Joriy yil 5-iyun kuni 1 AQSH dollari 12 831 so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 23-iyundagi rasmiy kurs 12 496 so‘mga tushdi. Mazkur davrda so‘m 2,6 foiz atrofida mustahkamlandi. Lekin ayrim iqtisodchilar “bu valyuta mustahkamlanishi emas, dollar global miqyosda qadrsizlanyapti”, demoqda.
O‘zbekistonda dollar kursi 2024-yil martidan beri ilk bor 12 500 so‘mdan pasaydi. Joriy yil iyunida AQSH valyutasi so‘mga nisbatan sezilarli qadrsizlanish trendiga o‘tdi. Iqtisodchilar tahliliga ko‘ra, bunga qator omillar taʼsir ko‘rsatmoqda.
Dollar kursiga taʼsir qilayotgan omillar
Valyuta kursiga taʼsir qiluvchi eng muhim omillardan biri mamlakat tashqi savdosidir. Joriy yil yanvar—aprel oylarida O‘zbekiston eksporti hajmi 11,9 milliard dollarga yetib, 2024-yil mos davridagidan 35,1 foizga ko‘paydi.
Eksport tushumlarining 5,55 milliard dollari (46,1 foizi) oltin sotuvidan kelgan. Bu davrda qimmatbaho metall savdosi o‘tgan yilning dastlabki to‘rt oyidagi sotuvdan 62,3 foiz ko‘proq bo‘lgan. Eksport ortishida oltinning jahon bozoridagi narxi juda yuqori darajada shakllangani muhim rol o‘ynamoqda (23-iyun holatiga 1 unsiya oltin 3 376 dollar).
Xorijdan O‘zbekistonga mehnat muhojirlari jo‘natgan pul o‘tkazmalari miqdori keskin o‘syapti. Xususan, 2025-yil I chorakda mamlakatga pul o‘tkazmalari 32 foizga ko‘payib, 3,3 milliard dollarni tashkil etgan.
Shu bilan birga, ichki bozorda xorijiy valyuta taklifi ortishiga mamlakatga xorijiy investitsiyalar ko‘paygani ham o‘z hissasini qo‘shyapti. Xususan, yanvar—mart oylarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri, boshqa va kafolatlanmagan xorijiy kreditlar hajmi 6,1 milliard dollarni tashkil etgan va bu o‘tgan yil mos davriga nisbatan 10 foizga yuqori.
Ayni paytda global iqtisodiyotda noaniqliklar ko‘lami kengaygan. Xalqaro savdoda AQSH boj tariflari hamda geosiyosiy ziddiyatlar sabab dollar qadri pasaymoqda. Jumladan, 2025-yil boshidan beri AQSH dollari indeksi asosiy valyutalarga nisbatan qariyb 9,1 foizga qadrsizlangan. Natijada yil boshidan dollarga nisbatan yevro 11,9 foizga, Shveysariya franki 11,4 foizga, Rossiya rubli 30 foizga, Koreya voni 5,7 foizga, Xitoy yuani 2 foizga, Qozog‘iston tengesi 1,2 foizga mustahkamlandi.
Iqtisodchi Yuliy Yusupov fikricha, hozirgi holatni so‘m mustahkamlanishi sifatida baholash noto‘g‘ri. Chunki bunda so‘m qadri ortmayapti, balki dollarning xalqaro miqyosda zaiflashuvi kuzatilmoqda.
“O‘zbekistonning asosiy savdo hamkori AQSH emas, balki Xitoy, Rossiya va Yevropa ekan, so‘m real qiymatda inflyatsiya darajasida qadrsizlanmoqda. Yaʼni so‘m real hisobda mustahkamlangani ham, keskin tushayotgani ham yo‘q”, deb yozadi mutaxassis.
Dollar kursi pasayishining aholi cho‘ntagiga taʼsiri
Dollar kursi oshishi inflyatsiyani o‘stirib, narx-navo qimmatlashishiga olib keladigan omillardan sanaladi. Ammo yuqorida qayd etilganidek, AQSH valyutasi prezident Donald Tramp siyosati tufayli nafaqat so‘mga, balki boshqa valyutalarga nisbatan ham qadrsizlanmoqda.
Dollar qadrsizlanishda davom etishi O‘zbekistonda inflyatsiya pasayishi, demakki, isteʼmol tovarlari narxlari arzonlashishiga olib keluvchi omil bo‘lishi mumkin. So‘m mustahkamlanishi aholi xarid qobiliyatini oshiradi, qolaversa import tovarlar narxi arzonlashishiga olib keladi.
Mamlakatda inflyatsion kutilmalar shakllanishida dollar kursi istiqboli muhimligi hisobiga almashuv kursi barqarorlashishi aholi va biznes inflyatsion kutilmalariga ijobiy taʼsir qiladi. Bu o‘z navbatida, aholida dollarga bog‘langanlik darajasi kamayishiga va natijada iqtisodiyotda dollarlashuv darajasi pasayishiga xizmat qiladi. Natijada aholi pullarini so‘mda saqlashga qo‘rqmaydi. Chunki kurs barqarorligiga ishonch bo‘ladi.
Dollar kursi kutilmalari bormi?
O‘zbekistonda 2017-yil sentyabrdan boshlab erkin suzuvchi almashuv kursi rejimiga o‘tilgan. Bu tizimda kurs valyuta birjasida shakllanadi. Har kuni birja ishtirokchilarining talabi va taklifi asosida yuzaga kelgan rasmiy kurs Markaziy bank tomonidan eʼlon qilinadi. Ertasi kuni tijorat banklari o‘z kurslarini shunga qarab belgilashadi.
Markaziy bank masʼullarining aytishlaricha, nominal almashuv kursini oldindan prognoz qilib bo‘lmaydi. Chunki bu juda ham taʼsirchan ko‘rsatkichdir.
Almashuv kursi asosan ichki bozordagi xorijiy valyuta taklifi va unga bo‘lgan talab hajmiga bog‘liq. Jumladan, oltinning xalqaro birja narxlari va undan boshqa eksport mahsulotlari narxlari, va umuman eksport tushumlari hamda import to‘lovlari hajmi, asosiy hamkor davlatlar milliy valyutalari kursi, xorijiy investitsiyalar hajmi, shuningdek, boshqa omillarga bog‘liq.
Shunday bo‘lishiga qaramay, kurs masalasida baʼzi kutilmalar mavjud. Masalan, O‘zbekistonning 2025-2027-yillarga mo‘ljallangan Byudjetnomasida ayrim “signal”lar eʼtiborni tortadi. Qayd etilishicha, 2025-yilgi davlat byudjeti parametrlarida dollar kursi yillik o‘rtacha 13 250 so‘mdan hisoblangan. Yaʼni kurs bozordagi talab va taklifdan kelib chiqib, mazkur qiymatidan yuqori darajada shakllanish ehtimoli yuqori. Shu bilan birga, 2026-yilda 1 dollar 13 725 so‘m, 2027-yilda 14 150 so‘mdan hisobga kiritilgan.
S&P xalqaro reyting agentligining 2024-yil noyabrdagi prognozlari esa nisbatan yuqori. Tashkilot kutilmalariga qaraganda, 2025-yil yakunida 1 AQSH dollari qiymati 13 650 so‘mga yetadi. 2026-yil oxiriga borib esa 14 300 so‘mgacha, 2027-yil so‘ngida 15 000 so‘mgacha oshishi mumkin.
Dollar kursi oshishi so‘mning qadrsizlanishini anglatadi. Iqtisodiyot va moliya vazirligi hisob-kitoblariga ko‘ra, milliy valyuta almashuv kursining 100 so‘mga qadrsizlanishi yillik davlat byudjeti xarajatlarining 240 milliard so‘mga oshishiga olib keladi. O‘tgan 2024-yilda so‘m dollarga nisbatan 4,7 foizga qadrsizlandi. Joriy yilda ham milliy valyuta qadrsizlanishi 5 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda (yil boshidan beri 3,3 foiz qadrsizlangan).
Izoh (0)