U Fransiyada ish boshlagan, Amerikada ilm izlamoqda, ammo O‘zbekiston bank tizimi uchun muhim ta’sir ko’rsatgan. Anvar Zohidov — sun’iy intellekt (SI) yordamida avtomatik credit scoring (kredit darajasini baholash) yaratgan ilk o‘zbek mutaxassislardan biri. Bugun moliya dunyosining eng ilg‘or g‘oyalari atrofida fikr yuritayotgan, Fransiyaning yirik Orange kompaniyasida tajriba to‘plagan, hozir esa AQShda doktorantura (PhD) olib borayotgan bu yigitning orzusi bitta: texnologiyani odamlar hayotini yengillashtirish vositasiga aylantirish.
Uning hikoyasi raqamli banking, ilmiy aniqlik va vatanparvarlik tutashuvida vujudga kelgan. U biz bilgan sun’iy intellektni konferensiyalar sahnasidan olib tushirib, real odamlar hayotiga — mikrokredit olish, chatbotdan yordam so‘rash, yoki ma’lumotlarni tez tahlil qilish jarayonlariga olib kirdi.
Quyidagi maqolada Anvarning qanday qilib yirik Yevropa kompaniyasida ishlagani, O‘zbekistonda tarixiy SI-loyihani boshlagani, endilikda esa AQShda kechayotgan hayoti hikoya qilinadi.
Orange’da boshlangan sun’iy intellekt sayohati
Anvarning sun’iy intellektga bo‘lgan qiziqishi Fransiyadagi Orange (France Telecom) kompaniyasida ishlagan davridan boshlangan. Orange (France Telecom) — Fransiyada top 1 telekommunikatsiya kompaniyasi bo‘lib, butun Yevropadagi eng yirik kompaniyalardan biri hisoblanadi. Faqat Fransiyaning o‘zida 36 milliondan ortiq mijozga xizmat ko‘rsatadi, dunyo bo‘ylab esa 290 milliondan ziyod foydalanuvchiga ega.
Uning faoliyati Orange Labsning Fransiyaning Lannion shahridagi kampusida, Orange Innovation’ning DATA-IA bo‘limi va NADIA (NAtural DIAlogue) jamoasida olib borilgan. Bu jamoa sun’iy intellektga asoslangan tabiiy til orqali muloqot (Natural Language Dialogue) yo‘nalishida tadqiqot va amaliy dasturlar bilan shug‘ullanadi. Aynan shu yerda Anvar CORDIAL nomli SI asosidagi til texnologiyalarini rivojlantirishga qaratilgan loyiha doirasida faoliyat yuritgan. Ushbu korpus Orange kompaniyasining eng yirik korpuslaridan biri bo‘lib, 3 mingdan ortiq xodim faoliyat yuritadi. Barcha ishlar R&D (Research and Development) — tadqiqot va rivojlantirish doirasida olib borilgan.
ChatGPT mashhurlikka erishmasidan ancha oldin, Anvar Orange ichki chatbotlar ekotizimini yaratishga hissa qo‘shdi. U yaratgan "OrangeGPT" chatboti kompaniya mijozlarining kundalik so‘rovlarini avtomatik tarzda qayta ishlashga xizmat qilgan. Anvar foydalanuvchi so‘rovlarini tahlil qilib, savollarni guruhlarga ajratib bera oladigan tizim yaratdi. Bu chatbotga berilayotgan savollarni aniqroq tushunishga yordam berdi va foydalanuvchi tajribasini keskin yaxshiladi.
Ikkinchi yaratgan SI programmasi, kompaniyani operatsion xarajatlarini 30 foiz qisqartiriishga yordam berdi. Aynan shu yerda Anvar sun’iy intellektning chuqur modellari bilan ishlashga yanada qiziqib qoldi.
CNRS: ilmiy tadqiqotlar
Orange’dan avval Anvar Fransiyaning CNRS — yirik ilmiy-tadqiqot institutida ishlagan. Bu yerda u kameralar orqali voqealarni aniqlovchi tizim yaratdi. Bu loyiha Yevropa Ittifoqi tomonidan moliyalashtirilib, ko‘plab olimlar e’tiborini tortgan.
Shuningdek, u biologik tadqiqotlar uchun sog‘liqni saqlash sohasidagi ma’lumotlarni saralab tahlil qiluvchi dastur yaratdi. Bu vosita ilmiy tadqiqotlarni ancha tezlashtirdi. Anvar bu yerda ilmga asoslangan muammoga yondashuvni chuqur o‘rgandi.
Huawei: Xitoydan boshlangan ilhom
Anvarning sun’iy intellektga qiziqishini uyg‘otgan ilk jihatlardan biri Huawei kompaniyasi orqali bo‘lgan. Bakalavriyatning ikkinchi kursida u Xitoyda tashkil etilgan “Seeds for the Future” dasturiga tanlab olingan. O‘ta raqobatbardosh tanlovdan o‘tish uchun u IELTS sertifikati, tavsiyanomalar, GPA, esse va intervyu bosqichlaridan muvaffaqiyatli o‘tgan. Ikkinchi bosqichda matematika, mantiq va ingliz tili bo‘yicha testlar, uchinchi bosqichda esa Huawei bilan intervyu o‘tkazilgan. Nihoyat, butun O‘zbekistondan atigi 10 nafar talabadan biri sifatida tanlab olingan.
May oyining oxirida boshlangan safar davomida Anvar Xitoyda ikki haftalik trening jarayonlarida qatnashgan. Dastlab Pekinda madaniy almashinuv va til kurslari, muzeylar va madaniy markazlarga tashriflar amalga oshirilgan bo‘lsa, keyin Shenchjendagi Huawei bosh ofisida IoT, telekommunikatsiya va sun’iy intellekt texnologiyalariga oid chuqur treninglar o‘tkazilgan. Aynan mana shu tajriba uni sun’iy intellekt sohasiga jiddiy kirib kelishga ilhomlantirgan. Sertifikatlar topshirish marosimida o‘sha vaqtdagi O‘zbekistonning Xitoydagi elchisi Baxtiyor Saidov va Huawei kompaniyasining yuqori lavozimli rahbarlari ham qatnashgan.
Keyinchalik, Anvar Huawei’ning Toshkentdagi ofisida ham stajor sifatida faoliyat yuritgan. Bakalavrni tamomlab, diplom olgach, u magistratura uchun Fransiyaga grant asosida yo‘l olgan.
Bankdan kredit olish jarayonini osonlashtirgan sun’iy intellekt
Orange’dagi muvaffaqiyatdan so‘ng Anvar vatanga qaytdi. U O‘zbekistondagi banklardan birida sun’iy intellekt muhandisi sifatida ish boshladi.
Anvar ishchi guruhi bilan O‘zbekiston bank tizimida yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun avtomatik onlayn kredit baholash tizimini ishlab chiqdi. Bu tizim orqali bankka bormasdan, mobil ilova orqali mikrokredit olish imkoniyati yaratildi. Ilgari kredit olish uchun ko‘plab hujjatlar va bank bilan muloqot zarur bo‘lgan bo‘lsa, yangi tizim bu jarayon yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun ancha yengillashtirdi.
U va uning jamoasi foydalanuvchining moliyaviy tarixini va xatti-harakatlarini tahlil qilib, qarz berish qarorini avtomatik qabul qiluvchi model yaratdi. Ular bir necha yondashuvlarni sinab ko‘rib, eng ishonchli yechimni joriy qilishdi. Bu tizim hozirgacha faol ishlamoqda.
AQShdagi doktorantura va kelajakka qarash
Hozirda Anvar AQShning Texas shtatidagi The University of Texas at Dallas universitetida doktorantura bosqichida tahsil olmoqda. U shu universitetda sun’iy intellekt bo‘yicha o’zidan pastroq pog’onada o’qiyotgan studentlarga professor yordamchisi sifatida o‘quv darslarini ham olib boradi.
Yozgi ta’til davrida esa u sun’iy intellektning moliyaviy sohalardagi imkoniyatlari, bank tizimidagi raqamli transformatsiya kabi real sohalar bilan bog‘lash haqida ilmiy izlanishlar olib bormoqda.
Anvar ba’zi doktorlik tadqiqotlarini ham asl vatandoshi va qarindoshi bo‘lgan taniqli fizik va professor Anvar Zahidov bilan birga olib bormoqda. Professor Zahidov nanofotonika va energiya tizimlari bo‘yicha dunyoga mashhur olimlardan biri bo‘lib, The University of Texas at Dallasda ilmiy faoliyat olib boradi. Ular birgalikda SI’ni ilmiy va texnologik sohalarga tatbiq qilish yuzasidan loyihalar ustida ishlamoqdalar.
Anvar Zohidovning fikricha, yaqin 5 yil ichida O‘zbekistonda quyidagilar yuz beradi:
“Ishlar avtomatlashadi, qog‘ozbozlik kamayadi. Ko‘plab jarayonlar raqamlashtiriladi, bu esa tezlik va aniqlikni oshiradi. Banklardagi ko‘plab oddiy amaliyotlar sun’iy intellektga o‘tadi. Barcha banklar avtomatik kredit baholash tizimlarini joriy etadi. Kiberxavfsizlik kuchayadi va bunda ham sun’iy intellekt muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston yangi texnologiyalarni tez qabul qilayotgan davlat sifatida, boshqa mamlakatlarga nisbatan sun’iy intellektni tezroq o‘zlashtiryapti. Markaziy Osiyo bilan birgalikda O‘zbekiston 5 yil ichida SI va fintex bo‘yicha global miqyosda asosiy o‘yinchilardan biriga aylanishi mumkin.”
Bu darajaga yetish uchun nima qilish kerak?
“Agar hozirgi tezlikda sun’iy intellekt joriy etishda davom etilsa — hatto undan ham tezroq va kengroq qamrovda ishlansa — O‘zbekiston va mintaqadagi kompaniyalar yaqin yillarda jahon miqyosidagi yetakchilarga aylanishi hech gap emas.”
Abdulloh Tursunov tayyorladi.
Izoh (0)