Ko‘plab tabiiy hodisalar filmlarda shunchalik ta’sirli tarzda aks ettiriladiki, go‘yoki rejissyorlar voqeani sun’iy ravishda ko‘rsatayotgandek tuyuladi. Aslida, ba’zi kinokartinalarda ko‘rsatilgan manzaralar haqiqatga juda yaqin. Quyida biz faqat ekranda ko‘rishga odatlangan, lekin hayotda ham uchraydigan 8 ta tabiiy fenomen haqida hikoya qilindi.
Qum bo‘ronlari
Kinodagi qahramonlar hayotini og‘irlashtiruvchi qum va chang bo‘ronlari aslida ham mavjud. Ular ko‘pincha o‘simlik o‘sishi qiyin bo‘lgan, qurg‘oqchil va sahro hududlarida paydo bo‘ladi. Qum zarrachalari changga nisbatan og‘ir bo‘lgani sababli qum bo‘ronlari odatda unchalik katta maydonni qamrab olmaydi. Shunga qaramay, Shimoliy Afrikadagi issiq shamol qumni O‘rta yer dengizidan oshirib hatto Alp tog‘lariga olib bora oladi.
Bu bo‘ronlar ko‘rishni cheklab, insonning nafas olish tizimiga salbiy ta’sir qiladi. Olimlar iqlim o‘zgarishlari tufayli so‘nggi yillarda bu hodisalar soni ortib borayotganini aytmoqda.
Muz yorilishlari
“Ertadan keyin” filmida muzlikda hosil bo‘lgan ulkan yoriqlar olimlarni xavf ostida qoldiradi. Haqiqatda bunday yirik yorilishlar kamdan-kam va odatda asta-sekin yuzaga keladi. Muzliklar harakati natijasida paydo bo‘ladigan yoriqlar 60 metrgacha chuqur bo‘lishi mumkin. Ustini qor bosib yotgan bunday yoriqlar xavfli bo‘lib, mutaxassislar guruh bo‘lib harakatlanishni tavsiya qiladi.
G‘ayrioddiy ulkan to‘lqinlar
“Ideal bo‘ron” filmida ko‘rsatilgan ulkan to‘lqin hanuzgacha olimlar uchun sir bo‘lib qolmoqda. Dengiz sathida bunday to‘lqinlarni aynan nima keltirib chiqarishi aniq emas. Uzoq vaqt davomida ular dengizchilarning afsonasi deb hisoblangan. Biroq XX asrda bu hodisaning mavjudligini tasdiqlovchi dalillar paydo bo‘ldi.
Ba’zi nazariyalarga ko‘ra, agar kuchli shamol vaqtida ikki katta to‘lqin birlashsa, aynan shu holatda ulkan, deyarli tik bo‘lgan suv devori yuzaga keladi. Bunday to‘lqinlar ba’zida 20 metrdan ham balandroq bo‘lishi mumkin.
Kuchli okean oqimlari bu to‘lqinlarni yanada balandroq qiladi. Eng xavflisi esa bu to‘lqinlarning paydo bo‘lishini deyarli oldindan bashorat qilib bo‘lmaydi. Ular kema va neft platformalari uchun nihoyatda xavfli hisoblanadi. Kema va platformalarning tuzilmalari bunday ulkan suv massasiga bardosh berish uchun mo‘ljallanmagan.
Olimlarning ogohlantirishicha, global isish tufayli bunday to‘lqinlar tobora tez-tez yuzaga kelishi mumkin.
Muzli bo‘ron
Muzli bo‘ron juda chiroyli ko‘rinadi, lekin, “Muzli shamol” filmida ko‘rsatilganidek, bunday tabiiy hodisa og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin. Agar yog‘ingarchilik atmosferaning iliq qatlamlarida shakllanib, yerga yaqin joyda harorat noldan past bo‘lsa, yomg‘ir muzlaydigan holatga keladi.
Agar bo‘ron uzoq davom etsa yoki bir vaqtning o‘zida juda ko‘p yog‘ingarchilik yog‘sa, muz qatlami 1 santimetrdan oshib ketishi mumkin. Bu esa simlarning uzilishi, daraxtlarning qulashiga, hattoki yanada jiddiy vayronalarga olib kelishi mumkin.
Yirik do‘l va muz bo‘laklari (megakriometeorlar)
Osmondan greypfrutdek yirik do‘llar yog‘ishi bu kinorejissyorlar to‘qimasi emas. Aksincha, so‘nggi o‘n yilliklarda bunday yog‘ingarchilikni keltirib chiqaruvchi bo‘ronlar soni asta-sekin ortib bormoqda.
Har qanday do‘l faqat kuchli bo‘ronli, momaqaldiroqli ob-havo sharoitida paydo bo‘ladi. Mayda muz kristallari havodagi ko‘tariluvchi oqimlar orqali yuqoriga ko‘tariladi va noldan past haroratdagi suyuq suv bilan to‘qnashadi. Ushbu suv kristallarning yuzasini qoplaydi va turli tezlikda muzlab, qatlamli tuzilma hosil qiladi.
O‘z tuzilishi bo‘yicha megakriometeorlar oddiy do‘lga o‘xshaydi va u kabi yomg‘ir suvidan tashkil topgan. Biroq ularning paydo bo‘lishi har doim ham momaqaldiroq bilan bog‘liq emas. 2000-yildan beri osmonga taxminan 50 ta megakriometeor tushdi, ularning og‘irligi 0,5 dan 50 kilogrammgacha bo‘lgan.
Agar do‘l yerga tushishdan oldin 10-15 daiqiqa momaqaldiroqda qolsa, u ancha yirik hajmgacha kattalashishi mumkin. Shuning uchun ba’zida do‘l juda katta bo‘lib yerga tushadi.
Yashin
Ba’zi fantastik filmlarda yashin katta halokatlarga sabab bo‘ladi va jiddiy vayronalarga olib keladi. Ekran orqali ketma-ket chaqnayotgan yashinlar haqiqatdan yiroqdek tuyuladi. Lekin yerning ayrim joylarida bu holat odatiy hisoblanadi.
Masalan, Janubiy Amerikada joylashgan Marakaybo ko‘liga quyiladigan Katatumbo daryosi hududida har kvadrat kilometrga yiliga o‘rtacha 250 ta yashin to‘g‘ri keladi. Bu yerda ayniqsa may va oktyabr oylarida, kechasi ko‘plab momaqaldiroqlar bo‘ladi. Ba’zida bir daqiqada 40 tagacha yashin chaqnashini ko‘rish mumkin. Uzoq masofadan ham (hatto 400 kilometrgacha) yashinlar ko‘rinib turadi. Shuning uchun Katatumbo yashinlari noyob hisoblanib, ilgari ularni tovushsiz bo‘ladi deb o‘ylashgan.
Chigirtka bosqini
Chigirtkalar bosqini qadimdan odamlarni qo‘rqitgan. Ular nafaqat hosilni yo‘q qilgan, balki kasalliklarni ham keltirib chiqargan. Amm, faqat so‘nggi asrlarda olimlar bu hasharotlar haqida ko‘proq ma’lumotga ega bo‘lishdi. Ma’lum bo‘lishicha, chigirtka har doim ham zararli bo‘lavermaydi.
Chigirtkaning ikki fazasi bor: birinchisi — yolg‘iz, ikkinchisi — to‘dali (yig‘ilishgan). Yolg‘iz chigirtka odatda tinch bo‘ladi va boshqa chigirtkalardan uzoqlashadi. Lekin uzoq davom etgan qurg‘oqchilikda ozuqa kamaysa va chigirtkalar bir joyga to‘plansa, ular to‘dalashgan avlodni dunyoga keltiradi. Bu chigirtkalar yirikroq, sarg‘ish-qora rangda bo‘ladi.
Ular milliardlab sonli to‘dalarni hosil qiladi. Bir nechta katta to‘da bir kunda 1,8 million tonnagacha o‘simlikni yeb yuborishi mumkin. Ular uchgan paytda, hatto quyoshni ham to‘sib qo‘yadi. Olimlarning fikricha, iqlim o‘zgarishlari tufayli kelajakda chigirtka bosqinlari yanada tez-tez uchrashi mumkin.
Jonivorlar yomg‘iri
Filmlarda baliq yoki qurbaqadan yog‘adigan yomg‘irlarni ko‘rib, uni fantastik deb o‘ylash mumkin. Ammo bu holat haqiqatan ham sodir bo‘ladi. Kuchli tornado yoki shamol kichik jonivorlarni havoga ko‘tarib, uzoq masofaga olib ketishi mumkin.
Shamol tinib, yomg‘ir bilan birga bu jonivorlar yerga tushadi. Ba’zi olimlar bunday hodisaga shubha bilan qarashadi, ya’ni ularni yaqin atrofdagi suv havzalaridan kuchli shamol chiqarib yuborgan deb hisoblashadi. Ammo ko‘plab guvohlar bu hodisa haqiqiy ekanini tasdiqlashadi.
Aytgancha, ba’zi tabiiy hodisalar shu darajada g‘ayrioddiy ko‘rinadiki, ularni ilmiy-fantastik film sahnasi deb o‘ylash mumkin.
Izoh (0)