27-iyun — O‘zbekistonda Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni sifatida nishonlanadi. Bu sana, eng avvalo, haqiqat izidan yurgan, insoniyatga xizmat qilgan, qalamini adolat timsoli sifatida ko‘rgan jurnalistlarga bo‘lgan ehtiromdir. Ushbu maqolada haqiqat uchun jon bergan qahramon jurnalistlarni eslaymiz.
Dunyo guvoh bo‘lgan jasorat
Dunyo bo‘ylab jurnalistlar faqat voqealarni yoritib berish bilan cheklanmaydi. Ular ko‘pincha hayotlarini xavf ostiga qo‘yib, urush maydonlaridan, siyosiy repressiyalar ostidan, terror tahdidlari orasidan haqiqatni jahon jamoatchiligiga yetkazadi.
Meri Kolvin
Britaniyalik jurnalist Meri Kolvin hayotini urush zonalarida haqiqatni yoritishga bag‘ishlagan. U The Sunday Times gazetasi muxbiri sifatida dunyoning eng notinch nuqtalarida – Checheniston, Kosovo, Syerra-Leone, Iroq, Afg‘oniston va Suriyada ishlagan. Uning reportajlari urush dahshatini yurakdan yoritib bergani bilan ajralib turadi.
Kolvin doimiy ravishda xavf ostida ishlagan. 2001-yilda Shri-Lanka jang maydonida minomyot portlashi natijasida bir ko‘zidan ayrilgan. Shunga qaramay, u urushni yoritishda davom etdi va doimiy ravishda bir gapni ta’kidlardi:
Men haqiqatni dunyoga yetkazish uchun o‘sha yerda bo‘lishim kerak, deydi Meri Kolvin.
2012-yil Suriyaning Homs shahrida u jurnalistlar uchun mo‘ljallangan maxsus markazda bo‘lganida, hukumat kuchlarining artilleriya hujumiga uchrab halok bo‘ldi. Uning vafoti butun jahon jurnalistikasi uchun og‘ir yo‘qotish edi. Ammo Kolvinning jasorati va vijdoniga sodiqligi minglab yosh jurnalistlar uchun ilhom manbaiga aylandi.
Jeyms Foley — Haqiqat izidan halokat sari
Amerikalik jurnalist Jeyms Foley o‘z hayotini dunyo mojarolari markazida haqiqatni yoritishga bag‘ishlagan. U mustaqil muxbir sifatida Iroq, Afg‘oniston, Liviyada faol ishlagan, keyinchalik esa Suriyadagi fuqarolar urushi haqida xolis reportajlar tayyorlashga kirishgan. Uning yozganlari oddiy sonlar yoki statistikalar emasdi. U urush ichida qolgan oddiy odamlarning dardi, bolalarning qo‘rquvi, ota-onalarning ko‘zidagi umidsizlikni butun dunyoga yetkazishga harakat qilgan.
2012-yil noyabr oyida Suriya shimolida harakatlanayotgan paytda Jeyms Foley qurolli jangarilar tomonidan garovga olinadi. U ISIS (Iroq va Shomdagi islomiy davlat) tomonidan bir necha oy davomida asirlikda ushlab turiladi. 2014-yil avgust oyida esa ularning propaganda videosi orqali qatl etilgani butun dunyoni larzaga soldi.
Foleyning o‘limi nafaqat AQSH, balki butun jurnalistlar jamoatchiligi uchun og‘ir yo‘qotish bo‘ldi. U o‘z kasbining eng jasoratli namoyandalaridan biri sifatida tarixda qoldi.
Uning onasi Diane Foley o‘g‘lining vafotidan so‘ng Jeyms W.Foley Legacy Foundation’ni tashkil etib, urush zonalarida ishlayotgan jurnalistlar xavfsizligi va inson huquqlarini himoya qilish yo‘lida faoliyat yuritmoqda.
Jeyms haqiqatni aytish uchun borgan edi. U haqiqatning narxini joni bilan to‘ladi, deydi jurnalistning onasi.
Danish Siddiqi
Reuters agentligi fotomuxbiri Danish Siddiqi 2021-yil 16-iyul kuni Afg‘onistonda “Tolibon” va hukumat kuchlari o‘rtasidagi otishmada halok bo‘lgan.
Hindistonlik fotomuxbir sifatida u o‘z umrini insoniy fojialarni yoritishga bag‘ishladi. U Afg‘oniston, Iroq, Suriya, Hindiston, Nepal, Myanma kabi hududlardagi mojarolar, diniy to‘qnashuvlar, qochqinlar fojiasi, pandemiya qurbonlari hayoti haqida muhim va og‘riqli kadrlar yaratdi. Ayniqsa, 2020-yilda Hindistonda COVID-19 pandemiyasi davridagi dafn marosimlarini aks ettirgan suratlari butun dunyoda hayrat va iztirob uyg‘otdi.
U suratga olgan lahzalar bugun ham xalqaro forumlarda, ommaviy axborot vositalarida, ko‘rgazmalarda inson qadrining hayqirig‘i sifatida jonlanadi. Uning nomi, jasorati va ishi jurnalistikaning chinakam qahramonlik ruhini ifodalaydi.
Men odamlar ko‘rishni istamaydigan narsalarni suratga olaman, chunki ular bilishga majbur, degandi Danish Siddiqi
Anna Politkovskaya
Rossiyalik jurnalist Anna Politkovskaya inson huquqlari, korrupsiya va urush jinoyatlarini yoritib, o‘z hayotini xavf ostiga qo‘ygan fidoyi muxbir edi. U “Novaya gazeta” nashrida ishlagan, ayniqsa, Chechen urushi paytida Rossiya harbiylarining vahshiyliklarini yoritgan maqolalari bilan tanilgan.
Politkovskaya Kreml siyosatini keskin tanqid qilgan, prezident Vladimir Putinni ochiqchasiga ayblagan jurnalistlardan biri edi. Uning faoliyati Rossiyada so‘z erkinligi borasidagi vaziyatni dunyoga ko‘rsatdi.
2006-yil 7-oktyabr kuni Moskva shahrida o‘z uyi liftida otib o‘ldirildi. Bu voqea butun dunyo bo‘ylab jurnalistlar xavfsizligiga oid shov-shuvli muhokamalarga sabab bo‘ldi. Qotillik buyurtmasi kim tomonidan berilgani hanuz to‘liq aniqlanmagan, ammo siyosiy sabablarga bog‘lanishi ehtimoldan yiroq emas.
Dafne Anna Karuana Galizia
Dafne Karuana Galizia – maltalik jurnalist, bloger va muxbir. U Yevropa Ittifoqida eng jasur va mustaqil ovozlardan biri edi. Dafne asosan korrupsiya, “Panama hujjatlari” va siyosiy doiralardagi jinoyatlarni fosh qilgan.
Uning maqolalari Maltadagi siyosiy elita, jumladan, bosh vazirning oilasi bilan bog‘liq moliyaviy firibgarliklarni ochib bergan. Mamlakat ichkarisida va xalqaro doiralarda u o‘z so‘zining kuchi bilan tan olindi.
Dafne 2017-yil 16-oktyabr kuni avtomobiliga o‘rnatilgan bomba portlashi natijasida halok bo‘ldi. Bu qotillik Yevropada so‘z erkinligiga qilingan eng shafqatsiz hujumlardan biri bo‘ldi va Maltada siyosiy inqirozni boshlab berdi.
Atvar Bahjat
Atvar Bahjat — iroqlik taniqli telejurnalist, Al-Arabia va Al-Sharqia telekanallarining muxbiri edi. U Iroq urushi, terror to‘qnashuvlari va AQSH bosqinidan keyingi notinchlikni bevosita joyidan yoritgan jasur ayollardan biri sifatida tanilgan.
Bahjat urush maydonlarida, portlashlar ichida, isyonchilar bilan yuzma-yuz suhbatlarda qatnashgan. U Iroqda urush ta’sirida qolgan oddiy odamlar dardini jahon auditoriyasiga olib chiqqan. Ayniqsa, uning samimiy, hissiy chiqishlari xalqqa yaqin bo‘lgan.
2006-yil 22-fevral kuni Samarradagi masjid portlashi haqida xabar berayotgan paytda noma’lum shaxslar tomonidan o‘g‘irlab ketilib, o‘ldirildi.
Bu jurnalistlar hech qanday qurolsiz, faqatgina qalam va kamera bilan haqiqatga yuz tutishdi. Ularning maqsadi dunyo jim bo‘lib turgan paytda ham inson dardini aytish, ko‘r bo‘lganlarga ko‘z, ovozsizlarga ovoz bo‘lish edi.
Mirvais Jalil
Mirvais Jalil — afg‘onistonlik yosh va iqtidorli jurnalist bo‘lib, BBC World Service’ning Kobuldagi muxbiri sifatida faoliyat olib borgan. U 1990-yillar boshlarida fuqarolar urushi avjiga chiqqan pallada Afg‘onistondagi siyosiy beqarorlik, jangarilik, muxolifat va hukumat o‘rtasidagi murakkab ziddiyatlarni dunyo ommasiga yetkazishga harakat qilgan jasoratli muxbir edi.
Jalil o‘z reportajlarida ko‘pincha front chizig‘i yaqinidagi holatlarni, siyosiy kuchlarning ichki qarama-qarshiliklarini va oddiy odamlarning azobini yoritgan.
Fojiali o‘lim
1994-yil 29-may kuni Jalil Kobulda Afg‘oniston bosh vaziri Gulbuddin Hikmatyor bilan intervyudan qaytayotganida noma’lum shaxslar tomonidan o‘g‘irlab ketildi. Oradan ko‘p o‘tmay, uning jasadi shafqatsizlarcha o‘ldirilgan holatda topildi. Bu voqea Afg‘oniston tarixida jurnalistga nisbatan sodir etilgan eng og‘ir jinoyatlardan biri sifatida qayd etildi.
Uning o‘limi nafaqat Afg‘onistonda, balki xalqaro jurnalistik hamjamiyatda ham chuqur qayg‘u uyg‘otdi. Mirvais Jalil afg‘on matbuoti tarixida birinchi halok bo‘lgan professional muxbirlardan biri bo‘ldi.
Qahramon jurnalistlar — jamiyat vijdoni. Ularning jasorati orqali biz urushlar, zulm, korrupsiya va insoniyat fojialari haqida bilamiz. Ular so‘z erkinligi, adolat va haqiqat bayroqdorlari.
O‘zbekistonda jurnalistika jasorati
O‘zbekistonda ham jurnalistlar tobora faol, dadil va ijtimoiy mas’uliyatli bo‘lib bormoqda. Surishtiruvlar olib borayotgan, mahalliy muammolarni yoritayotgan, fuqarolarning haqlarini himoya qilayotgan ko‘plab jurnalistlar mavjud. Ularning ba’zilari bosimlarga, tahdidlarga, kamsitishga uchrasa-da, jamiyat uchun muhim haqiqatni yoritishda davom etmoqda.
“Jurnalistlar o‘lsa, haqiqat jim bo‘ladi. Ular yashasagina jamiyat uyg‘oq turadi”.
Izoh (0)