“Banklarni sanatsiya qilish va tugatish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi.
Qonun 6 bob, 81 moddadan iborat bo‘lib, uning maqsadi banklarni sanatsiya qilish va tugatish bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Qonun banklar, banklar guruhlari va bank aksiyalarining nazorat paketiga egalik qiluvchi xolding kompaniyalariga nisbatan tatbiq etiladi. Markaziy bank banklarni sanatsiya qilish va tugatish sohasidagi vakolatli davlat organidir.
Sanatsiya qilish — banklarda to‘lovga qobiliyatsizlik holati yuzaga kelganda ularning o‘ta muhim vazifalari uzluksizligini ta’minlashga, omonatchilat va kreditorlar manfaatini himoya qilishga hamda moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan tartib-taomillarni amalga oshirish.
O‘ta muhim vazifalar bank xizmatlari yoki operatsiyalarining shunday turlariki, ularni o‘zga bankning boshqa xizmatlati yoki operatsiyalari bilan almashtirish murakkabligi tufayli ushbu xizmatlarni ko‘rsatish va operatsiyalarni amalga oshirish tugatilgan taqdirda, moliyaviy barqarorlikning buzilishiga yoki real iqtisodiyot uchun zarur bo‘lgan xizmatlarning ko‘rsatilishi cheklanishiga olib kelishi mumkin.
Quyida sanab o‘tilgan barcha asoslarning mavjudligi bankni sanatsiya qilishni boshlash uchun asos deb hisoblanadi:
- bankning to‘lovga qobiliyatsizligi yoki to‘lovga qobiliyatsizlikning yuzaga kelish ehtimoli yuqoriligi;
- banklar tomonidan ko‘rilgan choralar, shuningdek Markaziy bank tomonidan qo‘llangan nazorat choralari to‘lovga qobiliyatsizlikni bartaraf etishga qodir bo‘lmaganligi yoxud 6 oy ichida buning ehtimoli mavjud emasligi;
- bankning tizimli ahamiyatga molik ekanligi yoki tizimli ahamiyatga molik bo‘lmagan bankni majburiy tugatish orqali belgilangan maqsadlarga erishib bo‘lmasligi sababli sanatsiya qilish zarurligi.
Markaziy bank sanatsiya qilinayotgan bankning maxsus boshqaruvchisini tayinlash to‘g‘risida qaror qabul qilishga haqli.
Sanatsiya qilish vositalari quyidagilardan iborat:
- aktivlar va majburiyatlarni o‘tkazish (sotish);
- oraliq bankni tashkil etish;
- hisobdan chiqarish va (yoki) konvertatsiya qilish.
Sanatsiya qilish jamg‘armasi tashkil etiladi
Sanatsiya qilish to‘g‘risida qaror qabul qilinguniga qadar Markaziy bank bankning aktivlari va majburiyatlari, shuningdek balansdan tashqari moddalari baholashdan o‘tkazilishini ta’minlaydi.
Baholovchi Markaziy bankka quyidagilarni o‘z ichiga olgan xulosani taqdim etadi:
- bankni sanatsiya qilish boshlangan kunda mazkur bankni majburiy tugatish tashabbus qilingan bo‘lsa, sanatsiya qilinayotgan bank aksiyador va kreditorlari ko‘rishi mumkin bo‘lgan zararlarning miqdori;
- sanatsiya qilinayotgan bankning aksiyadorlari va kreditorlari ko‘rgan haqiqiy zararlar miqdori;
- yuqorida ko‘rsatilgan zararlar o‘rtasidagi farq.
Shuningdek, Markaziy bank hamda Omonatlarni kafolatlash agentligining qo‘shma qarori asosida sanatsiya qilish jamg‘armasi tashkil etiladi.
Markaziy bank sanatsiya qilinayotgan bank tuzgan shartnomalar bo‘yicha uning to‘lov va o‘tkazmalarga doir muayyan majburiyatlarini 6 haftadan ko‘p bo‘lmagan muddatga to‘xtatib turishga haqli.
Bank faoliyatini tugatish ixtiyoriy yoki majburiy tugatish shaklida amalga oshirilishi mumkin
Agar bank to‘lovga qobiliyatsiz bo‘lmasa yoki uning to‘lovga qobiliyatsizligi yuzaga kelishi ehtimoli yuqori bo‘lmasa, u ixtiyoriy tugatilishi mumkin. Bankni ixtiyoriy tugatish Markaziy bankning roziligiga asosan amalga oshiriladi.
Agar bank tizimli ahamiyatga molik deb e’tirof etilmagan bo‘lsa, u “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi qonunda nazarda tutilgan hollarda majburiy tugatilishi mumkin. Bankni majburiy tugatish Markaziy bank boshqaruvining litsenziyani chaqirib olish va bankni majburiy tugatish to‘g‘risidagi qarori asosida amalga oshiriladi. Bankni majburiy tugatish suddan tashqari va sud tartibida amalga oshirilishi mumkin. Bankni majburiy tugatish jarayonida majburiy tugatilayotgan bankning aktivlari hamda majburiyatlarini boshqa bankka o‘tkazish va (yoki) bankning aktivlarini sotish vositalaridan foydalaniladi.
“2020— 2025-yillarga mo‘ljallangan o‘zbekiston respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi to‘g‘risida”gi prezident farmonida banklarni sanatsiya qilish mexanizmini ishlab chiqish belgilangandi. Unda Jahon banki ekspertlarini jalb qilish hamda banklarni sanatsiya qilish mexanizmini tashkil etish bo‘yicha xorijiy tajribani o‘rganish topshirilgandi.
Shuningdek, Xalqaro moliya institutlari ekspertlari bilan hamkorlikda “Banklarni sanatsiyalash to‘g‘risida”gi qonun loyihasini ishlab chiqish, uni mutaxassislar, ilmiy xodimlar va ekspertlar hamjamiyati bilan muhokama qilish va loyihani Vazirlar Mahkamasiga kiritish belgilangandi.
Ushbu qonun Qonunchilik palatasi tomonidan 2025-yil 13-fevralda qabul qilinib, Senat tomonidan 29-aprelda ma’qullangandi. U 2025-yil 25-sentyabrdan kuchga kiradi.
Izoh (0)