O‘zbekiston o‘zining yirik ishlab chiqarish hajmlariga qaramay, AQSHdan paxta xarid qilishi mumkinligi haqidagi xabar muhokamalarga sabab bo‘lgach, Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi Tashqi savdo departamenti rahbari Inomjon Abdurahmonov buning sababi haqida batafsil tushuncha berib, bu yerda gap O‘zbekiston to‘qimachilik mahsulotlarining jahonning premium bozorlaridagi mavqeini mustahkamlashga qaratilgan strategik qadam haqida ketayotganini bildirdi.
Inomjon Abdurahmonovning qayd etishicha, bu orqali mamlakat xalqaro brendlar bilan hamkorlik qilish imkoniyatini oshirib, yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulot ishlab chiqarish va eksport hajmini kengaytirishni maqsad qilmoqda.
Eksport uchun import qilinayotgan paxta
Inomjon Abdurahmonovning bildirishicha, so‘nggi yillarda O‘zbekiston to‘qimachilik sohasida katta o‘sishga erishdi: paxta ipi, trikotaj mato va tayyor kiyim-kechak ishlab chiqarish bir necha barobar ko‘paydi, ichki qayta ishlash darajasi esa 100 foizga yetdi. O‘zbekiston to‘qimachilik fabrikalarining mahsulotlari hozirda 75 dan ortiq mamlakatga eksport qilinmoqda. Barcha imkoniyatlar xomashyoni yetishtirishdan tortib tayyor kiyim-kechak ishlab chiqarishgacha bo‘lgan to‘liq siklni rivojlantirishga qaratilgan.
Shu bilan birga, bunday yutuqlar yangi vazifalarni ham yuzaga chiqardi. Endilikda O‘zbekiston to‘qimachilik sanoati AQSH va Yevropa Ittifoqining premium bozorlarida o‘z o‘rnini mustahkamlashi lozim. Bu bozorlarda yuqori sifat standartlari, xomashyoning kelib chiqishini kuzatish imkoniyati (traceability) va ishlab chiqarishning ekologik barqarorligi muhim ahamiyatga ega. Bunday global brendlar talablariga mos kelish uchun faqat ichki imkoniyatlar yetarli bo‘lmasligi mumkin. Shu sababli maxsus navli paxtani import qilish zarurati yuzaga kelgan.
“Ko‘pchilikda savol tug‘iladi: agar mamlakatda paxta yetarli bo‘lsa, nega uni import qilish kerak? Muhim jihati shundaki, import hech qachon mahalliy xomashyoni almashtirish uchun mo‘ljallanmagan. Aksincha, u faqat aniq buyurtmalarni bajarish uchun kerak bo‘ladigan joylarda uni to‘ldiradi. O‘zbekiston har yili 1–1,15 million tonna paxta tolasi ishlab chiqaradi va bu hajmning barchasi allaqachon mahalliy fabrikalarda qayta ishlanadi. Boshqacha aytganda, mahalliy paxta to‘liq ichki ehtiyoj uchun ishlatilmoqda”, deydi Inomjon Abdurahmonov.
Import qilinadigan paxta faqat yuqori sifat va sertifikatlashning xalqaro standartlari talab qilinadigan ishlab chiqarish liniyalari va shartnomalarga yo‘naltiriladi. Shunday qilib, tashqi bozordan paxta xaridi mahalliy fermerlarga raqobat tug‘dirmaydi (ularning mahsuloti allaqachon to‘liq iste’mol qilinmoqda), balki sifatning yangi bosqichiga chiqish uchun maqsadli vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Jahon yetakchilari tajribasi
Turkiya, Bangladesh, Vyetnam, Hindiston, Indoneziya, Kambodja, Meksika va hatto Xitoy har yili AQSH, Braziliya, Avstraliya va Afrika davlatlaridan katta hajmda paxta import qiladi. Bu ularga global moda bozori talablariga javob beradigan, sertifikatlangan va kuzatish imkoniyatiga ega (traceability) mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Ya’ni o‘z yengil sanoatini global mijozlar talablariga javob beradigan sifatli xomashyo bilan ta’minlaydi. O‘zbekiston ham Made with U.S. Cotton yorlig‘i orqali premium segmentga chiqishni rejalashtirgan.
Amerika paxtasining afzalligi
AQSH paxtasi tolasi barqaror yuqori sifati bilan mashhur bo‘lib, U.S. Cotton Trust Protocol — yetkazib berish zanjirini standartlashtirish va kuzatishning zamonaviy tizimiga mos keladi. Sertifikatlangan amerika xomashyosidan foydalanish yakuniy mahsulotni Made with U.S. Cotton degan nufuzli yorliq bilan belgilash huquqini beradi. Bir qator yirik brendlar uchun bu shunchaki marketing emas, balki hamkorlikning majburiy shartidir. Masalan, Levi’s, Ralph Lauren, PVH, Puma, Gap, Tesco kabi kompaniyalar kolleksiyalarning bir qismi ushbu dasturga kiruvchi paxtadan tayyorlanishini talab qiladi. Shunday qilib, Amerika paxtasini xarid qilish o‘zbek fabrikalariga ilgari imkoni bo‘lmagan global brendlar bilan shartnomalar tuzish yo‘lini ochadi. Sotib olinadigan xomashyo dunyoga mashhur Strict Middling paxta navi hisoblanadi. Bu navni O‘zbekistonda yetishtirishning hozircha imkoni yo‘q.
AQSH paxtasini sotib olishning moliyaviy jihati
Amerika paxtasini xarid qilish AQSH Qishloq xo‘jaligi vazirligining GSM-102 dasturi doirasida rejalashtirilmoqda. Bu kredit kafolatlari mexanizmi bo‘lib, unga ko‘ra o‘zbek korxonalari xomashyoni 12–18 oygacha to‘lovni kechiktirish sharti bilan olishi mumkin. Amalda, Amerika tomoni bitim summasining 98 foizigacha bo‘lgan qismini sug‘urtalaydi va ishlab chiqaruvchilarga paxtadan foydalanish, keyin esa kelajakdagi eksport tushumidan qiymatini to‘lash imkonini beradi. Bunday sxema rivojlanayotgan bozorlar uchun foydali va moslashuvchan bo‘lib, ko‘plab mamlakatlar tomonidan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini import qilishda keng qo‘llanadi. O‘zbekiston uchun GSM-102 da ishtirok etish kompaniyalar aylanma mablag‘lariga darhol yuklama tushirmasdan yuqori sifatli xomashyoga imtiyozli moliyaviy sharoitlardan foydalanishni anglatadi.
Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi Tashqi savdo departamenti rahbarining so‘zlariga ko‘ra, kiyim-kechak eksportchilari oldingi qatorlarida bo‘lish O‘zbekistonning eksport obro‘sini yuksalishiga olib keladi. Bu esa logistika va dizaynga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
“Nike yoki H&M kabi brendlar uchun yetkazib beruvchi bo‘lish — bu ‘yuqori liga’da o‘ynash demakdir, va bunday darajadagi reklama juda katta ahamiyatga ega”, dedi u.
Inomjon Abdurahmonov o‘z xulosasida rejalashtirilgan paxta importini majburiy choradan ko‘ra rivojlanishning puxta o‘ylangan strategiyasi sifatida ko‘rish kerakligini, O‘zbekiston sifat va obro‘ga investitsiya qilayotgani bu esa albatta o‘z samarasini beradigan sarmoya ekanligini aytdi.
2024-yil fevralida “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi rahbariyati va AQSHning Cotton Council International kompaniyasi vakillari Toshkentda ikki tomonlama hamkorlik masalalarini muhokama qilgandi. O‘shanda Amerika paxtasi afzalliklari sanab o‘tilgan va tomonlar paxta tolasini import qilishni tashkillashtirish hamda uni moliyalashtirish masalalarini ko‘rib chiqqandi.
Izoh (0)