AQSH prezidenti Donald Tramp Isroil va Eron o‘rtasidagi harbiy ziddiyatlar kuchayib borayotgan bir paytda Qo‘shma Shtatlarning harbiy aralashuvi bo‘yicha variantlarni ko‘rib chiqayotganini aytdi. Bu haqda Al Jazeera xabar berdi.AC
Tramp “kelasi hafta muhim bo‘lishi”ni ta’kidladi va Eron rasmiylarining muzokaralar olib borishga intilayotganini qo‘shimcha qildi. Biroq AQSH rahbari muzokaralar uchun kech bo‘lgan bo‘lishi mumkinligini ham istisno etmadi.
Rasmiylar va mutaxassislar AQSHning 13 tonnalik bunker bombasigina Tehron yadro dasturining asosi hisoblangan va tog‘da joylashgan Fordo yersosti uranni boyitish zavodini yo‘q qilishga qodirligini aytmoqda. Qo‘shma Shtatlar B-2 bombardimonchi samolyotlari yordamida yetkazib beriladigan bunday bombalarga ega yagona davlatdir. Agar u Eronga qarshi ishlatilsa, bu AQSHning faol aviazarbalar berishini anglatadi.
♦ Bunker bombalar qanday xususiyatga ega?
Bu oddiy bombalar yetib bora olmaydigan, yerostida chuqur joylashgan nishonlarni yo‘q qilishga mo‘ljallangan bombalarning umumiy nomi. AQSH armiyasining eng kuchli bunker bombasi GBU-57 Massive Ordnance Penetrator hisoblanadi. Uning og‘irligi taxminan 13 600 kg bo‘lib, jangovar qismi 2700 kiloni tashkil etadi. Qattiq po‘latdan tayyorlangan va 60 metrgacha yer ostiga kirib portlash imkoniyatiga ega.
B-2 Spirit — AQSHning yashirin bombardimonchi samolyoti bo‘lib, hozirda GBU-57’ni tashish uchun mo‘ljallangan yagona uchoqdir. U bir vaqtning o‘zida ikkita bunker bombani tashiy oladi. AQSH harbiy-havo kuchlari ta’kidlashicha, bir nechta bombani ketma-ket, bitta yoki bir nechta samolyot yordamida tashlash mumkin. Bu esa har bir zarbaning chuqurroq kirib borishiga imkon beradi va umumiy ta’sirni kuchaytiradi.
Isroil AQSH ishlab chiqargan GBU‑28 va BLU‑109 kabi bunker bombalaridan foydalanadi. Bu bombalar odatda F‑15 kabi qiruvchi samolyotlar orqali tashlanadi. Biroq ular chuqur yerostidagi nishonlarga, jumladan, Eronning Fordo yadro markaziga yetib bora olmaydi. Isroil 2024-yilda “Hizbulloh” yetakchisi Hasan Nasrullohni Bayrutdagi yer osti shtab-kvartirasida o‘ldirish uchun ketma-ket BLU-109 bombalaridan foydalangan.
♦ Eronning Fordov yadro inshooti qancha chuqurlikda joylashgan?
Tehrondan taxminan 95 km janubi-g‘arbda joylashgan Eronning Fordo uran boyitish zavodi havo hujumlari va bunker bombalardan himoyalanish uchun tog‘ yonbag‘riga qurilgan. U taxminan 80-90 metr chuqurlikda joylashgan. Fordo inshootining qurilishi taxminan 2006-yilda boshlangan va 2009-yilda ishga tushirilgan. Xuddi shu yili Eron uni rasman tan olgan.
2015-yildagi JCPOA nomi bilan tanilgan Eron yadro kelishuviga ko‘ra, Eron Fordodagi uranni boyitish ishlarini to‘xtatishga va bu joyni ilmiy-tadqiqot markaziga aylantirishga rozi bo‘lgan. Biroq 2018-yilda AQSH kelishuvdan chiqqanidan so‘ng, Eron bu obyektda uranni boyitishni qayta boshladi. Mamlakat uning yadro dasturi faqat tinch maqsadlarda ekanini ta’kidlab kelmoqda.
Ma’lumotlarga ko‘ra, Fordo Eron va Rossiyaning yer-havo raketa tizimlari bilan himoyalangan, ammo Isroilning davom etayotgan hujumlari natijasida bu mudofaa tizimlari allaqachon zarba ostida qolgan bo‘lishi mumkin.
Isroil bosh vaziri Binyamin Netanyahu bu harakatni Eronning raketa va yadroviy salohiyatini yo‘q qilish vazifasi sifatida talqin qilib, ularni “mavjudlikka tahdid” deb ta’riflagan. Rasmiylar Fordo asosiy nishon ekanini tasdiqlagan.
Bu butun operatsiya... haqiqatan ham Fordoni yo‘q qilish bilan yakunlanishi shart, degan Isroilning AQSHdagi elchisi Yexiel Leiter.
Nishonga olingan boshqa yadroviy obyektlar
Isroil Eronning eng yirik yadroviy obyekti bo‘lmish Natanzdagi uran boyitish markazining yer usti qismini yo‘q qilgani taxmin qilinmoqda. BMTning xalqaro atom energiyasi bo‘yicha agentligi (MAGATE) ma’lumotlariga ko‘ra, elektr ta’minotining uzilishi natijasida obyektdagi yerosti boyitish zallariga ham zarar yetgan bo‘lishi mumkin.
Potensial yadroviy va kimyoviy ifloslanish xavfi
16-iyun kuni MAGATE rahbari Rafael Grossi shikastlangan Natanz hududidan ham radiatsiyaviy, ham kimyoviy ifloslanish xavfi mavjudligini aytdi. U Isroil hujumiga uchragan Eronning Natanz va Isfahon yadroviy obyektlari atrofida radiatsiya darajasi hozircha me’yorida ekanini ta’kidladi. Biroq harbiy vaziyatning keskinlashuvi radiologik chiqindi tarqalishi xavfini oshiradi.
MAGATE rahbari Eron yadro qurolini yaratayotganiga oid dalillar yo‘qligini ma’lum qilgan. AQSH razvedkasi ham mazkur ma’lumotni tasdiqlagan. Biroq Grossining ta’kidlashicha, hech bir davlat Eron kabi uranni 60 foizgacha boyitmayapti. Bu esa texnik jihatdan yadro quroli ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan darajaga (90 foizga) yaqin.
MAGATE rahbari Eronning ko‘plab yuqori lavozimli amaldorlari u bilan suhbatlarda yadro quroli yaratish islomga zid ekanini tan olganini aytgan. Biroq Eron bu qurolni yaratish uchun zarur bo‘lgan “pazl bo‘laklari”ning barchasiga ega.
Izoh (0)