Xitoyning beshinchi avlod J-20 Mighty Dragon qiruvchi samolyoti ilk bor 2010-yilda namoyish qilindi. Shundan beri u qancha miqdorda ishlab chiqarilishi haqida ko‘plab taxminlar ilgari suriladi. Boshqa davlatlar tajribasidan ma’lumki, yangi avlodga mansub qiruvchilar oldingilariga nisbatan ancha qimmatroqqa tushadi. Shu bois ham ishlab chiqarish ko‘lami kamayib bormoqda.
AQSH va Sovet Ittifoqi o‘zaro raqobat hamda eksport hisobiga turli modeldagi qiruvchilardan yirik sonda ishlab chiqardi. Xitoy esa harbiy aviatsiya bozoriga o‘z ishlanmalari bilan kirib kelganiga hali uzoq bo‘lmadi. Biroq mamlakatning eng ilg‘or qiruvchilaridan biri J-20 ni eksport qilish ko‘zda tutilmagan. Hatto bu uchun taqiq ham bor.
Shunga qaramay, Xitoy sayyoraning ikkinchi qudrati. Uning juda yirik “qiruvchi floti”ga ehtiyoji bor. Bu esa J-20 misli ko‘rilmagan miqyosda ishlab chiqarilishi mumkinligini anglatadi.
Dastlabki prognozlar
AQSH Kongressining razvedka qo‘mitasiga berilgan 2018-yilgi hisobotda xitoyliklar 500 tagacha J-20 ishlab chiqarishi mumkinligi haqida taxminlar ilgari surilgan. Ammo keyingi yillarda Xitoy harbiy sanoati shiddat bilan rivojlandi. Shundan kelib chiqib tahlilchilar raqamlarni 700 dan oshirdi.
Xitoy aviatsiyasi bo‘yicha yetakchi tadqiqotchilardan biri, “China’s Stealth Fighter” kitobi muallifi Avraam Abrams bu haqda shunday deydi:
“Agar J-20 ishlab chiqarish soni 700 dan oshsa, bu uni Amerikaning F-22 samolyoti bo‘yicha dastlabki rejalar darajasiga olib chiqadi. AQSH F-22 dasturi doirasida 750 ta samolyot qabul qilib olmoqchi edi. Lekin byudjet muammolari sabab konveyerdan atigi 187 ta qiruvchi chiqdi. Biroq Xitoyda J-20 ishlab chiqarishga mo‘ljallangan zavodlar tezlik bilan kengaymoqda. Bu juda katta rejalar borligini ko‘rsatadi”.
Abrams, shuningdek, geosiyosiy omillar Pekinni ishlab chiqarish sur’atini oshirishga undayotganini ta’kidladi:
“Xitoy o‘z havo sarhadlarini AQSH va ittifoqchilari ega chiqadigan 2000 dan ortiq F-35 qiruvchilaridan himoya qilishga majbur. Bunday sharoitda, J-20 ni oz miqdorda ishlab chiqarish mantiqsiz bo‘ladi”.
“Mingta ajdar” Xitoy osmonida
2023-yili matbuotga J-20 qiruvchisining yillik ishlab chiqarish hajmi 100–120 taga yetgani haqida xabarlar sizib chiqdi. Bu esa Pekin umumiy hisobda mingdan ortiq samolyotga ega bo‘lmoqchi, degan taxminlarga sabab bo‘ldi. Avvalroq mamlakat faqat J-6 qiruvchisini (MiG-19 ning eksport huquqi asosidagi versiyasi) mana shunday ko‘lamda ishlab chiqargandi.
“J-6 1980-yillarda Xitoy qiruvchilari flotining 75 foizini tashkil qilgan. J-20 ning bugungi ishlab chiqarish sur’ati shuni ko‘rsatadiki, kelgusida Xitoy havo kuchlarining yarmi yoki undan ortig‘i mazkur samolyotdan iborat bo‘lishi mumkin”, deydi Avraam Abrams.
“Xitoy ajdari haqida”
Chengdu J-20 “yashirin” qiruvchisi AQSHning F-22 Raptor hamda Rossiyaning Su-57 samolyotlariga raqobatchi sifatida ko‘riladi. Samolyotni yaratishda Sovet Ittifoqining aviatsiya giganti — MiG kompaniyasi yordam bergani aytiladi. Boisi u imperiya parchalanganidan so‘ng moliyaviy muammolar girdobiga tushib qolgandi. Bir qarashda J-20 bekor qilingan MiG 1.42 ko‘p maqsadli qiruvchisiga juda o‘xshashdir.
Pekin harbiy dasturlarni juda maxfiy saqlagani bois J-20 haqida maʼlumot ancha kam. Aksar mutaxassislar uni beshinchi avlod qiruvchisi sifatida ko‘radi. Yana ayrimlar uchun esa samolyot xususiyatlari to‘rtinchi avlodning ilg‘or vakiliga tortadi. Shunga qaramay, u to‘rtinchi avlodning F-16 yoki Su-27 qiruvchilaridan yaqqol ustun.
Taʼkidlash joiz, J-20 Xitoy aviatsiya sanoatida ishlanayotgan yagona qiruvchi dastur emas. 2012-yilda Pekin yana bir yashirin samolyot — J-31 ni ochiqladi. Keyinroq, aniqrog‘i, 2024-yili uning bazasida ishlab chiqilgan J-35A namoyish qilindi. Pokiston mazkur samolyotdan 40 ta sotib olish bo‘yicha shartnoma imzolagan.
Izoh (0)