Mamlakat kafolati ostidan olingan kreditlarning 84 foizi tashqi qarzlar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Bu haqda Iqtisodiyot va moliya vazirligi navbatdagi hisobotida maʼlum qildi.
Oshishda bardavom davlat qarzi
2025-yil yanvar–mart oylarida O‘zbekiston davlat qarzi 2,2 mlrd dollarga ko‘payib, 42,4 mlrd dollardan oshdi. Shundan tashqi qarz 35,5 mlrd dollarni (umumiy summaning 84 foizi), ichki qarz 6,9 mlrd dollarni tashkil etdi.
Chet eldan jalb qilingan kredilarning 19,7 mlrd dollaridan qatʼiy belgilangan 15,7 mlrd dollari o‘zgaruvchan foiz stavkada olingan.
Davlat qarzi tarkibida tashqi qarz ulushi tez o‘smoqda. Masalan, o‘tgan yili xorijdan olingan kreditlar miqdori har chorakda 1,4 mlrd dollardan ko‘payib bordi.
Oxirgi olti yilning birinchi choraklarida davlat qarzi miqdorlari quyidagicha bo‘lgan:
- 2019-yil — 17,8 mlrd dollar;
- 2020-yil — 18,3 mlrd dollar;
- 2021-yil — 23,2 mlrd dollar;
- 2022-yil — 26,1 mlrd dollar;
- 2023-yil — 29,7 mlrd dollar;
- 2024-yil — 35,3 mlrd dollar.
Kimlar ko‘proq kredit beryapti?
Vazirlik hisobotiga ko‘ra, davlat tashqi qarzining 19,3 mlrd dollari yoki 54 foizini xalqaro moliya institutlari bergan. Bunda eng yirik kreditorlar Jahon banki (7,74 mlrd dollar) va Osiyo taraqqiyot banki (7,44 mlrd dollar) bo‘lgan.
Respublikaga xorijiy hukumatlar moliya tashkilotlari jami 10,6 mlrd dollar kredit ajratgan (umumiy summaning 30 foizi). Bunda eng yirik qarzdorlik Xitoy taraqqiyot davlat banki hamda Xitoy Eksimbankidan (3,6 mlrd dollar) yuzaga kelgan. Shu bilan birga, Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (3,1 mlrd dollar) nisbatan katta miqdorda kreditlar yo‘naltirgan.
Xorijiy investorlar esa 5,66 mlrd dollarlik xalqaro obligatsiyalarni sotib olish orqali mamlakatga qarz bergan.
Kreditlar nimalarga sarflandi?
Hisobotda qayd etilishicha, davlat tashqi qarzining 16,8 mlrd dollar (47 foizi) byudjetni qo‘llab-quvvatlash uchun yo‘naltirilgan. Shuningdek, kredit mablag‘lari quyidagi tarmoqlarga nisbatan ko‘proq sarflangan:
- Qishloq va suv xo‘jaligi 6 mlrd dollar;
- Yoqilg‘i-energetika sanoati 5,9 mlrd dollar;
- Elektroenergetika 3,9 mlrd dollar;
- Uy-joy kommunal xo‘jaligi 2,9 mlrd dollar;
- Transport va transport infratuzilmasi 2,8 mlrd dollar;
- Sog‘liqni saqlash, talim, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari hamda boshqa sohalar 2,5 mlrd dollar;
- Neft va gaz 1,7 mlrd dollar.
Umumiy olganda, eng yirik qarz mablag‘lari yoqilg‘i-energetika tarmoqlariga sarflanayotganini ko‘rish mumkin.
O‘zbekiston davlat qarzi 2025-yil yakunida 45,1 milliard dollarga yetishi prognoz qilinmoqda. Bu yil yakunida kutilayotgan yalpi ichki mahsulotga (125 milliard dollar) nisbatan 36,7 foizga teng degani. Joriy yilda 5,5 milliard dollar miqdoridagi tashqi qarz olinishi belgilangan. Shundan 3 mlrd dollari byudjetni qo‘llab-quvvatlashga, qolgan 2,5 milliard dollari investitsiya loyihalari uchun yo‘naltirilishi ko‘zda tutilgan.
2026-yilda mamlakat yalpi ichki mahsuloti 140 milliard dollardan ortishi prognoz qilinmoqda. Dastlabki tahlillarda makroiqtisodiy hamda fiskal ko‘rsatkichlar barqarorligi taʼminlansa, davlat qarzining yalpi ichki mahsulotga nisbati kelasi yili 37,9 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda. Bu davlat qarzi 53 mlrd dollardan ortishini anglatadi.
Tashqi kreditlar miqdori ko‘payishi fonida davlat byudjetidan qarzning foiz to‘lovlarini qaytarish xarajatlari ham orta boshlagan. Masalan, 2023-yilda mazkur maqsad uchun 8 trln so‘m ajratilgan. 2024-yilda esa bu miqdor sezilarli ortib, 14,5 trln so‘mga yetgan.
Kelgusi yillarda byudjetdan kreditlar foizlari uchun chiqimlar miqdori ortib borishi kutilmoqda. Jumladan, 2025-yilda davlat qarziga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha foiz to‘lovlariga 21,1 trillion so‘m, 2026-yilda 30,3 trillion so‘m, 2027-yilda 33,8 trillion so‘m yo‘naltirilishi prognoz qilingan.
Izoh (0)