Qadimgi Misr freskalarida fir’avnlar va malikalar ko‘zlari atrofidagi qora chiziqlar asrlar davomida nafis go‘zallik va qadimiy sivilizatsiyaning estetikasi sifatida talqin qilib kelingan. Biroq XXI asr boshlarida fransuz olimlari tomonidan amalga oshirilgan kashfiyot ming yillar davomida aytilgan nazariyalarni butkul o‘zgartirdi. Ma’lum bo‘lishicha, misrliklarning mashhur ko‘z bo‘yog‘i bezak emas, balki insoniyat tarixidagi ilk immunoterapiya tizimi — murakkab tibbiy texnologiya bo‘lgan.
Luvr olimlarining kashfiyoti
Qadimgi misrliklarning kosmetikasidagi sirlarni fosh etish istagi Filipp Valter va Kristian Amatore kabi olimlarni noyob topilmaga olib keldi. Ular surma bo‘yog‘i tarkibida qo‘rg‘oshinning tabiatda mavjud bo‘lmagan sintetik birikmalari — laurionit va fosgenitni aniqlashgan. Bu esa misrliklar eramizdan avvalgi ikki minginchi yillarda kimyoviy texnologiyalarni bilganligini anglatgan.
Ammo tadqiqotchilarni eng hayratga solgani bu emas edi. Mikroelektrod tadqiqotlari kutilmagan mexanizmni aniqladi: qo‘rg‘oshin mikrodozalarda azot oksidi ishlab chiqarishni 240% ga rag‘batlantiradi, bu esa immunitet tizimining infeksiyalarga qarshi kurashishiga yordam beradi. Shu orqali qadimgi misrliklar zamonaviy tibbiyotda “immunomodulyator” deb ataydigan vositani yaratgan edi.
Nil daryosidagi epidemiyalardan himoya
Ushbu mexanizmni anglash qadimgi Misr sharoitida surmaning naqadar muhim bo‘lganini tushunishga yordam beradi. Nil daryosining har yili toshishi serhosil vodiyni bakteriyalar o‘chog‘iga aylantirardi. Afrika jaziramasida konyunktivit va traxoma kabi ko‘z kasalliklari ko‘rlikka olib kelishi mumkin edi. Shu sababli, aynan toshqin mavsumida misrliklar himoya kosmetikasini ehtiyotkorlik uchun surkashgan. Bu haqda qadimgi kosmetik qutilardagi yozuvlar guvohlik beradi.
Bu profilaktika tizimi samaradorligi qo‘shni sivilizatsiyalarga ham yetib bordi. Misr esa qadimiy dunyoda oftalmologiya markazi sifatida tanildi.
Xor ko‘zi sehri
Surmaning tibbiy samaradorligi uning qadimgi Misr dinlari bilan ham bog‘liq bo‘lgan. Xor ko‘zi sog‘ayish va qayta tug‘ilish timsoli bo‘lib, surma orqali har bir misrlik yuzida aks etardi. Misrliklar ko‘zlarni bo‘yab, kasallik va yovuz ruhlardan ilohiy himoya so‘rashgan, shu orqali tibbiy amaliyotni diniy e’tiqod bilan uyg‘unlashtirgan.
Bu bog‘liqlik ranglar timsolida ham ko‘rinadi. Yashil malaxit pigmenti insonni sog‘liq va unumdorlik ma’budasi — Xatxor bilan bog‘lagan.
Qadimgi kimyogarlar texnologiyasi
Bu murakkab tarkiblarning yaratilishi ortida o‘z davri uchun hayratlanarli bo‘lgan kimyo fani turardi. Misrliklar faqat tabiiy minerallarni maydalan bilan cheklanib qolmagan — ular qo‘rg‘oshin rudalari va sodali ko‘llardan olingan natriy tuzlari o‘rtasidagi reaksiyalarni boshqarib, yangi birikmalar sintez qilishgan.
Misrliklar yondashuvining tizimliligi yanada hayratlanarli: turli mavsumlarda tarkiblarning samaradorligi kuzatib borilgan, natijalar ma’lum bir kasalliklar uchun aniq retseptlar va tavsiyalar bilan papiruslarda qayd etilgan. Bu metodik yondashuv tajribalarni haqiqiy fanga aylantirgan.
Umumxalq zarurat
Ko‘p yillik kuzatishlar natijasida shakllangan bu amaliyot jamiyatning barcha qatlamlarini qamrab olgan. Erkaklar, ayollar, bolalar, qullar va hatto fir’avnlar ham ko‘zlariga surma qo‘ygan. Shu orqali piramida qurilishida ishlagan ishchilar ko‘zi chang va quyoshdan himoyalangan: qora chiziqlar ultrabinafsha nurlarga qarshi jismoniy to‘siq bo‘lgan, surmaning yog‘li tarkibi esa qum bo‘ronlarida zarrachalarni ushlab qolgan.
Surma nafaqat dunyoviy hayotda, balki o‘limdan keyingi hayotda ham zarur vosita sifatida qaralgan. Qabrlar kosmetik to‘plamlar bilan to‘ldirilgan. Surma maishiy buyum sifatida emas, balki oxiratga sayohat uchun zarur asbob sifatida tushunilgan.
Shunday qilib qadimgi misrliklar mikroblar nazariyasini o‘zlari bilmagan holda o‘rganib, ming yillik kuzatuvlarga tayangan holda samarali profilaktika tizimini yaratishga muvaffaq bo‘lgan.
Izoh (0)