To‘laqonli uyqu, ayniqsa, bolalar uchun, sog‘liq va organizmning normal faoliyat yuritishida juda muhimdir. Pediatr, bolalar endokrinologi, tibbiyot fanlari nomzodi Anastasiya Sinisina uyqu yetishmasligi immunitet, vazn, kayfiyat va bilish qobiliyatiga qanday taʼsir qilishi haqida gapirdi.
“Uyqu patologiyasi hamroh kasalliklarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Uyqusizlik emotsional buzilishlar, xotira, diqqatni jamlash qobiliyati, reaksiya tezligining pasayishiga va hattoki impotensiyaga ham olib keladi. Uyqu biz uyg‘oqlik paytimizda sarflagan energiya va kuchlarni qayta to‘plashga yordam beradi. Faqat uyqudan keyingina o‘zimizni to‘laqonli dam olgandek his qilamiz. Uyqu nafaqat hayotning davom etishini, balki uning sifatini ham taʼminlaydi. Insonning uyg‘oq holati to‘laqonli amalga oshishiga yordam beradi”, deb ogohlantirdi mutaxassis.
Uning so‘zlariga ko‘ra, uyqu muammosi nafaqat tibbiy, balki ijtimoiy jihatlarga ham ega bo‘lib, uning ahamiyatini, ayniqsa, bizning davrimizda baholash qiyin. Uzoq muddatli uyqu yetishmasligi hayot sifatiga salbiy taʼsir qiladi: kulgi hissi yo‘qoladi, asabiylik, yopiqlik, bir xil muammolar haqida o‘ylash paydo bo‘lishi ishonchli tarzda isbotlangan. Atigi 4 soat uyqu yetishmasligi reaksiyani 45 foizga pasaytiradi. To‘laqonli uyqu bolalarda diqqatni jamlash va giperaktivlik yetishmovchiligi sindromining namoyon bo‘lishini kamaytirishi va xulq-atvorini yaxshilashi mumkin. Taxminan 20 daqiqa qo‘shimcha uyqu bolaning maktabdagi o‘qishini yaxshilaydi.
“1 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan bolalar kuniga kamida 11 soat, 3 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan bolalar kuniga kamida 10 soat, 6 yoshdan 13 yoshgacha bo‘lgan bolalar kuniga kamida 9 soat, 13 yoshdan 17 yoshgacha bo‘lgan bolalar kuniga kamida 8 soat uxlashi kerak”, deb taʼkidladi pediatr.
U, shuningdek, uyquning maʼlum fazalarga bo‘linishiga eʼtibor qaratdi: tez va sekin uyqu fazalari mavjud. Sekin uyqu fazasi o‘z navbatida uchta alohida bosqichga bo‘linadi. Har bir tunda inson tez va sekin uyqu fazalarining barcha bosqichlaridan o‘tadi va keyin har bir uyqu sikli yana takrorlanadi. To‘liq “aylana” odatda taxminan 2 soat davom etadi. Bir tunda inson 4-6 ta sikldan o‘tadi.
Pediatriya va bolalar endokrinologiyasi nuqtayi nazaridan eng muhimi sekin uyquning uchinchi bosqichidir, chunki aynan shu vaqtda bola organizmida to‘g‘ri o‘sish va rivojlanish uchun zarur bo‘lgan gormonlar ishlab chiqariladi. Birinchi navbatda bu o‘sish gormonidir. O‘sish gormoni (somatotropin) bolaning o‘sishi va rivojlanishiga ko‘p qirrali taʼsir ko‘rsatadi: chiziqli o‘sishga yordam beradi, kuchli anabolik (hujayralar, to‘qimalar va mushak tuzilmalarining tezlashuvi, shakllanishi va yangilanishi) va antikatabolik (to‘qimalarning buzilish jarayonlarini sekinlashtirishga qaratilgan harakat) taʼsiriga ega, oqsil sintezini kuchaytiradi va uning parchalanishini to‘xtatadi, teri osti yog‘ining to‘planishini kamaytirishga, yog‘ning erishini kuchaytirishga va mushak massasining yog‘ga nisbatida oshishiga yordam beradi, uglevod almashinuviga taʼsir qiladi, suyak to‘qimasi tomonidan kalsiyning so‘rilishini kuchaytiradi (to‘g‘ridan to‘g‘ri suyak zichligiga taʼsir qiladi).
Va bu yerda, shifokorning so‘zlariga ko‘ra, bir “lekin” bor. O‘sish gormoni o‘z konsentratsiyasining maksimal darajasida soat 23:00 dan 01:00 gacha ishlab chiqariladi. Agar bola soat 22:00 dan keyin uxlashga yotib qolsa, u somatotropinning maksimal ishlab chiqarilish davrida sekin uyquning uchinchi bosqichlarining zarur miqdoridan o‘tmaydi. O‘sish gormoni juda “injiq” ekanligiga ahamiyat berish kerak: u uyqudan oldin ovqatlanishni (ideal holda uyqudan 2-3 soat oldin) yoqtirmaydi, soat 18:00 dan keyin ratsionda oson hazm bo‘ladigan uglevodlar (shirinliklar, pechenye, shakar va hokazo) bo‘lsa, pasayadi.
“Shuning uchun agar bolangiz vazn ola boshlagan va tez-tez kasallikka chalinayotgan bo‘lsa, o‘sishni to‘xtatgan yoki bir yilda o‘sish tezligi pasaygan bo‘lsa, o‘qishdagi baholari pasaygan bo‘lsa va hokazo, avvalo, bolaning rejimini normallashtiring (ayniqsa, uyqudan 2 soat oldin barcha gadjetlar, telefonlar, televizorlarni bermang, chunki bu uyqudan oldingi qo‘zg‘aluvchanlik jarayonlarining rivojlanishiga olib keladi va uyquga ketish jarayonini buzadi) va patologik jarayonlarni o‘z vaqtida tuzatish uchun bolalar endokrinologiga albatta murojaat qiling. Tez uyqu fazasida bola maksimal darajada qattiq uxlaydi”, deb taʼkidladi mutaxassis.
Agar bola tushida yursa yoki tez-tez tushida qo‘rqsa, baqirib uyg‘onsa, demak, tez uyqu fazasi buzilgan. Bu holda shifokor tushda EEG o‘tkazish va uyqu buzilishining sabablarini o‘z vaqtida aniqlash, jarayonning surunkali holga o‘tishiga va oldini olish mumkin bo‘lgan turli kasalliklarning rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun nevropatologga murojaat qilishni tavsiya etadi.
Izoh (0)