Ўзбекистонда «челнок» савдоси тикланди. Бу ўзи нима ва иқтисодиётга қандай таъсир кўрсатади?

Ўзбекистонда 2022 йилнинг иккинчи чорагида челнок савдоси ҳажми 90 млн долларга етди. Бу ҳақда «Дарё»га Марказий банк ҳисоботидан маълум бўлди. 

Ўн йиллар мобайнида «челнок» савдоси Ўзбекистонда катта ҳажмда бўлиб келган — масалан, 2010 ва 2011 йилларда у деярли 3 млрд долларни ташкил қилган. 

Барчаси 2018 йили, Ўзбекистонда товарларни чегарадан божсиз олиб кириш кучайтирилганидан сўнг ўзгарди. 

Худди шу йили шахсий мақсадлар учун олиб кириладиган товарлар бўйича янги тартиб кучга кирди. Меъёрдан ортиқ товар олиб ўтилса, ягона божхона тўлови тўланиши керак деб белгиланди.

Кейинги йилдаёқ «челнокчилар» жами 474,8 млн доллар ҳажмида савдо қилган, 2020 йилда эса, чегараларнинг ёпилиши ортидан ушбу ҳажм 89 млн долларгача кескин қулади.

Жорий йилнинг 1 июль ҳолатига кўра «челнок» савдоси 2021 йилнинг иккинчи чорагига нисбатан икки баробардан кўпроққа ошди. Чораклар кесимида 2022 йилнинг иккинчи чораги «челнок» савдоси 2020 йилдан бери энг кўп амалга оширилган чорак бўлди.  

Савдонинг импортдаги улуши 64,5 млн доллар, экспортдаги улуши эса 25,6 млн долларни ташкил қилди. Бундан импорт ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 2,5 баробарга кўпдир.

Божхона қўмитасида айтилишича, сўнги йилларда одамларнинг бизнес учун товарларни «шахсий мақсад»да олиб кириши ҳолатлари кўпайган. Шундай экан, ушбу товарлар сифат ва хавфсизлик назоратининг тегишли жараёнларидан ўтиши лозим. 

«Челнокчилар» нимага таъсир қилади?

2021 йилнинг бошларида «челнок» савдосининг тўхтатилиши таклиф ва рақобатни кучайтирган ҳолда, ички бозорга кирган мандарин нархининг ошишига сабаб бўлди (пандемиягача «челнокчилар» Ўзбекистонга цитрус мевалари умумий миқдорининг 20 фоизини олиб киришар эди).  

Ҳаётий мисол 

Карим Муҳаммадхўжаев деярли 10 йилдан бери Хитойга қатнайди. У ердан чойшаблар олиб келиб, шу ернинг бозорларида сотади.

У бундай товарларни ишлаб чиқариш бўйича ўзининг кичик корхонасига эга. Бироқ унинг сўзларига кўра, тикиб сотиш Хитойдан олиб келиб сотишдан кўра қимматга тушади.

Шу сабабли «челнок» савдоси сўнги йилларда сезиларли қийинлашганига қарамасдан, у бу ишни ташлашни истамайди.

Тошкентнинг «Ипподром» бозорида, асосан, Хитойда ишлаб чиқарилган Chanel ва Christian Dior каби сохта бренд товарлари, мавсумий кийим ва аксессуарлар билан тўлдирилган кўплаб кичик дўконларни топиш мумкин. 

Маиший техника бўлимида эса дўкон эгалари ўз товарларини «Пекинда ишлаб чиқарилган» деб реклама қилишади.

Мен Пекинга нарса харид қилиш учун бораман, шунинг учун менда фақат энг яхши товарлар, – дейди сумка, тақинчоқлар ва оёқ-кийимлар савдоси билан шуғулланадиган аксессуарлар дўкони эгаси Бахтиёр Галимжонов.

Унинг сўзларига қараганда, харидорлар Пекин товарларини улар «заводда ишлаб чиқарилгани» боис сифатлироқ деб ўйлашади, Урумчи ва Гуанчжоу товарлари эса патеоген цехларда ишлаб чиқарилгани учун пастроқ сифатга эга.  

Пандемия йўлларни тўсиб қўйгани туфайли нархларни шу заҳоти кўтариб юборган Хитойлик «манипулятив» воситачилар билан келишишга тўғри келганини айтади Галимжонов.

Мен барибир Хитой келажаги бор, деб ҳисоблайман. Пандемия тугаши билан у менинг яна иккинчи уйимга айланади, – деб қатъий таъкидлайди у.

«Челнокчилар» расмий визалардан фойдаланишмайди, сабаби одатда уларни олиш маълум қийинчиликларни туғдиради.

Тадбиркорларнинг айтишларича, сўнгги йилларда Хитойга ҳатто саёҳат қилиш учун виза олишда муаммолар пайдо бўлмоқда, аммо улар барибир ўз фаолиятини давом эттиришдан тўхтамаслигини билдиришади.