Yoz mavsumida tarvuz eng ko‘p iste’mol qilinadigan, yengil hazm bo‘luvchi va organizm uchun foydali poliz ekinlaridan biridir. Tarvuz tarkibining 90 foizdan ortig‘ini suv tashkil etadi, 100 grammida taxminan 6 gramm shakar va turli foydali mikroelementlar mavjud. Aslida tarvuz inson salomatligi uchun xavfli emas, biroq uni yetishtirish, tashish yoki noto‘g‘ri saqlash jarayonida unga zararli moddalar tushib qolishi mumkin, bu esa organizmni zaharlashi ehtimolini oshiradi.
Xavfli bakteriyalar
Tarvuz po‘stida yoz mavsumida ko‘payadigan ichak infeksiyasini chaqiruvchi bakteriyalar bo‘lishi mumkin. Ular ko‘pincha zaharlanishga sabab bo‘ladi. Masalan, Salmonella Enteritidis va Campylobacter bakteriyalari tarvuz saqlanayotgan yoki tashilayotgan paytda po‘stlog‘iga tushib, kesish chog‘ida ichkariga o‘tib ketadi. Natijada organizmga kirgan bu patogenlar quyidagi simptomlarni keltirib chiqaradi:
- ich ketishi (diareya);
- ko‘ngil aynishi;
- qorinda og‘riq;
- tana haroratining ko‘tarilishi;
- bosh og‘rig‘i.
Bunday holatda kasallik bir necha soatdan boshlab bir necha kun davom etishi mumkin. U suvsizlanishga olib keladi, organizm suv yo‘qotishi ayniqsa bolalar, yoshi katta insonlar va immuniteti sust kishilar uchun xavfli.
Nitratlar va ularning zarari
Azotli birikmalar bo‘lmish nitratlar o‘simliklarning normal rivojlanishi uchun kerak bo‘lgan moddalardir. Fermerlar ularni ko‘pincha hosildorlikni oshirish maqsadida ishlatadi. Ammo ayrim hollarda nitrat miqdori meva, suv yoki tuproqda me’yordan oshib ketadi. Bu esa quyidagi alomatlarga sabab bo‘ladi:
- lab atrofida va terida ko‘karish;
- nafas olishda qiyinchilik;
- diareya, ko‘ngil aynishi, qayt qilish;
- tanada suvsizlanish;
- yurak urishining tezlashuvi;
- holsizlik va charchoq;
- ongning chalkashishi;
- titroq;
- og‘ir hollarda komaga tushish.
Kattalar uchun nitratning xavfsiz kundalik miqdori 200–300 mg deb hisoblanadi. Eng xavfli holatlar, odatda, oziq-ovqat sanoatida konservant sifatida ishlatiladigan natriy nitrit yoki nitrit tuzi bilan bog‘liq. Sof nitrat moddalarini iste’mol qilish o‘limga olib kelishi mumkin. Shunga qaramay, nitrat bilan zaharlanish holatlari juda kam uchraydi hamda ko‘pincha iflos suv ichish bilan bog‘liq bo‘ladi. Ayniqsa, chaqaloqlar, kichik yoshdagi bolalar va homiladorlikning uchinchi trimestrida bo‘lgan ayollar uchun nitratlar xavfli sanaladi.
Demak, agar tarvuzdagi nitratlar miqdori me’yorda bo‘lsa, u sog‘liqqa zarar yetkazmaydi.
Tarvuzdan zaharlanganda birinchi yordam qanday bo‘lishi kerak?
Agar yaqinlaringizda yoki atrofdagilarda zaharlanish belgilari kuzatilsa, darhol tez tibbiy yordam chaqiring. Tez yordam kelguncha bemorga quyidagicha yordam ko‘rsatish mumkin:
Eng avvalo, suvsizlanishga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Buning uchun bemorga ko‘p miqdorda toza suv ichiring. Agar bu bola yoki keksaygan kishi bo‘lsa, dorixonalarda mavjud bo‘lgan regidratatsiya eritmalaridan foydalangan ma’qul. Ular glyukoza va elektrolitlar bilan boyitilgan bo‘lib, tananing suvsizlanishini oldini oladi.
Bemorning holatini doimiy kuzatib boring. Quyidagi simptomlar paydo bo‘lsa, darhol shifokorga murojaat qiling:
- kuchli holsizlik, asabiylashish, fikrlar chalkashligi;
- yuqori harorat;
- tez-tez qusish;
- kuniga olti yoki undan ko‘p marta ich ketishi;
- diareyaning uch kundan ortiq davom etishi;
- ichakda yoki qorin sohasida kuchli og‘riqlar;
- axlatda qon yoki qora rangda dog‘lar mavjudligi;
- suvsizlanish alomatlari.
Shifokorga murojaat qilganingizda, albatta, tarvuz yeganingizni ayting. Bu to‘g‘ri tashxis qo‘yish va kerakli davolanishni tayinlashga yordam beradi.
Tarvuzdan zaharlanishning oldini olish yo‘llari
Zaharlanish holatlarini bartaraf etish uchun quyidagi profilaktik choralarni ko‘rish zarur:
Tarvuzni faqat nazoratdan o‘tgan, sertifikati mavjud bo‘lgan savdogarlardan xarid qiling. Yerni tozalamasdan, yuk mashinasining polida yoki yo‘l chetida sotilayotgan mahsulotlardan voz keching.
Faqat butun, po‘stlog‘iga shikast yetmagan va ilgari kesilmagan tarvuzlarni tanlang. Sotuvchidan “ichini ko‘rsatish” uchun tarvuzni kesib berishni so‘ramang — pichoq orqali bakteriyalar boshqa joylarga tarqalishi mumkin. Tarvuzni iste’mol qilishdan avval uni toza suvda yaxshilab yuving. Uni xom go‘sht yoki parranda go‘shti solinadigan taxtacha ustida kesmang.
Tarvuzni kesgach, 2 soat ichida sovitkichga joylashtiring. Kesilgan bo‘laklarni yopiq idish yoki sellofan paketda 5–7 kungacha saqlash mumkin.
Izoh (0)