Odamlarning uyg‘onish jarayonidagi subyektiv holati — tetiklik yoki holsizlik, charchoq va bosh og‘rishi kabi holatlar ko‘p yillardan beri mutaxassislarni qiziqtirib kelmoqda. Bu boradagi ilmiy qarashlar turlicha bo‘lishiga qaramay, aniq biologik mexanizmlar hanuzgacha to‘liq o‘rganilmagan edi. Neyrobiologlar tomonidan o‘tkazilgan yangi ilmiy tadqiqot esa mazkur holatga aniqlik kiritdi.
Tadqiqot doirasida olimlar endigina uyg‘onish vaqtida insonlarning miya faolligini sinchkovlik bilan o‘rganishdi. Maqsad — hushyorlik holatiga o‘tayotganda inson o‘zini qanday his qilishi va bu jarayonda miya qismlarining qanday navbatda faollashishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash edi.
Bugungi kunda tongda uyg‘onishni yengillashtirishga doir turli tavsiyalar mavjud. Ulardan ba’zilari gadjetlardan voz kechishni, boshqalar esa kun tartibiga amal qilishni taklif qiladi. Biroq bu usullar doim ham yordam beravermaydi. Buning ustiga, endigina uyqudan turgan insonning o‘zini qanday his qilishi bilan bog‘liq mexanizmlar hali to‘liq aniqlanmagan. Buni tushunish uchun olimlar tajriba o‘tkazishdi. Tadqiqotda 20 nafar ko‘ngilli ishtirok etgan bo‘lib, ular ba’zida tabiiy yo‘l bilan, ba’zida esa budilnik (uyg‘otkich) yordamida uyg‘onishdi. Umumiy hisobda mingdan ortiq holat tahlil qilindi.
Neyrobiologlar turli uyg‘onish holatlarini uyqu fazalari — tez va sekin uyqu bosqichlariga bog‘lab ko‘rishdi. Ma’lum bo‘lishicha, tez uyqu bosqichida insonlar tush ko‘radi va aynan shu pallada uyg‘otilgan odamlarda ko‘pincha charchoq, holsizlik kabilar kuzatiladi.
Tajriba davomida har bir ishtirokchining boshiga 256 ta yuqori aniqlikdagi sensorlar o‘rnatilib, ular miyaning turli qismlaridagi faollikni har soniyada qayd etib borgan. Uyg‘onish paytida miyaning qaysi qismi qanday ketma-ketlikda faollashishiga alohida e’tibor qaratildi.
Natijalariga ko‘ra, agar inson tez uyqu fazasida uyg‘onsa, uning miya faolligi prefrontal korteksdan ya’ni fikrlash, rejalashtirish va qaror qabul qilish uchun javob beradigan qismdan boshlab miyaning orqa tomoniga, ya’ni ko‘rish bilan bog‘liq sohalarga qarab tarqalgan. Aksincha, agar uyg‘onish sekin uyqu fazasida ro‘y bersa, miyaning markaziy — ogohlik hissi bilan bog‘liq qismi birinchi bo‘lib faollashgan, so‘ngra ushbu faollik oldingi va orqa miya tomonga yoyilgan.
Neyrobiologlarning fikricha, aynan miya qismlarining ushbu “yoqilish” ketma-ketligidagi farq uyg‘onish paytida odam o‘zini qanday his qilishini belgilaydi.
Izoh (0)