Respublikada muammoli kreditlar miqdori bir yil ichida 2,6 trln so‘mga o‘sdi. Bu haqda Markaziy bank eʼlon qilgan statistikada keltirilgan.
2025-yil 1-iyun holatiga ko‘ra, O‘zbekiston banklaridagi muammoli kredilar (NPL) 23,52 trln so‘mga yetdi (2024-yil mos davrida 20,93 trln so‘m bo‘lgan). Bu miqdor mamlakatda jami ajratilgan qarzlarning (567,7 trln so‘m) 4,1 foiziga teng.
Qaytarilmayotgan kreditlarning katta qismi (15,76 trln so‘m) davlat ulushi mavjud banklar tomonidan berilgan. O‘zmilliybank doimgidan ajratgan qarzlarini undira olmayotgan davlat banklari orasida yetakchi — 3,2 trln so‘m (1-yil avval 3,7 trln so‘m). Keyingi o‘rinni Agrobank band etgan — 2,96 trln so‘m. Mazkur bankda bir yil oldingi muammoli kreditlar 2 trln so‘m bo‘lgan. Bunda qaytarilmagan qarzlar miqdori yillik 900 mlrd so‘mdan ko‘proq o‘sgan. O‘zsanoatqurilishbankda ham muammoli kreditlar ulushi yuqoriligicha qolmoqda (2,57 trln so‘m).
O‘tgan oy boshida Biznesni rivojlantirish banki qaytarilmagan kreditlar miqdori 1,85 trln so‘mni tashkil etgan. Mazkur bank bir yil davomida muammoli qarzlarni keskin qisqartirishga erishgan. Yaʼni 2024-yil iyunda qaytarilmayotgan qarzlar ulushi 2,84 trln so‘m bo‘lgan.
O‘z navbatida Asaka bank (1,92 trln so‘m), Xalq banki (1,2 trln so‘m) va Mikrokreditbank (1,27) qaytarib ololmayotgani qarzlari ham 1 trln so‘mdan ko‘p.
Xususiy banklar orasida qaytarilmagan kreditlarning eng ko‘p miqdori Ipoteka bankda — 3,35 trln so‘m (2024-yil 1-iyunda 2,36 trln so‘m). Bank 2022-yil 12-dekabrda 75 foiz davlat ulushi xususiylashtirilgan. U sotilishidan oldin muddati o‘tgan kreditlar miqdori 873 mlrd so‘m bo‘lgan. Xususiylashtrilgandan keyin bir yil o‘tib, bu miqdor 1,9 trln so‘mga yetgan. Yakuniy raqamlar esa muddati o‘tgan kreditlar miqdori o‘sish surʼati jadal tus olganidan dalolat beradi.
Davlatga qarashli bo‘lmagan banklar ichida Kapital bankning muammoli qarzlari (1,8 trln so‘m) ulushi ham nisbatan yuqori.
Muammoli kredit (NPL) termini to‘lov muddati 90 kundan o‘tgan va qaytarilmayotgan kredit qarzdorligiga nisbatan ishlatiladi. So‘ngi to‘rt yilda O‘zbekistonda mazkur turdagi qarzdorlik ulushi sezilarli o‘sib bormoqda. Masalan, 2020-yil yakunida mamlakatda muammoli kreditlar jami 5,8 trln so‘m bo‘lgan. 2021-yil oxiriga kelib, bu miqdor deyarli uch barobarga — 17 trln so‘mgacha oshgan. Keyingi o‘sish to‘lqini 2024-yilga to‘g‘ri kelgan. O‘tgan yil 1-yanvarda muddati o‘tgan kreditlar 16,6 trln so‘m edi. Bir oy ichida mazkur ko‘rsatkich 20 tlrn so‘mgacha chiqqan, may oyi avvalida esa 23,3 trln so‘mgacha o‘sgan.
Joriy yil yanvarda Markaziy bank masʼullari muammoli kreditlarning 25 foizi jismoniy, 85 foizi yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlarga tegishli ekanini aytgan.
Hisob-kitoblarga ko‘ra, davlat dasturlari uchun berilgan kreditlardan qaytarilmayotgan qismi ham sezilarli yuqori. Masalan, 2024-yil yakunidagi umumiy 21,2 tlrn so‘mlik muammoli kreditlarning 1,3 trln so‘mi “Oilaviy tadbirkorlik” dasturiga tegishli. Yaʼni dasturga yo‘naltirilgan kreditlarning 8 foizi muammoga aylangan.
Yaqinda Xalqaro valyuta jamg‘armasi O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar berdi. Tahlilda qayd etilishicha, mamlakatda davlat banklari samarasiz ishlayotgani muammoli kreditlar oshishiga olib kelmoqda.
“Davlat banklari foydasiz faoliyat olib bormoqda. Chunki ular kreditlarni bozor stavkalaridan past narxda, hukumat kafolatlari bilan ‘ustuvor’ yo‘nalishlarga yo‘naltirmoqda. Bu esa kredit sifati pasayishiga, muammoli kreditlar oshishiga va kapital yetarliligining kamayishiga olib kelmoqda. Natijada davlat o‘z banklarini har yili yalpi ichki mahsulotning 2 foizigacha bo‘lgan miqdorda subsidiya (kapital quyish) bilan qo‘llab-quvvatlamoqda”, deya yozilgan tahlilda.
Shu bilna birga, davlat banklari faqat tijorat maqsadlariga xizmat qilishi kerakligi bot-bot takrorlangan. Ijtimoiy vazifalarni bajarish esa korporativ rejada alohida ko‘rsatilishi, byudjetdan to‘liq va ochiq moliyalashtirilishi lozimligi bildirilgan.
Izoh (0)