Bundan bir necha kun oldin Hindistondan Britaniyaga uchgan samolyot havoga ko‘tarilgandan bir necha daqiqa o‘tib qulab tushdi. Oqibatda samolyot bortida bo‘lgan 242 kishidan bir nafari tirik qolgan, qolganlar halok bo‘lgan. Shuningdek, samolyot borib urilgan binoda bo‘lgan odamlarning bir qanchasi vafot etgan. Hindistonda sodir bo‘lgan hodisa fuqaro aviatsiyasi tarixida sodir bo‘lgan eng yirik halokat emas.
2025-yil 12-iyun kuni Hindiston tarixiga navbatdagi qora kun sifatida yozildi. Shu kuni bortida 242 kishi bo‘lgan Boeing 787-8 Dreamliner parvozdan bir necha daqiqa o‘tgach qulab tushdi.
Oqibatda samolyotda ketayotganlarning bir nafari tirik qolgan, qolganlar halok bo‘lgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, bortda bo‘lganlarning 169 nafari Hindiston, 53 nafari Buyuk Britaniya, yana 7 kishi esa Portugaliya fuqarolaridir.
Bundan tashqari samolyot borib urilgan shifokorlar hospisida bo‘lgan odamlarning bir qanchasi vafot etgan. Shu tariqa halok bo‘lganlar soni qariyb 300 kishiga yetgan. Quyida fuqaro aviatsiyasi tarixida yuz bergan eng ko‘p odam o‘lgan aviahalokatlar haqida ma’lumotlarni keltirib o‘tamiz.
- AQSH Fors ko‘rfazida urib tushirgan Airbus A300
1988-yil 3-iyul kuni Tehron-Dubay yo‘nalishida parvoz qilayotgan Iran Air aviakompaniyasiga tegishli Airbus A300 samolyoti Fors ko‘rfazi tepasida to‘satdan radarlardan yo‘qoladi. Ko‘p o‘tmay samolyotni AQSH harbiylari Fors ko‘rfazida turgan harbiy kemadan uchirilgan zenit raketasi yordamida urib tushirgani ma’lum bo‘ladi. Oqibatda samolyotda ketayotgan 290 kishining barchasi halok bo‘ladi.
AQSH harbiylari yo‘lovchi samolyotni Eronning F-14A Tomcat qiruvchi samolyoti deb o‘ylashganini aytishadi. Biroq bir necha yil ayblarini tan olishmaydi va halok bo‘lganlarning oilalariga tovon puli to‘lashni rad etishadi.
Oradan 8 yil o‘tgach, 1996-yilda nihoyat AQSH hukumati Airbus A300 amerikalik harbiylarning aybi bilan urib tushirilganini tan oladi va qurbonlarning yaqinlari uchun 61,8 mln dollar tovon puli to‘laydi.
- Donbassda urib tushirilgan samolyot
2014-yil 17-iyul kuni Malaysia Airlines aviakompaniyasiga qarashli Boeing 777 samolyoti Amsterdam–Kuala-Lumpur yo‘nalishida uchayotib Ukraina sharqidan o‘tayotganda Donetsk shahri osmonida urib tushiriladi. Samolyot bortida bo‘lgan barcha, 298 kishi halok bo‘ladi.
O‘sha paytda Donetsk atrofida Rossiya armiyasi qo‘llab turgan ayirmachilar va Ukraina armiyasi o‘rtasida jangovar harakatlar bo‘lib turgandi.
Hodisadan so‘ng Ukraina tomoni va Rossiya qo‘llayotgan rus ayirmachilari samolyotning urib tushirilishida bir-birini ayblaydi.
Biroq keyinchalik samolyotga Rossiyada ishlab chiqarilgan “Buk” zenit-raketa tizimi bilan zarba berilgani aniqlanadi. Ukrainada bunday turdagi raketalar yo‘q edi. Shu sababli samolyotga Rossiya harbiylari zarba bergan deb topiladi.
2022-yilda Niderlandiyaning Haaga shahri okrug sudi Boeing 777 Donetsk xalq respublikasi ayirmachilar qo‘mondoni bo‘lgan Igor Girkin buyrug‘i bilan urib tushirilgan deb topadi va unga sirtdan jazo belgilaydi.
- Kongoda yonib ketgan samolyot
1996-yil 8-yanvar kuni Moscow Airways aviakompaniyasiga qarashli An-32 yuk samolyoti Kongo demokratik respublikasi poytaxti Kinsasha shahridagi aeroportdan Rossiyaga parvozni boshlaydi.
Biroq samolyot havoga ko‘tarila olmaydi. O‘sha paytda samolyot soatiga 200 kilometrdan oshiq tezlikda harakatlanayotgandi. Shundan so‘ng uchuvchilar An-32 ni to‘xtatish maqsadida tezlikni pasaytiradi.
Uchuvchilar tormoz tizimini ishga tushirishadi. Shu paytda samolyotning tezligi sekinlashish o‘rniga An-32 boshqaruvni yo‘qotadi. Samolyot oldiniga uchish-qo‘nish yo‘lagidan chiqib ketadi. So‘ng aeroport yonida joylashgan bozor hududiga o‘tadi.
O‘sha paytda bozor gavjum bo‘lib, u yer odamlar bilan to‘la edi. An-32 yo‘lidan chiqqan odamlarni bosib o‘tadi. So‘ng bozordagi do‘konlar bilan to‘qnashadi va yonib ketadi.
O‘shanda samolyot bortida bo‘lgan besh nafar uchuvchidan bir nafari halok bo‘ladi, to‘rt nafari tirik qoladi. Shuningdek, bozorda bo‘lgan odamlardan 297 kishi qurbon bo‘ladi. Yana 250 kishi turli jarohatlanadi.
Halokatdan so‘ng o‘tkazilgan surishtiruvlarda samolyotga belgilangan 27 tonna o‘rniga 34 tonna yuk ortilgani va shu sababli u havoga ko‘tarila olmagani aniqlanadi.
- Tiriklayin yonib ketgan odamlar
1980-yil 19-avgust kuni Saudi Arabian Airlines aviakompaniyasiga qarashli Lockheed L-1011 samolyoti Saudiya poytaxti Ar-Riyoddan havoga ko‘tariladi. Samolyot Jidda shahriga uchayotgandi. O‘sha kuni uning bortida 287 nafar yo‘lovchi va 14 nafar ekipaj a’zosi bor edi.
Samolyot havoga ko‘tarilgach, ko‘p o‘tmay uning yukxonasida yong‘in yuz beradi va tutun samolyot saloniga ham kira boshlaydi. Lockheed L-1011 hali Ar-Riyoddan uncha uzoqqa ketmagandi. Shu sababli ekipaj samolyotni darhol ortga buradi.
Lockheed L-1011 Ar-Riyod aeroportiga qo‘nganda olov salonga ham o‘tgan, barcha tutundan zaharlanib bo‘lgandi. Aeroportdagi qutqaruvchilar samolyot eshiklarini qariyb yarim soat deganda zo‘rg‘a ochishadi.
Salonga havo kirgach, olov battar alangalanadi. Oqibatda samolyot bortida bo‘lgan 301 kishining barchasi tiriklayin yonib ketadi. Hech kimni qutqarishning iloji bo‘lmaydi.
- Sikxlar portlatgan Boeing 747
1985-yil 23-iyun kuni Monreal—London—Dehli—Bombey yo‘nalishida uchish uchun osmonga ko‘tarilgan Air India aviakompaniyasiga qarashli Boeing 747 samolyoti parvozdan bir necha soat o‘tib, radarlardan yo‘qoladi.
O‘sha paytda u Britaniya orollari yaqinidan uchib o‘tayotgandi. Samolyot dengizga qulagan bo‘lishi mumkin deb taxmin qilinadi va darhol qidiruv ishlari boshlab yuboriladi. Ko‘p o‘tmay Boeing 747 qoldiqlari Irlandiyaning Kork shahridan 176 km uzoqlikda, dengizdan topiladi.
Samolyot qoldiqlari tekshirib ko‘rilganda uning halokatiga portlash sabab bo‘lgani aniqlanadi. Qidiruv ishlari davomida Boeing 747 bortida bo‘lgan 329 kishining barchasi halok bo‘lgani ma’lum bo‘ladi.
Samolyot halokati haqida OAVda xabarlar chiqqach, Hindistonda yashovchi sikxlarning terrorchi guruhlaridan biri Boeing 747 ni portlatganini e’lon qiladi.
O‘sha kuni sikxlar Air India aviakompaniyasiga qarashli yana bir Boeing 747 samolyotiga portlash uskunasi o‘rnatgandi. Yaponiyadan Hindistonga uchayotgan samolyotda portlash uskunasi borligi ma’lum bo‘lgach, ekipaj uni darhol Yaponiyaning Narita aeroportiga qo‘ndiradi.
Qutqaruvchilar darhol yo‘lovchilar va ekipaj a’zolarini qutqarishga kirishishadi. Barcha samolyotdan tushirib olingan paytda uskuna portlaydi va o‘sha atrofda bo‘lgan ikki nafar yuk tashuvchi halok bo‘ladi. Samolyot yaroqsiz holga keladi.
- Fransiya o‘rmoniga qulagan samolyot
1974-yil 3-mart kuni Turkish Airlines’ga qarashli McDonnell Douglas DC Fransiya poytaxtidan havoga ko‘tariladi. Samolyot Istanbul—Parij—London yo‘nalishida uchayotgandi.
Parvozdan bir necha daqiqa o‘tib, birdaniga samolyot yukxonasining eshigi ochilib ketadi. O‘shanda McDonnell Douglas 3 500 metr balandlikda uchayotgandi.
Yukxona eshigidan kirgan kuchli shamol samolyot dvigatellari va boshqaruv tizimini ishdan chiqaradi. Oqibatda ekipaj boshqaruvni yo‘qotadi. Oxir-oqibat McDonnell Douglas Parij yaqinidagi Ermenonvil o‘rmoniga qulab tushadi va bo‘laklanib ketadi.
O‘shanda samolyot bortida bo‘lgan 346 kishining barchasi halok bo‘ladi. Halokatdan so‘ng o‘tkazilgan surishtiruvlarda McDonnell Douglas yukxonasining eshigiga o‘rnatilgan qulf nosoz bo‘lgani va texnik xodimlar buni e’tiborsiz qoldirgani aniqlanadi.
- Ikki samolyot to‘qnashuvi va 349 qurbon
1996-yil 12-noyabr kuni Hindiston osmonida Chimkent—Dehli yo‘nalishida uchayotgan Il-76TD va Boeing 747 samolyotlari o‘zaro to‘qnashadi. Il-76TD Kazakhstan Airlines, Boeing 747 esa Saudi Arabian Airlinesʼga qarashli edi.
Surishtiruvlarda halokatga dispetcher sababchi bo‘lgani aniqlanadi. U Il-76 ekipajiga 4 500 metr balandlikda uchishni buyuradi. Biroq qozog‘istonlik uchuvchilar dispetcherni tushunmaydi va pastlashda davom etadi.
Shu paytda Il-76 Saudiyaga qarashli Boeing 747 bilan to‘qnashadi. Oqibatda Saudiya samolyotida bo‘lgan 312 kishi va Il-76 da ketayotgan 37 kishi halok bo‘ladi.
- Yaponiyada tog‘ga urilgan samolyot
1985-yil 12-avgust kuni Yaponiya uchun fojiali kun sifatida tarixda qoldi. Shu kuni Tokio—Osaka yo‘nalishida parvoz qilish uchun havoga ko‘tarilgan Japan Air Linesʼga qarashli Boeing 747 samolyoti qulab tushadi.
O‘shanda parvozdan 12 daqiqa o‘tganda samolyotning salondagi bosim keskin pasayadi. Bunga uning dum qismidan bir parchasi uzilib ketgani sabab bo‘ladi.
Ekipaj samolyot shassisi uzilib tushdi, deb o‘ylaydi va favqulodda qo‘nish uchun ortga qaytishga qaror qiladi. Biroq samolyot boshqaruvni yo‘qotgani sababli buning iloji bo‘lmaydi. Bir necha daqiqadan so‘ng Boeing 747 to‘g‘ri tog‘ga borib uriladi. Oqibatda uning bortida bo‘lgan 524 kishidan 520 nafari halok bo‘ladi, 4 kishi tirik qoladi.
Halokatdan so‘ng o‘tkazilgan surishtiruvlarda bir necha yil oldin kapital ta’mirlangan samolyotda ishlar sifatsiz bajarilgani va shu sababli uning dum qismi uzilib ketgani aniqlanadi.
- Uchish-qo‘nish yo‘lagida to‘qnashgan ikki samolyot
1977-yil 27-mart kuni Ispaniyaning Tenerife orolida joylashgan aeroportda ikki samolyot o‘zaro to‘qnashib ketadi. O‘shanda qariyb 600 kishi halok bo‘ladi va bu hodisa fuqaro aviatsiyasi tarixidagi eng dahshatli halokatlardan biri sifatida tarixda qoladi.
O‘sha kuni KLM aviakompaniyasiga qarashli Boeing 747 parvozga shaylanadi va dispetcherlardan ruxsat olingach, uchish-qo‘nish yo‘lagiga kiradi.
Samolyot havoga ko‘tarilish uchun tezlikni oshiradi. Shu paytda Pan American aviakompaniyasiga qarashli Boeing 747 qo‘nish uchun shu yo‘lakka tushgandi. Bir-biridan bexabar holda harakatlanayotgan ikki samolyot uchish-qo‘nish yo‘lagida o‘zaro to‘qnashadi.
O‘shanda KLMʼga qarashli samolyotda bo‘lgan 248 kishining barchasi, Pan Americanʼga qarashli Boeing 747 da bo‘lgan 396 kishidan 335 nafari halok bo‘ladi — 61 kishi tirik qoladi.
Halokatlardan so‘ng o‘tkazilgan surishtiruvlarda KLM aviakompaniyasiga qarashli Boeing 747 ekipaji dispetcherning birozdan keyin uchish haqidagi gaplarini tushunmagani aniqlanadi.
- Amerikadagi dahshatli hodisalar
2001-yil 11-sentyabr Amerika tarixiga qora harflar bilan yozildi. Shu kuni terrorchilar bir vaqtning o‘zida mamlakat bo‘ylab bir qancha samolyotlarni egallab olishadi. So‘ng ularni turli binolarga olib borib urishadi. Oqibatda ko‘plab odamlar qurbon bo‘ladi.
O‘sha kuni terrorchilar tomonidan jami 4 ta samolyot egallab olingan va ulardan biri Pentagon binosiga urilgan, boshqasi Pensilvaniya shtatida dalaga qulab tushgandi.
Shuningdek, American Airlines va United Airlines aviakompaniyalariga qarashli Boeing 767 samolyotlari Nyu Yorkdagi egizak osmono‘par binolarga uriladi.
Pentagon hamda Nyu Yorkdagi binolarga urilgan va Pensilvaniyaga qulagan samolyotlar tufayli 390 nafar yo‘lovchi hamda ekipaj a’zolari, binolarda bo‘lganlardan 2 500 kishi halok bo‘ladi.
Ma’lumot uchun, garchi rasmiy ma’lumotlarda samolyotlarni terrorchilar olib qochgan degan versiya yozilgan bo‘lsa-da, bu ishni MRB va FQB uyushtirgan degan gap-so‘zlar ham tarqalgan.
G‘ayrat Yo‘ldosh tayyorladi
Izoh (0)