Shotlandiya, Xitoy va Kanadadan iborat xalqaro olimlar guruhi Afrikaning asta-sekin ikkiga ajralib ketayotganining sababini ochib berdi. Bu dunyodagi eng yirik kontinental yoriq — Sharqiy Afrika rift tizimini (EARS) hosil qilayotgan ulkan mantiya plyumi ekanligi aniqlandi. Tadqiqot natijalari Geophysical Research Letters ilmiy jurnalida e’lon qilindi.
Yangi ilmiy ishning mualliflari neon izotoplari tarkibini kuzatish maqsadida Keniyadagi Menengai geotermal konidan olingan ma’lumotlarni tahlil qilishgan. Bu Afrikani ajratayotgan jarayonlar Yer mantiyasining chuqur qismida sodir bo‘layotganmi yoki yuza tektonik harakatlar bilan bog‘liqligini aniqlashga yordam bergan.
Ta’kidlanishicha, moddalarning kimyoviy xususiyatlari ularning chuqurda — mantiya va Yer yadrosi orasidagi chegara qatlamidan (2900 km chuqurlikda) kelib chiqqanini ko‘rsatmoqda.
“Biz Gavayi orollarida topilgan neon izotoplarining aynan o‘xshashini topdik. U yerda ham chuqur plyum mavjud”, deydi tadqiqotning yetakchi muallifi Biying Chen.
Plyum qit’ani quyidagicha parchalaydi: issiq tog‘ jinslari yer qa’ridan ko‘tarilib, litosfera bilan to‘qnashadi va atrofga yoyiladi. Bu jarayon yer po‘stlog‘ida kuchlanish hosil qiladi, vulqon faolligini yuzaga keltiradi va 3500 km uzunlikdagi yoriqlar tarmog‘ini shakllantiradi.
Yoriq Qizil dengizdan Mozambikkacha cho‘zilgan va so‘nggi 35 million yil davomida kengayishda davom etmoqda.
“Bu bir zumda sodir bo‘ladigan jarayon emas, ammo u millionlab yillar o‘tgach sayyoramiz qiyofasini tubdan o‘zgartiradi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, gaz Yer qa’ridan, aniqrog‘i, tashqi yadro va mantiya oralig‘idan chiqmoqda”, demoqda tadqiqotchilar.
Olimlarning ta’kidlashicha, Sharqiy Afrika ostida yadro va mantiya chegarasida ulkan qizigan quyqa joylashgan. U plitalarni bir-biridan uzoqlashtiradi va Afrika qit’asining balandligini bir necha yuz metrga oshiradi.
Yuqori aniqlikdagi mass-spektrometriya yordamida olimlar katta maydonda barqaror kimyoviy “iz”ni aniqlagan. Bu Sharqiy Afrika rift tizimi bir nechta kichikroq manbalardan emas, balki “supershleyf”dan oziqlanishini ko‘rsatdi.
Tadqiqot olimlarga qit’alarning parchalanishi va Yerda okeanlarning shakllanishi haqida muhim ma’lumotlar bermoqda. EARS Efiopiyadan Malavigacha cho‘zilgan. So‘nggi yillarda u yerda ulkan yoriqlar paydo bo‘lgan. Yer yorig‘i kengayishda davom etmoqda va olimlarning bashoratiga ko‘ra, Qizil dengiz va Hind okeanidan kelayotgan suv oxir-oqibat pastqam hududlarni bosib, Yerda oltinchi okeanni hosil qilishi mumkin.
Izoh (0)