Eron hukumati Xalqaro atom energetikasi agentligi (MAGATE) bosh direktori Rafael Grossiga mamlakat yadroviy obyektlariga kirish huquqini berishdan bosh tortmoqda va agentlikka ularda videokuzatuv olib borishni taqiqlamoqda. Bu haqda Eron parlamenti vitse-spikeri Hamid-Rizo Hoji Boboiy ma’lum qildi.
Siyosatchining so‘zlariga ko‘ra, qaror Isroil rasmiylaridan olingan hujjatlarda Eron yadroviy infratuzilmasining holati haqida batafsil ma’lumotlar borligi bilan bog‘liq. Eron bu ma’lumotlar MAGATE orqali sizdirilgan bo‘lishi mumkin deb hisoblamoqda.
Boboyi yaqinda bo‘lib o‘tgan “12 kunlik urush”ni “AQSHning Eron xalqiga qarshi 47 yillik dushmanligining davomi” deb ta’riflagan. U qarama-qarshilik yadroviy dastur yoki raketa zarbalari bilan cheklanmagani, balki “Eron xalqining o‘ziga qarshi qaratilgani”ni aytgan.
AQSH Amerikaning mintaqada hukmronlik qilishiga yo‘l qo‘ymaydigan yetti ming yillik sivilizatsiyaga ega 90 millionlik xalqdan qo‘rqadi, degan parlamentariy va agar bosim davom etsa, Tehron “kuchli javob” berishini aytgan.
Eron yadro dasturini rivojlantirish 1950-yillarda G‘arb davlatlari ko‘magida boshlangan. 1970-yilda Tehron Yadro qurolini tarqatmaslik to‘g‘risidagi shartnomani ratifikatsiya qilgan, 1974-yilda esa MAGATE bilan yadroviy obyektlarni tekshirish va monitoring qilishni nazarda tutuvchi keng qamrovli kafolatlar to‘g‘risidagi bitimni imzolagan.
1979-yilgi Islom inqilobidan so‘ng dastur vaqtincha to‘xtatilgan, ammo keyinchalik qayta tiklangan. 1990-yillarda Eron birinchi marta yadro qurolini ishlab chiqish niyatida ayblangan.
2003-yilda MAGATE uranni deklaratsiyalanmagan boyitish belgilarini aniqlagan. Eron buni tan olib, agentlik tavsiyasiga ko‘ra boyitishni to‘xtatib, Yadro qurolini tarqatmaslik to‘g‘risidagi shartnomaning qo‘shimcha protokoliga rozi bo‘lgan. Biroq 2005-yilda uranni boyitish qayta tiklangan va 2006-yilda MAGATE Tehronni hamkorlikdan bosh tortishda ayblagan, bu esa sanksiyalar qo‘llash uchun asos bo‘lgan.
2015-yilda Qo‘shma keng qamrovli harakatlar rejasining imzolanishi asosiy qadam bo‘ldi: Eron xalqaro sanksiyalarni bekor qilish evaziga uranni boyitishni cheklash majburiyatini oldi. Biroq 2018-yilda AQSH Donald Tramp ma’muriyati davrida bir tomonlama tartibda kelishuvdan chiqdi.
2019-yilda Tehron yadroviy ishlanmalarni qayta boshladi, 2021-yildan boshlab esa MAGATE oldidagi qator majburiyatlarga rioya qilmay qo‘ydi, inspektorlarning kirishini cheklab qo‘ydi va uranni qurolga yaqin darajagacha boyitishni boshladi.
2025-yil 13-iyun kuni Isroil Tehron yadroviy bomba yaratishning muhim bosqichiga yetganini e’lon qilib, Eron yadroviy obyektlariga qarshi harbiy operatsiya boshladi. 22-iyun kuni AQSH Isroilning harakatlariga qo‘shilib, uchta asosiy obyektga — Fordo, Natanz va Isfahonga aviazarbalar berdi. Markaziy razvedka boshqarmasi boshlig‘i Jon Retkliff operatsiya Eron yadroviy dasturiga jiddiy zarar yetkazganini ma’lum qildi.
Zarbalardan ko‘p o‘tmay AQSH prezidenti Donald Tramp Eron va Isroil o‘rtasida o‘t ochishni to‘xtatish rejimi kuchga kirganini e’lon qildi, buni ikkala tomon ham tasdiqladi. Biroq Eron rasmiylari AQSH zarbalaridan yetkazilgan zarar minimal bo‘lganini, Islom Respublikasining oliy rahbari Ali Xomanaiy esa Eronning Vashington va Tel-Aviv ustidan “g‘alaba qozonganini” e’lon qila boshladi. 25-iyunda Eron parlamenti MAGATE bilan hamkorlikni to‘xtatish to‘g‘risida qaror qabul qilgan .
Izoh (0)