Har bir olimpiya sportchisining o‘z tarixi bor. Biroq suriyalik suzuvchi Yusra Mardinining hayot yo‘li shunchalik betakror va taqdirning ajoyib burilishlari bilan to‘liq ediki, u haqda hatto film suratga olingan.
Hayotingizda bir marta bo‘lsa ham dengiz sohilida quyosh botishini ko‘rgan bo‘lsangiz, o‘sha go‘zal onlarni albatta iliq xotiralar bilan eslaysiz: osmon bo‘ylab pushti-qizg‘ish ranglar tarqaladi, suv yuzasida botayotgan quyoshning shu’lalari jilvalanadi, to‘lqinlarning mayin shovqini esa allalaydi, fikrlar oqimini sekinlashtiradi va yengillik hamda xotirjamlik tuyg‘usini uyg‘otadi. Ufq ortiga yashiringan quyoshning so‘nggi nurlarini kuzatib bo‘lgach, sohilni tark etasiz va o‘z ishlaringizga yo‘l olasiz. O‘zingizni yaxshi his qilasiz. Ertasi kuni yana quyosh chiqadi va siz yana bir kun bu dunyoning beg‘uborligi va go‘zalligidan lazzatlanasiz.
Ammo xuddi shu manzarani qirg‘oqdan emas, balki dengiz o‘rtasida suzib yurgan eski qayiqdan kuzatayotgan odamlar nimalarni his qilishini o‘ylab ko‘rganmisiz? Quyosh botgach, suv va osmon chegaralari yo‘qoladi va siz zim-ziyo qorong‘ilikda qolasiz. Shu payt qayig‘ingizning chirigan tubi ostida dengiz hayoti boshlanadi: akulalar va boshqa xavfli yirtqichlar tungi ovga chiqadi. Siz juda qo‘rqasiz, chunki ertalabgacha tirik qolishingiz dargumon. Keyin esa suv qayiq yoriqlaridan sekin-asta sizib kirayotganini sezasiz. Dahshatli tungi voqealar haqiqatga aylanadi...
2015-yilda Egey dengizini kesib o‘tgan qochqinlar guruhi aynan shunday holatga tushib qolgan edi. Yetti kishilik qayiqqa zo‘rg‘a sig‘gan 20 kishi cho‘ka boshladi. Ular yana biroz vaqt suvda qolish umidida sumkalarini suvga uloqtirishardi, lekin baribir qayiq suvga to‘lib borardi. Yo‘lovchilarning ko‘pchiligi hatto suzishni ham bilmasdi. Ular uchun qutulishning biror imkoniyati qolmagandek edi.
Kutilmaganda ikki yosh qiz qayiqdan suvga sakradi. Ular kemaga bog‘langan arqonning uchini qo‘llarida mahkam ushlab, o‘zlari bilan birga tortib borardi. Tabiat kuchlariga qarshi kurashib, qizlar qat’iyatlik bilan oldinga — Gretsiyaning najot beruvchi qirg‘og‘i tomon suzib ketishdi.
“Bir qo‘limda qayiqqa bog‘langan arqon bor edi, faqat ikkinchi qo‘lim va oyoqlarim bilan harakat qila olardim. Dengizda uch yarim soat suzgandan keyin tanang... Bu tuyg‘uni hozir tasvirlay olmayman. O‘zingni yo‘qotib qo‘yasan...”, deya keyinchalik qutqaruvchilardan biri hikoya qiladi.
Shunday bo‘lsa-da, ular taslim bo‘lishga haqqi yo‘qligini his qilishdi.
“Yonimizda yosh bolalar bor edi. Men qayiqni itarib, holdan toygan bo‘lsam-da, ularga tabassum qilardim: vaziyat qanchalik og‘ir ekanligini tushunishlarini istamasdim”, deydi qizlarning eng kichigi.
Uning ismi Yusra Mardini bo‘lib, atigi 17 yoshda edi. Ikkinchi qutqaruvchi esa undan 3 yosh katta bo‘lgan opasi Sara edi. Aynan shu qizlar tufayli o‘sha dahshatli tunda qochqinlar qayig‘i Gretsiyaga yetib keldi va 20 nafar yo‘lovchining barchasi qirg‘oqqa chiqib oldi. Quruqlikka chiqqach, Yusra opasi bilan ko‘rsatgan jasoratlari tez orada butun dunyoga ma’lum bo‘lishini, bir yil o‘tar-o‘tmas esa o‘zi Rio-de-Janeyrodagi Olimpiya o‘yinlarida ishtirok etishini xayoliga ham keltirmagandi.
Ikki qizaloqning buyuk orzusi
Yusra 1998-yilda Suriya poytaxti Damashqda tug‘ilgan. Otasi professional suzuvchi bo‘lgan, biroq harbiy xizmatga ketishi tufayli katta sportni tark etishga majbur bo‘lgan. U qizlari Sara va Yusra bir kuni o‘zining yoshlikdagi orzusini amalga oshirib, Suriya terma jamoasi safida Olimpiya o‘yinlariga borishini orzu qilardi. Qizlar otasining istagiga qarshi chiqmadi — aksincha, suzish ularga shunchalik yoqdiki, bo‘sh vaqtlarini hovuzda o‘tkazib, mahoratlarini sayqalladi. Sportga berilib ketganlari sababli ular hatto vatanlarida fuqarolar urushi boshlanib, tez orada mintaqadagi global mojaroga aylanib borayotganini darhol anglab yetmadi.
“Men shug‘ullanadigan basseyn doimiy ravishda o‘qqa tutilar va bombardimon qilinardi, chunki u harbiy baza deb hisoblanardi. Bir kuni maktabda parta tagiga yashirinishimga to‘g‘ri keldi. Bu juda xavfli edi. Bombalar tartibsiz yog‘ilardi. Masalan, sen ketyapsan va to‘satdan bomba tushadi. Sen esa chetda turib, hammasi tinchlanishini kutasan. Keyin hech narsa bo‘lmagandek yo‘lingda davom etasan. Bu oddiy hol bo‘lib qoldi — mana shunisi dahshatli edi”, deya eslaydi Yusra keyinchalik Marie Claire International jurnali bilan suhbatda.
Birinchi bo‘lib Sara o‘ziga keldi. Tanishlari halok bo‘la boshlaganda, u hozir suriyalik sportchilar bilan hech kimning ishi yo‘qligini va mamlakatdan qochish kerakligini angladi. U Yusrani, agar ikkovlari qochib qutulsa, oilani birlashtirish uchun ariza topshirib, ota-onalarini ham qutqarishlari mumkinligiga ishontirdi. Ota ularning rejasini tinglab, rozi bo‘ldi. U odamlar va tovarlarni noqonuniy tashuvchi kishilarni topdi. Ular ikki qizni xavfsiz joyga yetkazishga va’da berishdi. Ota qizlari bilan xayrlashar ekan, ulardan faqat bitta narsani va’da qilishlarini so‘radi: Egey dengizini qayiqda kesib o‘tmaslikni, chunki bu juda xavfli edi. Ular otalariga so‘z berishdi, o‘shanda hali bu va’dani bajara olmasliklarini bilmasdilar.
“Ular bizga jinoyatchilarga qaragandek munosabatda bo‘lishdi”
Turkiyaga yetib kelgach, qizlar Vengriyaga boradigan avtobus topa olmadilar. Shu bois xuddi o‘zlari kabi qochqinlar bilan to‘la qayiqqa o‘tirishdan boshqa choralari qolmadi. Bu qayiq ularni Gretsiyaga olib borishi kerak edi. Suzib ketishga birinchi urinish muvaffaqiyatsiz bo‘ldi: turk qirg‘oq qo‘riqchilari ularning yo‘lini to‘sdi. Faqat ikkinchi urinishda ular ochiq dengizga chiqishdi va falokatga duch kelishdi.
Olimpiada o‘yinlarining bo‘lajak ishtirokchisi majburiy sayohatlarida uchratgan ko‘plab odamlar ularga “jinoyatchilarga qaragandek” munosabatda bo‘lganini eslaydi:
“Ular bizdan qo‘rqishardi, qo‘limizdagi pullar haqiqiy ekaniga ishonishmasdi. Go‘yo qochoq bo‘lsang, hech narsang bo‘lmaydigandek. Odam savdosi bilan shug‘ullanishi mumkin bo‘lganlarga ishonishga majbur bo‘lganimda vahimaga tushardim”.
Shu bilan birga, qochqin maqomi (o‘sha paytda norasmiy) Yusraga dunyoda boshqalarning qayg‘usiga befarq bo‘lmagan yaxshi odamlar ham borligini anglatdi. Misol uchun, ular Gretsiyaga kelganlarida, singlisi bilan ovqat sotib olmoqchi bo‘lishgan, ammo ularga xizmat ko‘rsatishdan bosh tortishgan. Ko‘chada holdan toygan holda yurgan ozg‘in qizlarga bir ayolning rahmi keladi. Ularni uyiga olib borib, Yusraga yangi poyabzal sovg‘a qiladi.
“Kim bo‘lishingiz va qayerda bo‘lishingizdan qat’i nazar, siz nafaqat yomonlikni, balki yaxshilikni ham uchratishingiz mumkin”, deya xulosa qiladi sportchi.
Yunonistonda Yusra va Sara qonuniy maqom ololmadi, shuning uchun ular uzoqroqqa — Makedoniya, Serbiya, Vengriya va Avstriya orqali Berlingacha borishga majbur bo‘ldi. Yo‘lning ba’zi qismlarini piyoda bosib o‘tishdi, ba’zilarida esa yo‘lovchi mashinalarni to‘xtatishdi yoki avtobusda ketishdi. Qanday bo‘lmasin, ular o‘z safarlarining so‘nggi manzili — Germaniya poytaxtidagi qochqinlar markaziga yetib kelishdi.
Hayotning yangi ma’nosini topish uchun o‘zligini yo‘qotmoq
Tarjimon yordamida Yusra o‘zi va singlisi sportchi ekanliklarini tushuntira oldi hamda Berlindagi “Wasserfreunde Spandau 04” suzish klubini ularga mashg‘ulot o‘tkazishga ruxsat berishga ko‘ndirdi. Biroq o‘sha paytga kelib, Sara Olimpiya musobaqalariga qiziqmay qo‘ygandi. Vatanidan qochganidan so‘ng, u suzishni faqat sevimli mashg‘ulot sifatida qoldirib, o‘zini inson huquqlarini himoya qilish va ko‘ngillilik faoliyatiga bag‘ishlashga qaror qildi. Yusra esa aksincha, orzusi — Tokio-2020 Olimpiadasiga qatnashish uchun bor kuchini mashg‘ulotlarga sarflashda davom etdi. Iqtidorli sportchiga e’tibor qaratildi. Qolaversa, u kutganidan ham tezroq tan olindi.
2016-yilda qochqinlar muammosi Xalqaro Olimpiya qo‘mitasida eng ko‘p muhokama qilingan masalalardan biri edi. Rio-2016 Olimpiadasi boshlanishidan bir necha oy oldin tashkilot rahbari Tomas Bax turli sabablarga ko‘ra o‘z mamlakati nomidan musobaqalarda ishtirok eta olmaydigan sportchilar kiritilishi mumkin bo‘lgan maxsus jamoa tuzilganini e’lon qildi. Bu jamoa “Qochqinlar terma jamoasi” deb nomlandi. Yusra Mardini uning 10 nafar a’zosidan biri bo‘ldi.
“Boshida menga qiyin bo‘ldi, deb tan oladi u. Meni qochoq deb atashlarini istamasdim. Albatta, men ulardan biri ekanligimni tushunardim, ammo dunyo meni aynan shunday tanishini xohlamasdim. Bunga ko‘nikishim uchun biroz vaqt kerak bo‘ldi”.
Yusra qochqin maqomi tufayli kamsituvchi munosabatdan qo‘rqsa-da, u Olimpiya o‘yinlarida yangi terma jamoa safida kurashishga qaror qildi. Uning uyati va shubhalari stadionga chiqishi bilanoq yo‘qoldi. U to‘satdan aynan qochqinlik maqomi unga boshqalarni ilhomlantirish, o‘z misolida hamma narsa mumkinligini ko‘rsatish uchun kuch berayotganini angladi.
2020-yilgi Olimpiya o‘yinlari boshlanishi arafasida Yusra Mardiniga Suriya terma jamoasining a’zosi bo‘lish imkoniyati taklif etildi, biroq u o‘zining avvalgi jamoasida qolishni afzal ko‘rib, bu taklifni rad etdi. Bundan tashqari, sportchi BMTning xayriya elchisi bo‘ldi va shu orqali o‘zining yangi vazifasi — qochqinlarga yordam berish va jamoatchilik e’tiborini noqonuniy immigratsiya muammosiga jalb qilish muhimligini ta’kidladi.
Bir necha yil oldin Netflix Suriyadan qochib ketgan ikki sportchi opa-singil haqida hikoya qiluvchi “Suzuvchilar” filmini namoyish etdi. Unda badiiy to‘qima mavjud bo‘lsa-da, u Olimpiya o‘yinlariga borish orzusi nafaqat bosh qahramonlarning hayotini saqlab qolganini, balki ularga yanada global maqsadlarga erishishga, fojialarga duch kelgan va yaxshilikka ishonchini yo‘qotgan butun dunyo bo‘ylab ko‘plab odamlar uchun ilhom manbaiga aylanishga yordam berganini haqqoniy tasvirlaydi.
Kambag‘al bo‘lish “noto‘g‘ri” mamlakatda yoki “noto‘g‘ri” ijtimoiy maqomda tug‘ilish uyatli emas. Uyatli bo‘lgan narsa — vaziyatni o‘zgartirishga harakat ham qilmay, dastlabki qadamdayoq taslim bo‘lishdir.
Izoh (0)