Bahor yakunlanib, maktablarda so‘nggi qo‘ng‘iroq jaranglashi bilan bolalar uzoq kutilgan yozgi ta’tilga chiqishadi. Ko‘pchilik ota-onalar esa shu zahoti savolga duch keladi: “Yozda ham bola bilim olishdan uzoqlashmasligi kerakmi?” Ayrimlar farzandini o‘qishdan butunlay ozod qilish kerak desa, boshqalar bilim olishdan to‘xtamaslik tarafdori. Xo‘sh, qaysi yondashuv to‘g‘ri?
Bu borada bolalar neyropsixologi, psixologiya fanlari nomzodi Varvara Yudenichning fikrlariga tayanamiz.
Maktab o‘quvchisi yozgi ta’til paytida dars qilishi kerakmi?
To‘qqiz oy davom etgan o‘quv yili bolaga katta yuklama beradi. May oyiga kelib, hatto eng yaxshi baholarga o‘qiydigan bolalar ham charchay boshlaydi. Doimiy zo‘riqqan miya dam olishga muhtoj, shuning uchun uzoq ta’tillar nafaqat ta’limning ajralmas qismi, balki zarurat hamdir. Yoz davomida bola kuch to‘playdi, chiniqadi, tana va ruhiyat resurslarini tiklaydi.
Agar ota-onalar bolaga ruhan va jismonan dam olishiga yo‘l qo‘ymay, uni doimiy ravishda qo‘shimcha darslar bilan yuklayversa, buning oqibatida bola charchagan, asabiy holga tushadi va o‘qish samaradorligi pasayadi.
Uch oylik ta’til bolaga ko‘plik qilmaydimi?
O‘yin va hordiq uchun ajratilgan uchlik oy muddat dunyoning ko‘plab mamlakatlaridagi bolalar orzu qiladigan dam. AQShning birorta shtati va maktablarida bunday uzoq davom etadigan ta’til yo‘q. Shu bois, uch oylik dam olish ko‘plik qilmaydimi, degan mantiqiy savol yuzaga keladi.
Ta’tilning uch oy davom etishiga, avvalo, o‘qituvchilar ham qarshi. Chunki ular sentyabrda bir necha haftani bolalar ta’til vaqtida unutgan bilimlarini tiklashga sarflashadi. Ular buni muntazam yozgi mashg‘ulotlar orqali hal qilish tarafdori. Biroq psixologiyada bunday fikrni yo‘q. Tadqiqotlarga ko‘ra, bola chinakam dam olishi uchun kamida ikki oy kerak. Uchinchi oy esa asta-sekin yangi o‘quv yiliga tayyorgarlik ko‘rish, yangi intizomga moslashish uchun zarur.
Yil davomida o‘rganilgan ma’lumot miyaga chuqur singgan bo‘lsa, u uch oy ichida yo‘qolib ketmaydi. Ha, ayrim formulalar yoki qoidalar unutilishi mumkin, ammo ular bilan bog‘liq fikrlash usuli va amaliy ko‘nikmalar saqlanib qoladi. Demak, uch oylik dam olish o‘quvchining miya faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi.
Kimlar yozda dars qilishi muhim?
Aqliy va jismoniy rivojlanish darajasi normal bo‘lgan bolalar uchun yozda alohida mashg‘ulotlar shart emas. Agar o‘quvchining o‘zlashtirishida jiddiy muammo bo‘lsa, qo‘shimcha darslar o‘tish kerak.
Agar o‘qituvchi bolaning sinfda qolishini yoki soddalashtirilgan dasturli maktabga/yangi sinfga o‘tishini tavsiya qilgan bo‘lsa, yozda dars qilish kerak bo‘ladi. Bunday holatda faqat repetitor bilan emas, balki muammoning ildizini — ya’ni ma’lumotni o‘zlashtira olmaslik sababini hal qiladigan mutaxassis bilan ishlash muhim. Bu logoped, psixolog yoki neyropsixolog bo‘lishi mumkin. Bunday bolalarga yozda repetitor bilan ishlash keyingi o‘quv yilidagi muammolarning oldini olishga yordam beradi.
Bola yaxshi ko‘radigan barcha qo‘shimcha darslar va to‘garaklarni yozda to‘xtatib qo‘ymaslik zarur. Ayniqsa, sport va ijodiy mashg‘ulotlar foydali bo‘ladi. Bolada chinakam qiziqish uyg‘otadigan har qanday qo‘llanma ham o‘rinli: masalan, husnixat uchun chiroyli daftarlar, g‘ayrioddiy va quvnoq masalalar to‘plamlari, ko‘paytirish jadvalini o‘rganishga yoki o‘qish malakasini oshirishga yordam beradigan mavzuli stol o‘yinlari shular jumlasidandir.
Kitob o‘qishni mashq qilish uchun esa xohishga qarab sevimli kitoblarni tanlash mumkin. Boshqa badiiy asarlarni yozda audio shaklida tinglash ham foydali.
Yangi o‘quv yiliga tayyorgarlikni osonlashtirish uchun ta’til vaqtida nimalar qilish kerak?
Yoz — bu harakat va o‘yinlar mavsumi. Bola qancha ko‘p ochiq joylarda harakatda bo‘lsa, shu qadar miya faoliyati rivojlanadi. Quyidagilar maktab o‘quvchisining o‘qish ko‘rsatkichini yaxshilashga yordam beradi:
- toza havoda uzoq sayrlar, tog‘ va dalalarga chiqish;
- turli yuzalarda (maysa, qum, tosh) yalangoyoq yurish;
- suv, loy, qum ishtirokidagi o‘yinlar;
- koptok bilan o‘yinlar (futbol, voleybol, basketbol);
- harakatli o‘yinlar (quvlashmachoq, berkinmachoq);
- faol dam olish (toqqa chiqish, suzish, sakrash, arg‘imchoqda uchish);
- boshqa bolalar bilan muloqot;
- yangi, yorqin taassurotlar (sayohatlar ham kiradi);
- ko‘p miqdorda yangi sabzavot, meva va rezavorlar iste’mol qilish;
- to‘g‘ri kundalik rejim va doimiy suv ichish.
Xulosa qilib aytganda, kun bo‘yi toza havoda faol o‘yinlar bilan band bo‘lish va sevimli kitoblarni o‘qib turish yozgi ta’tilni o‘tkazishning eng yaxshi usulidir.
Izoh (0)