Tailand va Kambodja o‘rtasidagi mojaro: sabablar va kimning qo‘li balandligi haqida

Dunyoda bahsli hududlar kam emas. Ularning aksari bilan bo‘lgani kabi, bu ikki mamlakat o‘rtasidagi kelishmovchilik ildizi kolonializmga borib taqaladi. Kambodja 1906-yili fransuzlar tomonidan chizilgan xaritani ro‘kach qilib, ming yoshdagi Preah Vihear ibodatxonasi hamda uning atrofidagi 460 gektar yer o‘zlariga tegishli ekanini aytib keladi. Mamlakat masalani huquqiy yo‘l bilan hal etish uchun 1962-yili Xalqaro jinoiy sudga ariza kiritgan va uning daʼvosi qanoatlantirilgan. Biroq hukmdan norozi bo‘lgan Tailand mahkama yurisdiksiyasidan chiqqan.

Harbiy mojaro bu ikki qo‘shni uchun yangilik emas. Vaqti-vaqti bilan qurolli to‘qnashuvlar bo‘lib turadi. Ammo bu safargisi, o‘zining ko‘lami bilan avvalgilaridan farqlanadi. Mojaroning navbatdagi fazasi rasman 24-iyul boshlangan bo‘lsa-da, dastlabki qurbon 23-iyul kuni berildi. Tailand armiyasining besh kishilik patrul guruhi bahsli hududda minaga uchrab, jarohatlandi. Ulardan biri oyog‘idan ajraldi.

Voqeaning ertasi kuni Tailand harbiylari Prasat Ta Muen Thom ibodatxonasi oldida Kambodja droni aniqlangani, shuningdek olti nafar qurollangan Kambodja askari Tailand bazasi yaqinida ko‘rinish bergani haqida xabar qildi. Armiya esa ularni tasdiqlab, Kambodja qo‘shinlari ibodatxonaning taxminan 200 metr sharqida turib o‘t ochganini daʼvo qildi. Kambodja esa, o‘z navbatida, Tailandni birinchi bo‘lib boshlashda aybladi. O‘z harakatlarini esa mudofaa zarurati bilan bog‘ladi.

Mojaro boshlanganidan ko‘p o‘tmay Kambodja qirollik armiyasining BM-21 hamda RM-70 yalpi o‘t reaktiv tizimlaridan zarba bergani aks etgan tasvirlar paydo bo‘ldi. Natijada 6 askar, shuningdek 13 nafar tinch aholi halok bo‘ldi. Tailand bunga javoban o‘z qurolli kuchlarini safarbar etib, raqibining pozitsiyalariga Qo‘shma Shtatlarda ishlab chiqarilgan F-16 samolyotlari bilan zarba berdi. Bundan tashqari, Shvetsiyadan sotib olingan JAS Gripen samolyotlari ham jangovar amaliyotlarda ilk bor qo‘llanildi.

Ammo mamlakat shu bilan cheklanmadi. M60 Patton tanklari, Stryker hamda BTR-3E zirhli transport vositalari Kambodja bilan chegaraga joylashtirildi. Kambodja esa past aniqlikdagi yalpi o‘t ochish reaktiv tizimlari va tirkamali artilleriya bilan javob qaytardi.

Tailand armiyasi qurollanish va tayyorgarlik borasida raqibidan ustun ekanini namoyish qildi. Ularda zamonaviy qiruvchi samolyotlar, dronlar va ilg‘or tizimlar mavjud. Askarlari esa zirhli shlem va nimchalar, umuman olganda, ekipirovka bilan taʼminlangan. Qolaversa, kamikadze va FPV-dronlardan foydalanmoqda. Kambodjaliklar esa Sovet Ittifoqi hamda Xitoyning arzon qurol-yarog‘lariga tayanadi.

Bu ajablanarli emas. Tailand YIM ko‘rsatkichi qo‘shnisiga nisbatan 10 barobar, gap aholi soni bo‘yicha ketganda, 4 barobar kattaroq. Har bir tailandlikning o‘rtacha daromadi 7 ming dollardan ortadi. Uning Kambodjada yashovchi qo‘shnisi esa bundan uch barobar kamroq maosh oladi.

Tailandni barqaror demokratiya deb bo‘lmaydi. Biroq faol fuqarolik jamiyati va G‘arb bilan iliq munosabatlar mamlakat uchun ilg‘or texnologiyalar bozorini ochgan. Shu bois u o‘z qurolli kuchlarini zamonaviy aktivlar bilan modernizatsiya qilgan.

Hozir Tailand qirolligi sarhadlarini 360 ming faol xodim himoya qilmoqda. Zaxiradagi 200 ming xizmatchi esa chaqiriqqa qarab yig‘iladi. Mamlakat harbiy havo kuchlari AQSHda ishlab chiqarilgan 48 ta F-16 hamda Shvetsiyadan sotib olingan 11 ta JAS 39 Gripen qiruvchilaridan asosiy zarbdor kuch sifatida foydalanadi. Tailandliklar Bell 412, Sikorskiy S-92 kabi ko‘p maqsadli vertolyotlarini xizmatga qabul qilgan.

Ammo quruqlik kuchlari inventari ancha rang-barang. Ro‘yxatda Xitoyda ishlab chiqarilgan VT-4, Ukrainadan xarid qilingan T-84 Oplot va Qo‘shma Shtatlarning M60 Patton tanklarini uchratish mumkin. Ularning umumiy soni qariyb 300 taga yetadi. Bundan tashqari, Buyuk Britaniyada ishlab chiqarilgan 150 ta F101 Scorpion piyoda jangovar mashinalar ham Tailand armiyasi safida xizmat qilmoqda.

Mamlakat, shuningdek, Qo‘shma Shtatlardan Stryker, Ukrainadan BTR-3E1 zirhli transportyorlarini sotib olgan. Bundan tashqari, Fransiyaning CAESAR, Isroilning Atmos 2000 kabi tizimlarini ham o‘z artilleriya bo‘linmalariga integratsiya qilgan. Reaktiv artilleriya esa asosan Xitoy bilan hamkorlikdagi DT-1, DTI-1G tizimlari asosida shakllantirilgan.

Tailand floti o‘z jangovar imkoniyatlari bo‘yicha kuchli 20 talikka kiradi. Uning tarkibida 1 ta vertolyot tashuvchi, 7 ta fregat, 6 ta korvet, 49 ta patrul kemasi va boshqalar mavjud. Kambodja esa o‘zining sanoqli patrul katerlari bilan qo‘shnisiga bu borada chaqiriq tashlay olmaydi.

Kambodja Tailand bilan solishtirganda, hech qaysi yo‘nalishda ustunlikka ega emas. Zamonaviy standartlarga ko‘ra allaqachon utilizatsiya qilinishi kerak bo‘lgan Sovetlarning T-55, Xitoyning Type-59 tanklari qirollik armiyasining asosiy zarbdor kuchini tashkil qiladi. Mamlakat hozirga qadar foydalanayotgan 100 ta BMP-1 piyoda jangovar mashinasi ham birinchi navbatda konservatsiyaga olinishi kerak bo‘lgan texnika hisoblanadi.

Kambodjaliklar besh kun davom etgan mojaroda asosan Sovetlarning BM-21 Grad hamda Chexoslovakiyaning RM-70 tizimlarini qo‘llagani ham zamonaviy qurol-yarog‘lar masalasida jiddiy kamchilik borligini anglatadi. Biroq Xitoydan sotib olingan nisbatan ilg‘orroq tizim PHL-03 mojaroda ko‘rinish bermadi. U maksimum 130 km masofadagi nishonlarga zarba berishi mumkin edi.

Besh kun davom etgan mojaroda Tailandga uning havodagi ustunligi ancha qo‘l keldi. O‘z inventarida birorta ham qiruvchi samolyoti bo‘lmagan Kambodjaning harbiy bazalari va mudofaa istehkomlari nishonga olindi. Biroq tailandliklar mamlakat ichiga chuqur kirib bormadi. Boisi Kambodja Xitoydan sotib olingan Kaishan-1 o‘rta masofali havo mudofaa tizimining to‘rtta batareyasiga ega. Ular to‘rtinchi avlod samolyotlari uchun xavf tug‘diradi.

Mojaro davom etayotgan bir vaqtda tarmoqlarda Tailand qirollik havo kuchlariga tegishli F-16 qiruvchisi urib tushirilgani haqida xabarlar paydo bo‘ldi. Biroq bu na Bangkokdagi rasmiylar, na mustaqil OSINT tahlilchilari tomonidan tasdiqlanmadi.

Navbatdagi qurolli nizo xususiyatlariga ko‘ra urushga o‘xshaydi. Unda qurolli kuchlarning barcha tuzilmalari qatnashdi. Qolaversa, har ikki tomondan qariyb 300 ming aholi o‘z uylaridan ko‘chirildi. Biroq harbiy harakatlar chegaraoldi hududlari bilan cheklandi. Na Tailand, na Kambodja o‘z kuchlarini to‘la safarbar etib, yirik hududlarni egallash uchun keng ko‘lamli hujum amaliyoti boshlamadi.

Har ikki davlat o‘rtasidagi so‘nggi o‘n yilliklarning eng qonli mojarosi 38 kishini hayotdan olib ketdi. Tomonlar 28-iyul kuni o‘t ochishni to‘xtatishga va bevosita aloqa kanallarini tiklashga kelishib oldi. Biroq bahsli hududlar muammosi hal etilmadi. Mojaro shunchaki qanchadir vaqtga muzlatib qo‘yildi.