Charchoqni uyqu ham, ta’til ham bartaraf etmasa: energiya tanqisligining 7 sababi

Ba’zan inson yetarlicha uxlasa ham, bir necha kunlik ta’tilga chiqib, kunini osoyishtalikda o‘tkazgan bo‘lsa ham, baribir o‘zini tetik his qilmaydi. Go‘yoki tanadagi kuch tugab, “energiya tejash rejimi”ga tushib qolgandek tuyuladi. Bunday holat ko‘pchilikka tanish. Ammo doimiy charchoq dangasalik yoki yosh bilan bog‘liq bo‘lmasligi mumkin. Quyida uyqu va dam olish bilan bartaraf etib bo‘lmaydigan va surunkali charchoqqa olib keladigan yetti asosiy sabab haqida tushuntiriladi.

1. Foydali moddalar tanqisligi

Organizm o‘z funksiyalarini to‘liq bajara olishi uchun zarur bo‘lgan asosiy elementlar yetarli bo‘lishi shart. B12 vitamini va temir moddasining yetishmovchiligi aynan shunday muhim omillar sirasiga kiradi. Ular tanada kislorod tashilishi va asab tizimi faoliyatida ishtirok etadi. Ferritin miqdorining (ayollar uchun me’yor — 30 ng/ml) kamayishi organizmda sekin-asta energiyaning susayishiga olib keladi. Qon tahlillarida gemoglobin ko‘rsatkichi normal ko‘rinsa-da, ferritin past bo‘lsa, unda bosh miyadagi faollik pasayadi, mushaklar zaiflashadi, yurak tez uradi, sovuq qotish va asabiylik kuzatiladi. Bunday charchoq uyqu orqali bartaraf etilmaydi. Holatni tuzatish uchun esa laborator tahlillar orqali ushbu moddalar miqdorini aniqlash zarur.

2. Oqsil yetishmovchiligi

So‘nggi yillarda sog‘lom ovqatlanish va o‘simlik mahsulotlariga asoslangan parhezlar keng tarqaldi. Ammo bu tendensiya oqsil moddasining yetarli miqdorda iste’mol qilinmasligiga olib keldi. Oqsil faqat mushaklar uchun emas, balki immun tizimi, gormonlar ishlab chiqarilishi, to‘qimalarning tiklanishi va organizmning umumiy faoliyati uchun ham muhim. Oqsil tanqisligi kuzatilgan hollarda hatto yetarlicha uxlash ham insonni tetik qilmaydi. Ayniqsa, ovqat hazm qilish jarayonida muammosi bor odamlarda oqsilning so‘rilishi yomonlashadi, bu esa energiya tanqisligiga olib keladi.

3. Qand miqdori

Kundalik ovqatlanish rejimi tartibsiz bo‘lishi ham charchoqning sababchisiga aylanishi mumkin. Nonushtani faqat qahva va shirinlik bilan boshlash glyukoza miqdorining keskin ko‘tarilib-tushishiga olib keladi. Bu organizm uchun stress bo‘lib, energiya muvozanatini izdan chiqaradi. Tez hazm bo‘ladigan uglevodlar organizmda gormonlar faoliyatini buzadi, buyrak usti bezlarini toliqtiradi. Energiya avval ko‘tarilib, so‘ng keskin pasayishi organizmni toliqtirib qo‘yadi.

4. Asab tizimining haddan ortiq zo‘riqishi

Bugungi kunda insonlar ko‘plab vazifalarni bir vaqtning o‘zida bajarishga intiladi. Uzoq davom etuvchi stress, doimiy tashvishlar va shoshilinch hayot tarzi asab tizimini sekin-asta zaiflashtiradi. Bunday stress uyqu sifatini buzadi, organizmning tiklanish jarayonlarini sekinlashtiradi, immunitetni pasaytiradi. Ba’zida inson dam olish jarayonini ham “vazifa” sifatida qabul qiladi. Bunday holatlarda kortizol darajasi doimiy yuqoriligicha qoladi. Natijada kuchli charchoq holati kuzatiladi. Bunday vaziyatlarda oddiy dam olish yetarli bo‘lmaydi.

5. Gormonal muvozanat buzilishi

Agar inson to‘g‘ri ovqatlansa ham, tartibli yashasa ham, qalqonsimon bez faoliyati past bo‘lsa, charchoq hissi organizmni tark etmaydi. Ayniqsa, gipotireoz kasalligi ayollar orasida tez-tez uchraydi. Bu holat charchoq, tananing muzlashi, shishlar, soch to‘kilishi kabi belgilar bilan namoyon bo‘ladi.

Shuningdek, uzoq davom etgan stress buyrak usti bezlarining holatini yomonlashtiradi. Bunday holatlarda faqat TTG darajasini emas, balki T3, T4 va boshqa gormonlar ko‘rsatkichlarini ham tahlil qilish tavsiya etiladi.

6. Ichak salomatligining o‘rni

Ichak nafaqat ovqatni hazm qilish, balki vitaminlar sintezi, temir va aminokislotalarning so‘rilishi hamda kayfiyat ko‘tarilishida ham muhim rol o‘ynaydi. Ichak mikroflorasi buzilganda organizm foydali moddalarni to‘liq o‘zlashtira olmaydi. Bu holat nafaqat ovqat hazm qilish muammolari (qabziyat, ishtahaning o‘zgarishi), balki umumiy charchoq, kayfiyatning beqarorligi bilan ham kechadi.

7. D vitamini tanqisligi

D vitamini organizmda ko‘plab funksiyalar uchun javobgardir. Bu moddaning yetishmovchiligi ayniqsa shaharda aholisi, ofisda ishlovchilar, quyosh nurlaridan himoya qiluvchi krem ishlatuvchilar orasida keng tarqalgan. D vitamini immunitet, kayfiyat, xotira, diqqatni jamlash uchun zarur. Hatto quyoshli ob-havoda yashovchilar orasida ham bu vitamin tanqisligi uchraydi. Uning darajasini faqat laborator tahlil orqali aniqlash mumkin. Agar bu ko‘rsatkich past bo‘lsa, insonda doimiy charchoq, uyquchanlik va ruhiy tushkunlik kuzatiladi.