия Арабистони АҚШга иқтисодий ва сиёсий масалаларда яқин ҳамкор эди. Бу ерда Қўшма Штатларнинг бешинчи ҳарбий флоти ва ҳарбий базаси жойлашган. Совет давридан бери геосиёсий жиҳатдан бу ҳудуд Ғарб ва Америкага тегишли бўлган. 2015 йилда Саудия қироли Абдуллоҳ ал Сауд вафот этди ва тахтга унинг укаси Салмон бин Абдулазиз чиқди. Саудия Арабистонида тахт отадан ўғилга эмас, балки акадан укага ўтади. Бу анъана 100 йилдан буён давом этади. Бироқ қирол Салмон бин Абдулазиз 2021 йилда бу анъанани бузиб, тахтни ўғли Муҳаммад бин Салмонга берди. Шаҳзода эса фақат Қўшма Штатларга қаратилган ташқи сиёсатдан воз кечиб, кўп векторли ташқи сиёсат юрита бошлади. Шу сабабдан ҳозир Саудия ҳам Хитой билан, ҳам Россия билан мулоқот қилмоқда.
— Россиянинг БАА ва Саудия Арабистонида қандай иқтисодий ва сиёсий манфаатлари мавжуд?
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
— Россиянинг БАА ва Саудия билан ўзаро маҳсулот айланмасига қарасак, бу кўрсаткич унчалик ҳам катта эмас. Масалан, 2022 йил ҳисоб-китобларига кўра, Саудия Арабистони билан Россия ўртасидаги маҳсулот айланмасининг ҳажми 1 миллиард долларга етмаган. Россия асосан Саудияга қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилади. Икки давлат ўртасида жуда катта иқтисодий алоқалар мавжуд эмас. Шунинг учун Путин Саудияга иқтисодий муаммоларни ечиш учун келди, дейиш бир оз нотўғри.
Лекин Россия ва БАА ўртасидаги савдо айланмаси ҳажми қарийб 67 фоизга ошган. Ғарб БААни Россияга санксияларни айланиб ўтишга ёрдам бераётганини таъкидламоқда. Бироқ шундан кейин БАА ҳукумати Россияга ёрдам бермаслик борасида Ғарбга ваъда берди. Шундай бўлса-да, Россия ва БАА ўртасидаги савдо айланмаси 9 миллиардни ташкил қилмоқда. Бу кўрсаткич ҳали ўсиши мумкин. Мана шу маънода Россия БАА ва Саудия билан савдо алоқаларни ривожлантиришни мақсад қилган эмас. Чунки бу мамлакатларга Россиянинг сотадиган маҳсулоти йўқ.
Фарҳод Каримов, сиёсатшунос:
— Россия бизнесменларига санксиялар жорий қилингач, улар ўз бизнесларини Дубай шаҳрига кўчиришди. БАА ва Саудия жуда кўплаб халқаро нормативларни қабул қилмаган. Бизнес борасида ҳам БАА халқаро иқтисодий санксияларга қўшилмайди. Шунинг учун Россия БАА орқали айрим иқтисодий санксияларни четлаб ўтмоқда. Мана шу нуқтаи назардан БАА Россия учун муҳим. Шунингдек, нефть масаласида ҳам БАА ва Саудия Россияга зарур. Сабаби ОПЕК ташкилотида асосий ролни айнан Саудия ва БАА ўйнайди. Яъни улар дунёдаги нефть нархига таъсир ўтказа олади.
— 7 декабрь куни Эрон президенти Москвага борди. Иброҳим Раисий Путин билан қандай масалаларни муҳокама қилган бўлиши мумкин?
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
— Ҳозир кўпчиликда “Россия ва Эрон кучли тарзда ривожланиб кетмоқда”, деган фикр мавжуд. Бу асосан рус пропагандаси асосида вужудга келган. Иқтисодий кўрсаткичларга назар ташласак, 2022 йилда Россия ва Эрон ўртасидаги маҳсулот айланмаси 5 миллиардга етар-етмас. Бу Ўзбекистон ва Россия ўртасидаги маҳсулот айланмасидан икки баробар кам. Менимча, Россия президенти Эрон раҳбари билан иқтисодий масалаларни эмас, балки ҳарбий ҳамкорликни муҳокама қилган бўлиши мумкин. Ҳозир ҳарбий ҳамкорлик икки давлат учун жуда зарур.
Фарҳод Каримов, сиёсатшунос:
— Маълумотларга кўра, Владимир Путин ва Иброҳим Раисий ёпиқ эшиклар ортида 5 соат мулоқот қилган. Буни қарангки, музокарада асосан ҳарбий вазирлар иштирок этган. Демак, Путин ва Раисий асосан сиёсий ҳамда ҳарбий масалаларда мулоқот олиб борган. Кремль ҳам икки ўртада Яқин Шарқ минтақасидаги вазият муҳокама қилинганини таъкидлади. Бундан ташқари, ўша куни Россия президенти Оммон валиаҳд шаҳзодаси билан учрашди. Путин 3 кун ичида шунча араб давлатларининг раҳбарлари билан кўришди. Буни турлича талқин қилиш мумкин.
Бугун Россияга ҳам, Эронга ҳам иқтисодий ҳамкорликдан кўра, ҳарбий ҳамкорлик зарурроқ. Агар эътибор берсангиз, Путин кутилмаганда БАА ва Саудияга борганидан сўнг, Эрон президенти ҳам кутилмаганда Москвага борди.
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
— Фарҳодбек тўғри таъкидлади. Россия Украинага уруш бошлаб, Европа билан алоқаларни узди. Энди Россия Украина уруши тўхтаганида ҳам Европа билан алоқаларни яхшиламайди. 2018 йилгача Россия ва Европа ўртасидаги савдо айланмаси 600 миллиард еврони ташкил қилган. Ҳозир бу савдо айланмаси йўқ. Шунинг учун ҳозир Россия асосан Осиё мамлакатлари билан ҳамкорликни йўлга қўймоқда.
Фарҳод Каримов, сиёсатшунос:
— Шуҳрат аканинг фикрларини тўлдирсам. Россиядаги бурилиш Эронда ҳам юз берди. 2018 йилда Эрон Ғарбдан ўзининг сўнгги умидини узди. Чунки 2018 йилда АҚШ, Россия ва Эрон ўртасидаги ядро шартномасидан Қўшма Штатлар чиқиб кетди. Шундан кейин Эрон Осиё томон юзланди. Ва Эрон ўзига яқин ҳамкор сифатида фақат Россияни кўрмоқда. Менинг назаримда, яқин ва узоқ истиқболда Ғарб Эрон учун асосий ҳамкор бўлмайди. Сабаби Эрон Ғарбдан ўзининг сўнгги умидларини узган.
Сардор Али суҳбатлашди
Изоҳ (0)