Siyosiy tahlilchilar 9-may kuni Moskvada bo‘lib o‘tgan G‘alaba paradida turli davlat rahbarlarining ishtirokini — Rossiyaning xalqaro maydondagi do‘stlari va ittifoqchilarini namoyish qiluvchi marosimi deb atashmoqda. Biroq parad arafasida kutilmagan voqea ro‘y berdi — Ozarbayjon prezidenti Ilhom Aliyev Kreml taklifiga rad javobi berib, qizil maydonda o‘tkazilgan tadbirda ishtirok etmadi.
Garchi rasmiy Boku bu qarorni muloyim tarzda izohlasa-da, siyosiy sharhlovchilar va xalqaro kuzatuvchilar bunday bayonotlar ortida ancha chuqur, sezilarli sovuqlik va ishonchsizlik borligini aytmoqda. Xo‘sh, bu qaror — oddiy diplomatik noqulaylikmi yoki Ozarbayjon tashqi siyosatida yangi burilishmi?
Rossiya bilan ishonch zanjirining uzilishi
Aksar tahlilchilar Ilhom Aliyevning bu qarorini 2024-yilning 25-dekabr kuni Rossiya havo mudofaa kuchlari tomonidan urib tushirilgan Ozarbayjonning Embraer E190 samolyoti halokati bilan bevosita bog‘lamoqda.
Garchi, Rossiya prezidenti Vladimir Putinning shaxsan o‘zi Ilhom Aliyevga qo‘ng‘iroq qilib uzur so‘ragan bo‘lsa-da, rasmiy Moskva haligacha javobgarlikni o‘z zimmasiga olmasdan, halokat bo‘yicha yakuniy tergov jarayonini ortga surib kelmoqda. O‘shanda aviahalokat oqibatida 38 kishi halok bo‘lgan edi.
Kremldan ijobiy javob bo‘lmagach, fevral oyining boshida Ozarbayjon hukumati Rossiya madaniyatini xorijda targ‘ib qiluvchi “Rossotrudnichestvo” federal agentligi loyihasi bo‘lgan “Rossiya uyi”ni rasman yopdi.
Ozarbayjon tomonning taʼkidlashicha, “Rossiya uyi” rasmiy ravishda mamlakatda ro‘yxatga olinmagan. Shu boisdan Bokudagi “Rossotrudnichestvo” faoliyatiga nuqta qo‘yilgan.
Kiberhujumlar — diplomatik munosabatlarda yangi muammo
20-fevral kuni Global Media Group tarkibiga kiruvchi Ozarbayjonning bir nechta mashhur onlayn media resurslari, jumladan, Report.az, Oxu.az, Media.az, Baku TV, Caliber.az va Baku.ws kuchli kiberhujumga uchradi.
Hujum natijasida ushbu saytlarning faoliyatida uzilishlar yuz berdi, foydalanuvchilar saytga kirishda qiyinchiliklarga duch keldi va bosh sahifalarda nomaqbul diniy tasvirlar joylashtirildi. Global Media Group bu hujumni oddiy DDoS emas, balki professional va kompleks kiberhujum sifatida baholadi.
Ozarbayjonning Media rivojlantirish agentligi (MEDIA) bu hujumni mamlakat axborot xavfsizligiga tahdid deb baholab, saytlar faoliyatini tiklash va kelgusida bunday holatlarning oldini olish uchun zarur choralar ko‘rilayotganini ma’lum qildi.
Keyinroq Ozarbayjon parlamentining gibrid tahdidlarga qarshi kurashish bo‘yicha komissiyasi raisi Ramid Namazov, 20-fevraldagi kiberhujum Rossiya harbiy razvedkasi bilan bog‘liq bo‘lgan APT29 (Cozy Bear) guruhi tomonidan amalga oshirilganini aytib chiqdi.
Namazovga ko‘ra, bu hujum Ozarbayjon hukumati tomonidan 3-fevral kuni “Rus uyi” faoliyatini to‘xtatish va Sputnik radiosining Ozarbayjon bo‘limini yopish qaroriga javoban qilingan bo‘lishi mumkin.
Diplomatik protokoldagi nozik xatolar
2025-yil 4-may kuni Ozarbayjon milliy majlisi deputati Azer Badamov Rossiyaga kirish huquqidan mahrum etilib, Moskvadagi aeroportda ushlab qolindi va Boku shahriga qaytarildi.
Vaholanki, u Astraxan viloyatida bo‘lib o‘tadigan Ozarbayjon milliy yetakchisi Geydar Aliyevning 102 yilligiga bag‘ishlangan tadbirlarda ishtirok etish uchun rasmiy taklif asosida kelayotgan edi.
Badamov Moskvaga yetib kelganida, unga Rossiyaga kirish taqiqlangani haqida ma’lum qilingan va Astraxan shahriga yo‘l olishiga ruxsat berilmagan. Qiziq jihati, Rossiya tomoni bu qaror bo‘yicha hech qanday rasmiy izoh bermadi.
Ozarbayjon tashqi ishlar vazirligi bu voqeani “do‘stona bo‘lmagan qadam” sifatida baholab, Moskva tomonidan rasmiy tushuntirish talab qildi.
Ichki siyosiy kun tartibi va ramziy qaror
Hozirda prezident Ilhom Aliyevning 9-may sanasida Bakuda Geydar Aliyev xotirasiga bag‘ishlangan tadbirlar bilan bandligi, Rossiyadagi paradni inkor etish uchun muqobil asos sifatida ko‘rsatilmoqda.
Siyosatshunos Ravshan G‘oziyevning fikriga ko‘ra, Ilhom Aliyev Moskvaga qo‘ygan talablari bajarilmagani uchun paradga bormagan.
“Boku rasmiy jihatdan buni Geydar Aliyev xotirasiga bag‘ishlangan tadbir bilan bog‘lamoqda. Lekin masalaning norasmiy jihati ham bor. Oxirgi vaqtlarda Rossiya va Ozarbayjon o‘rtasida munosabatlar sovuqlashib ketdi. Bunga asosiy sabab — Ozarbayjon samolyotining Rossiya tomonidan urib tushirilishi bo‘ldi.
Afsuski, samolyot halokati bo‘yicha Rossiya tomonidan hech kim javobgarlikka tortilmadi. Bundan tashqari, Ozarbayjon hukumatining Rossiyaga qo‘ygan talablari qondirilmadi. Bu Ozarbayjon hukumati va xalqini ancha g‘azablantirdi”, dedi u.
Aliyevning paradga bormagani oddiy diplomatik noqulaylikmi yoki Ozarbayjon tashqi siyosatida yangi burilish?
“Shaxsan men Ozarbayjon rahbari bu qarorga diplomatik noqulaylik tufayli kelgan, deb hisoblayman. Bu bilan Ozarbayjon tashqi siyosatida keskin burilish bo‘ldi, deyish biroz noto‘g‘ri. Ikki davlat o‘rtasidagi munosabat hozircha sovuqlashib turibdi.
Boz ustiga, ikkinchi Qorabog‘ urushi (2020-yilning 27-sentyabridan 10-noyabrigacha davom etgan, Ozarbayjon va Armaniston o‘rtasidagi keng ko‘lamli harbiy mojaro — tahr.)da Rossiya Armanistonni qo‘llab-quvvatlamadi. Bu bilan Rossiya Ozarbayjon uchun qaysidir ma’noda yashil chiroqni yoqqan edi. Shu tufayli Aliyev va Putin o‘rtasidagi munosabatlar yaxshi edi, bugun ham yaxshi. Biroq paradga bormagani ko‘proq diplomatik noqulaylik. Buni Ozarbayjon tashqi siyosatida burilish, deyishga yetarlicha asoslar yo‘q”, dedi mutaxassis.
Ozarbayjon prezidentining Moskvadagi 9-may paradida qatnashmasligi — Rossiya—Ozarbayjon munosabatlarida sezilarli sovuqlik yuzaga kelayotganini ko‘rsatmoqda. Xavfsizlik, diplomatik hurmat va axborot suvereniteti borasidagi nizo va noroziliklar bu ikki davlat o‘rtasida yangi bosqichni boshlab bergan bo‘lishi mumkin.
Kelgusida Ozarbayjonning G‘arb davlatlariga yaqinlashuvi hamda Moskvaga nisbatan yanada mustaqil tashqi siyosat olib borishi ehtimoldan xoli emas.
Izoh (0)