Aviatsiyada xavfsizlikni ta’minlash butun fuqarolik aviatsiyasi tizimining asosi hisoblanadi. Inson omili va texnik nosozliklar bilan bog‘liq xatarlarni kamaytirish uchun ko‘plab qoidalar, yo‘riqnomalar va nizomlar mavjud. Keng ommaga unchalik ma’lum bo‘lmagan, ammo muhim xavfsizlik choralaridan biri bu uchuvchilarning, ya’ni samolyot komandiri va ikkinchi uchuvchining bir xil taom yemasligidir. Bu chora dastlab unchalik muhim emasdek tuyulishi mumkin, lekin aslida bu qoida asosli sabablarga ega.
Xavfni kamaytirish va zaxira tamoyili
Aviatsiyada xavfsizlikni ta’minlash uchun muhim tizimlar va funksiyalar dublikat (zaxira) qilinadi, shuningdek, har qanday favqulodda holatlarning oldi olinadi. Bu nafaqat samolyotning texnik tizimlariga (masalan, elektr ta’minoti yoki navigatsiya qurilmalari), balki inson omiliga ham tegishli. Ekipaj kamida ikki uchuvchidan iborat bo‘ladi, agar birortasi ishga yaroqsiz holatga tushsa, boshqasi parvozni davom ettira olishi lozim.
Shu sababli uchuvchilarning alohida ovqat yeyishi talab qilinadi. Asosiy sabab ikkala uchuvchining bir vaqtning o‘zida ovqatdan zaharlanishi yoki o‘zini yomon his qilishi xavfini kamaytirishdir. Agar ular har xil ovqat iste’mol qilsa, taom esa turli mahsulotlardan tayyorlangan bo‘lsa yoki ularni ikki xil oshpaz pishirgan bo‘lsa, ikkalasining bir paytda zaharlanishi ehtimoli past bo‘ladi.
Aviatsiyada oziq-ovqat bilan bog‘liq xavfning kelib chiqishi
Bort ovqatlarini tayyorlovchi keytering xizmatlari qat’iy nazoratdan o‘tsa ham, oziq-ovqatdan zaharlanish xavfi butunlay yo‘q deb bo‘lmaydi. Muammo istalgan bosqichda — mahsulot sotib olish, saqlash, tayyorlash yoki samolyotga yetkazish paytida yuzaga kelishi mumkin. Ayniqsa, uzoq va qit’alararo parvozlardagi taomlar ideal sharoitda saqlanmasligi mumkin. Uchuvchilarning ish va ovqatlanish vaqti ham odatiy jadvalga mos kelmaydi, bu esa oziq-ovqatning xavfsizligiga ta’sir qiladi.
Tasavvur qiling, biror mahsulot zararlandi, undagi xavfli bakteriyalar (masalan, salmonella yoki ichak tayoqchasi) paydo bo‘ldi. Agar ikki uchuvchi ham aynan shu mahsulotdan tayyorlangan ovqatni iste’mol qilsa, ularning ikkalasi bir vaqtda o‘zini yomon his qilishi mumkin. Bunda ko‘ngil aynishi, qusish, ich ketishi, isitma kabi alomatlar paydo bo‘ladi. Demak, ikkala uchuvchi bir paytning o‘zida kasal bo‘lib qolsa, parvoz ko‘plab insonlar hayoti uchun xavfli tus oladi.
Amaliy qoidalar va boshqa ehtiyot choralari
Alohida ovqatlanish tartibi aviakompaniyalarda har xil tarzda amalga oshiriladi, lekin asosiy tamoyil barchasida o‘xshash, ya’ni uchuvchilar bir xil ovqat yemaydi. Ular uchun bir nechta ovqat varianti taklif qilinadi. Ba’zi hollarda, hatto, asosiy mahsulotlar ham farq qilishi shart bo‘ladi. Masalan, kapitan baliq yesa, ikkinchi uchuvchi tovuqni tanlaydi.
Bu talab uchuvchilarning sog‘lom va faol holatda bo‘lishi uchun mo‘ljallangan ko‘plab choralar qatoriga kiradi. Masalan, parvozdan oldin tibbiy ko‘rikdan o‘tish, dam olish va ish vaqtining aniq tartiblanishi, kabinadagi ish qoidalari (aniq vazifa taqsimoti, standart iboralardan foydalanish) shular jumlasidandir. Yana bir misol: agar uchuvchilardan biri hojatxonaga chiqsa, uning o‘rnini vaqtincha katta bort kuzatuvchi egallaydi. Bu yerda kuzatuvchi uchuvchi vazifasini bajarmaydi, lekin u kabinadagi qolgan uchuvchini kuzatib turadi va agar favqulodda holat yuz bersa, darhol xabar beradi.
Bugungi samolyotlar avtopilot tizimlari bilan jihozlangan bo‘lib, ular belgilangan yo‘nalishda parvozni davom ettira oladi, hatto ayrim holatlarda qo‘nishni ham avtomatik tarzda amalga oshiradi. Shunga qaramay, jiddiy muammolarda tez va to‘g‘ri qaror qabul qila oladigan tirik va hushyor uchuvchilar mavjud bo‘lishi xavfsizlikning ajralmas qismidir.
Izoh (0)